Прастрэл шыракалісты

	Прастрэл шыракалісты
Навуковая класіфікацыя
Дамен:	Эўкарыёты
Царства:	Расліны
Аддзел:	Кветкавыя
Клас:	Двухдольныя
Парадак:	Казяльцовакветныя
Сямейства:	Казяльцовыя
Падсямейства:	Казяльцовыя
Трыба:	Anemoneae
Род:	Кураслеп
Від:	Прастрэл шыракалісты
Міжнародная навуковая назва
	Anemone patens L.
Сінонімы
	гл. тэкст
Ахоўны статус
	Выклікаюць найменшыя асцярогі; IUCN 3.1 Least Concern : / 12345
ITIS	18799
NCBI	387931
EOL	596368
GRIN	t:318689
IPNI	306901-2
TPL	kew-2638552

Прастрэл шыракалісты, Сон раскрыты^[3]^[4], Сон-трава, Сон звычайны^[5] (Anemone patens, Pulsatilla patens ці Pulsatilla latifolia^[6]) — від кветкавых раслін з роду Кураслеп, сямейства Казяльцовыя (Ranunculaceae).

Паводле The Plant List на 2013 год, від адносіцца да роду кураслеп, адпаведна мае назву: Anemone patens L.^[7].

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Сон раскрыты, друмель^[8], сон, сон-трава, сончык^[3]^[9]^[10], булдоўнік, казінае масла, курчаннік, пралеска, саксоннік^[11].

Батанічнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]


Батанічная ілюстрацыя Якаба Штурма з кнігі «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796 2 — Pulsatilla patens

Расліна 7-15 см вышынёй. Карэнішча магутнае, вертыкальнае, цёмна-карычневае, шматгаловае.

Каранёвае лісце на доўгіх, не густа валасістых хвосціках, у абрысе круглява-сэрцападобныя, дланепадобна-трохрассечаныя з ромбавымі глыбока-двух-трохраздзельнымі сегментамі і з клінаватымі, дзвюх-чатырохнадрэзанымі ці зубчастымі дзелькамі з вострымі, часта некалькі выгнутымі лопасцямі, у маладосці, асабліва ўнізе валасістымі, якія пазней робяцца голымі, з’яўляюцца пасля цвіцення і адміраюць восенню.

Сцёблы стромкія, апранутыя густымі, адтапыранымі, мяккімі валасінкамі.

Лісточкі пакрывала стромкія, падзеленыя на вузкалінейныя долі, моцна валасістыя. Кветканосы прамыя; кветкі стромкія, спачатку шыроказваночкавыя, пазней зоркава раскрытыя; калякветнік просты, шасцілісточкавы, з лісточкамі 3-4 см даўжынёй, вузка яйкападобна-завостранымі, простымі, сіне-фіялетавымі, звонку валасістымі; тычынкі шматлікія, у шмат разоў карацей лісточкаў калякветніка, жоўтыя, з іх вонкавыя ператвораныя ў стамінодзіі (нектарнікі); песцікаў шмат, з доўгім пухнатым слупком 3-5 см даўжынёй. Цвіце ў красавіку — маі. Формула кветкі: $\ast P_{6}\;A_{\infty }\;G_{\infty }$ ^[12].

Плодзікі даўгаватыя, як і слупкі моцна валасістыя.


Злева направа: бутоны, квітнеючая расліна, кветка

Арэал[правіць | правіць зыходнік]

Паўночная Еўропа: Фінляндыя (поўдзень), Швецыя (усход); Цэнтральная Еўропа: Чэхія, Германія, Венгрыя, Польшча, Славакія; Паўднёвая Еўропа: Румынія; тэрыторыя былога СССР: Беларусь, Эстонія, Латвія, Літва, Еўрапейская частка Расіі, Украіна, Казахстан, Заходняя Сібір, Усходняя Сібір (поўдзень), Далёкі Усход; Азія: Кітай, Манголія; Паўночная Амерыка: Канада (захад Паўночна-Заходняй Тэрыторыі, Юкан, захад Антарыа, Альберта, Брытанская Калумбія, Манітоба, Саскачэван), ЗША (поўнач Ілінойса, Аёва, Мінесота, Небраска , Паўночная Дакота, Паўднёвая Дакота, Вісконсін, Каларада, Айдаха, Мантана, Вашынгтон, Ваёмінг, Нью-Мехіка, Тэхас, поўнач Юты^[13].

Расце на дзярнова-падзолістай глебе ў хваёвых, хваёва-дубовых, хваёва-бярозавых лясах верасовага, бруснічнага, арляковага, імшыстага і травянога тыпаў, на верасовых пустках, баравінных схілах і ў хмызняках^[14].

На Палессі і ў лесастэпе Украіны сустракаецца ў хваёвых і мяшаных лясах.

Хімічны склад[правіць | правіць зыходнік]

У свежай траве змяшчаецца протаанеманін, у сухой — біцыклічны лактан (анеманін), сапаніны^[14].

Прымяненне[правіць | правіць зыходнік]

Вельмі дэкаратыўная расліна як пры цвіценні, так і ў пладах. Культывуецца ў кветніках (разам з іншымі відамі прастрэлу). Расліна мае лекавыя і фарбавальныя ўласцівасці.

Прэпараты расліны ўжываюць як заспакаяльны і снатворны сродак^[14].

У народнай медыцыне сон-трава ўжываецца ад многіх хвароб. Водны экстракт травы прастрэлу аказвае моцнае бактэрыцыднае і фунгіцыднае дзеянне і выкарыстоўваецца вонкава для найхуткага гаення ран і пры грыбковых захворваннях скуры. Адвар травы п’юць у малых дозах пры кашлю і жаночых захворваннях. Настойка травы на гарэлцы ўжываецца ў якасці расцірання пры рэўматызме. Свежую траву вараць у рускай печцы без вады і сокам, які выдзяляецца, лечаць апёкі^[14].

Сінонімы[правіць | правіць зыходнік]

Anemone hirsutissima MacMill.
Anemone intermedia G.Don
Anemone longipetala Schleich. ex Steud.
Anemone ludoviciana Nutt.
Anemone nuttalliana DC.
Anemone nuttallii Nutt.
Anemone patens var. hirsutissima (Britton) Hitchc.
Anemone patens var. nuttalliana (DC.) A.Gray
Anemone patens var. rosea Cockerell
Anemone patens f. stevensonis B.Boivin
Anemone patens var. wolfgangiana (Besser) Koch
Anemone pulsatilla var. patens (L.) Finet & Gagnep.
Anemone wolfgangiana Besser
Pulsatilla bauhinii Tausch ex Pritz.
Pulsatilla kioviensis Wissjul.
Pulsatilla nuttalliana (DC.) Spreng.
Pulsatilla patens (L.) Mill.
Pulsatilla patens f. albiflora X.F.Zhao ex Y.Z.Zhao
Pulsatilla patens subsp. hirsutissima Zämelis
Pulsatilla patens var. kioviensis (Wissjul.) Tzvelev
Pulsatilla patens var. wolfgangiana (Besser) Trautv. & C.A.Mey.
Pulsatilla pseudopatens Schur
Pulsatilla teklae Zämelis
Pulsatilla wolfgangiana (Besser) Rupr.^[7]

Ахова[правіць | правіць зыходнік]

Занесены ў Чырвоныя кнігі Беларусі^[15], Казахстана, Латвіі, Літвы, Украіны (укр.) (бел., Эстоніі, вялікага ліку суб’ектаў Расійскай Федэрацыі, шэрагу абласцей Украіны^[16]^[17].

Ва Украіне ахоўваюць у прыродным запаведніку (руск.) (бел. «Медаборы (руск.) (бел.», Нацыянальных прыродных парках «Падольскія Тоўтры (руск.) (бел.», «Дзяснянска-Старагуцкім (руск.) (бел.», рэгіянальных ландшафтных парках (руск.) (бел. «Міжрэчанскім (руск.) (бел.», «Днястроўскі каньён», шматлікіх заказніках і помніках прыроды.

Колькасць памяншаецца з прычыны чалавечай дзейнасці (узворванне стэпаў, терасаванне схілаў, выпас жывёлы, зрыванне на букеты і г. д.).

Зноскі

↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
↑ ^а ^б Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 106. — 160 с. — 2 350 экз. - у крыніцы пад назвай Pulsatilla potens
↑ Сон раскрыты
↑ Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў. — Мінск: Інбелкульт, 1926. — Т. Вып. 8. — 80 с. — у крыніцы пад назвай Pulsatilla patens
↑ Прострел раскрытый (сон-трава) — Сон расчынены — Pulsatilla patens Архівавана 5 сакавіка 2016. (руск.)
↑ ^а ^б Anemone patens L. (нявызн.)(недаступная спасылка). The Plant List. Архівавана з першакрыніцы 3 лютага 2019. Праверана 17 мая 2014.
↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
↑ Анненков Н. (руск.) (бел. Ботанический словарь, Спб, 1878
↑ З. Верас. Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік. — Вільня, Субач 2: Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра, 1924.
↑ Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929
↑ Экофлора Украины = Екофлора України (укр.) / Відпов. редактор Я. П. Дідух. — Київ: Фітосоціоцентр, 2004. — Т. 2. — 480 с.
↑ Паводле дадзеных GRIN. Гл. раздзел «Спасылкі»
↑ ^а ^б ^в ^г Белов Н. В. Календула, алтей, чистотел и другие народные лекарственные растения в большой энциклопедии траволечения. — М., Мн.: АСТ, Харвест, 2005. — С. 226—227. — 464 с. — ISBN 5-17-031-498-1.
↑ В Красную книгу Беларуси внесено 19 новых видов дикорастущих растений Архівавана 12 студзеня 2012. (руск.)
↑ Прастрэл шыракалісты: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.) (Праверана 3 жніўня 2014)
↑ Червона книга Донецької області: Рослинний світ Архівавана 25 верасня 2013.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Юзепчук С. В. Род 528. Прострел — Pulsatilla // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор акад. В. Л. Комаров; Редактор тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1937. — Т. VII. — С. 295—296. — 792 + XXVI с. — 5 200 экз.
Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 598. Pulsatilla patens (L.) Mill. — Прострел раскрытый, или Сон-трава // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 213. — ISBN 9-87317-128-9.
Сон-трава // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

ПРОСТРЕЛ ШИРОКОЛИСТНЫЙ (СОН-ТРАВА)
Прастрэл шыракалісты: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
В Красную книгу Беларуси внесено 19 новых видов дикорастущих растений Архівавана 12 студзеня 2012. (руск.)
«Сон-трава». Мерсиянова И. (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 25 ліпеня 2014. Праверана 25 лютага 2015., On-line газета «Академия садовода»

[1] Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.

[2] Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».

[Киселевский-3] а ^б Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 106. — 160 с. — 2 350 экз. - у крыніцы пад назвай Pulsatilla potens

[4] Сон раскрыты

[Інбелкульт-5] Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў. — Мінск: Інбелкульт, 1926. — Т. Вып. 8. — 80 с. — у крыніцы пад назвай Pulsatilla patens

[6] Прострел раскрытый (сон-трава) — Сон расчынены — Pulsatilla patens Архівавана 5 сакавіка 2016. (руск.)

[theplantlist-7] а ^б Anemone patens L. (нявызн.)(недаступная спасылка). The Plant List. Архівавана з першакрыніцы 3 лютага 2019. Праверана 17 мая 2014.

[8] Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927

[9] Анненков Н. (руск.) (бел. Ботанический словарь, Спб, 1878

[Верас-10] З. Верас. Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік. — Вільня, Субач 2: Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра, 1924.

[11] Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929

[Экофлора-12] Экофлора Украины = Екофлора України (укр.) / Відпов. редактор Я. П. Дідух. — Київ: Фітосоціоцентр, 2004. — Т. 2. — 480 с.

[13] Паводле дадзеных GRIN. Гл. раздзел «Спасылкі»

[БНВ-14] а ^б ^в ^г Белов Н. В. Календула, алтей, чистотел и другие народные лекарственные растения в большой энциклопедии траволечения. — М., Мн.: АСТ, Харвест, 2005. — С. 226—227. — 464 с. — ISBN 5-17-031-498-1.

[15] В Красную книгу Беларуси внесено 19 новых видов дикорастущих растений Архівавана 12 студзеня 2012. (руск.)

[Плантариум-16] Прастрэл шыракалісты: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.) (Праверана 3 жніўня 2014)

[17] Червона книга Донецької області: Рослинний світ Архівавана 25 верасня 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Слоўнікі і энцыклапедыі	Бракгаўза і Эфрона · Малы Бракгаўза і Эфрона
Таксанамія	EOL · GBIF · iNaturalist · IPNI · IRMNG · ITIS TSN · POWO · Plantarium · Tropicos · WFO · Флора Кітая
Нарматыўны кантроль	Microsoft: 2778564695, 2910944487