Уйгурская мова

Класіфікацыя
Уйгурская мова
Саманазва:	ئۇيغۇرچە, Уйғурчә
Краіны:	Кітай, Казахстан і інш.
Рэгіёны:	Сіньцзян-Уйгурскі аўтаномны раён
Агульная колькасць носьбітаў:	~10 млн^[1]^[2]
Рэйтынг:	98
Катэгорыя:	Мовы Еўразіі
Алтайскія мовы Цюркская галіна Карлукская група Карлукска-харэзмійская падгрупа
Пісьменнасць:	арабскі алфавіт, кірыліца (уйгурскае пісьмо)
Моўныя коды
ISO 639-1:	ug
ISO 639-2:	uig
ISO 639-3:	uig

Уйгурская мова, ці новауйгурская мова (саманазва ئۇيغۇرچە) — цюркская мова, родная мова уйгураў, распаўсюджаная ў Цэнтральнай Азіі.

Сучасная уйгурская мова сфарміравалася ў першай палавіне XX на аснове сярэдневяковай пісьмовай чагатайскай мовы і мясцовых цюркскіх гутарковых моў паўночна-заходняй часткі сучаснага Кітая (турфанскай, кашгарскай, ілійскай і інш.). Не з'яўляецца прамым нашчадкам старажытна-уйгурскай мовы.

Мае афіцыйны статус у Сіньцзян-Уйгурскім аўтаномным раёне КНР.

Падзяляецца на 3 буйныя дыялекты. Большасць уйгураў карыстаюцца алфавітам на арабскай графічнай аснове. Уйгуры ў былых рэспубліках СССР — на аснове лацініцы і кірыліцы.

Зноскі

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Уйгурская мова // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 16: Трыпалі — Хвіліна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. С. 190.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Вікіпедыя мае раздзел, напісаны
ئۇيغۇرچە ۋىكىپىدىيە уйгурскай

г р п Цюркскія мовы

працюркская †

Булгарская група	старажытныя: аварская (цюркская) †¹ • булгарская † • гунская †¹ • хазарскі †¹ сучасныя: чувашская (дыял.: верхавы, нізавы; малакарачынская гаворка)

Старажытнацюркская група	старажытнакыргызская (енісейска-кыргызская) † • архона-енісейская (старацюркская) • уйгурская рунічная (архона-ўйгурская) †

Горна-алтайская (цэнтральна-ўсходняя) група¹	кыргызска-кыпчакскія³: кыргызская (паўночнакыргызская, ферганска-кыпчакская (†), паўднёвакыргызская) • тубаларская² • паўднёваалтайская (дыял.: сібірскататарскі — паўднёваалтайскія дыялекты¹, уласна алтайскі (айроцкі, алтай-кіжы), тэленгіцкі, тэлеуцкі) паўночнаалтайскія¹: кондамскі дыялект шорскай² • ніжнечулымскі дыялект чулымскай² • паўночнаалтайская (дыял.: кумандзінскі, чалканскі) • сібірскататарская — паўночнаалтайскія дыялекты

Карлукская група¹	старажытнакарлукская † карлукска-ўйгурскія¹: старажытнаўйгурская † • караханідская (караханідска-ўйгурскі) † • халаджская (аргу)¹ карлукска-харэзмійскія¹: літаратурныя старапісьмовыя — харэзмска-цюркская † • чагатайская † • мова цюркі́ † (паволжская)¹ сучасныя — айнійскі (эйну) ‡² • ілі-цюркская (ілійская)¹ • лабнорская ‡¹ • сібірскататарская — карлукскія дыялекты¹ • узбекская • уйгурская (новаўйгурская) (дыял.: хатанскі) • хатонская (†) ‡¹ • паўднёвакыргызская — карлукскія дыялекты²

Кыпчакская група	старажытнакыпчакская † нагайска-кыпчакскія — алабугацка-нагайская² • астраханска-нагайская² • казахская • каракалпакская • нагайская • сібірскататарская — нагайскія дыялекты¹ • стэпавы дыялект крымскататарскай • узбекска-нагайская (кыпчакскія дыялекты ўзбекскай) ‡² • ферганска-кыпчакская — нагайска-кыпчакскія дыялекты² • паўднёвакыргызская — нагайска-кыпчакскія дыялекты² • юртаўска-нагайская² паволжска-кыпчакскія — башкірская • сібірскататарская¹ (дыял.: барабінскі, табола-іртышскі, томскі) • татара-башкірская² • татарская (дыял.: казанскі, мішарскі; крашэнскі¹) палавецка-кыпчакскія — старажытная палавецкая † • караімская (дыял.: галіцкі, крымскі¹, тракайскі) • крымскататарскі (літаратурны, крымчакскі², сярэдні дыялект крымскататарскай, урумскі (прыазоўскі) — кыпчакскія гаворкі²) • каўказскія¹ (армяна-кыпчакскі †, карачаева-балкарскі, кумыцкі) • мамлюкска-кыпчакскі †¹

Агузская група	старажытнаагузская † печанежская †¹ • саларская • паўночнаўзбекская (іканска-карабулакская)¹ уласна агузскія — азербайджанская (дыялекты, цюрка-татарская) • айналлу² • афшарская² • балкана-гагаузская • гагаузская • кашкайская² • асманская † • салчукская² • сірыйска-туркменская² • санкорска-цюркская • турэцкая (дыял.: кіпрскі, цалкскі) • туркменская (дыял.: трухменскі) • урумская (прыазоўская) — агузскія гаворкі • харасанска-цюркская (дыял.: баджнурдзі) • харэзмская (агузскія дыялекты ўзбекскай)² • паўднёвабярэжны дыялект крымскататарскай

Саянская (табаская) група	стэпавыя — кёк-манчакская • тувінская • цэнгэльская тайговыя — усходнетувінская² • саёцка-цатанская (дыял.: саёцкі, уранхайскі, цатанскі) • тафаларская

Хакаская (кыргызская) група	сарыг-югурская (хара-ягурская) • фуюйская-кыргызская хакаска-алтайскія (уласна хакаскія) — мраскі дыялект шорскай² • сярэднечулымскі дыялект чулымскай² • хакаская (дыял.: качынскі, кызыльскі, сагайскі, шорскі)

Якуцкая група	акаючыя • окаючыя, у тым ліку далганская², якуцкая літаратурная

Цюркскія змяшаныя мовы

Цюркскія змяшаныя мовы і групы	алтайская (горна-алтайская, айроцкая) мова • крымскататарская • сібірскататарская • узбекская • урумская (прыазоўская) • ферганска-кыпчакская (†) • чулымская • шорская • паўднёвакыргызская змяшаныя моўныя групы: карлукская • аб'яднанне хакаскіх, паўночнаалтайскіх і кыргызска-кыпчакскіх

Тэмы, звязаныя з цюркскімі мовамі

Пісьмо	архона-енісейскія руны • балгарскія руны • яналіф • стараўйгурскае пісьмо

Заўвагі: ¹ класіфікацыя мовы ці моўнай групы спрэчная, мова ці моўная група гіпатэтычныя (гл. Класіфікацыя цюркскіх моў); ² ужыванне тэрміна «мова» спрэчнае, праблема «мова ці дыялект»; ³ магчыма, кыпчакскія; † мёртвыя, мовы якія падзяліліся або змяніліся; (†) магчыма вымерлыя мовы; ‡ змяшаныя мовы

Зноскі

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Навігацыя

Асабістыя прылады

Прасторы назваў

Варыянты

Віды

Яшчэ

Знайсці

Навігацыя

У іншых праектах

Друк/экспарт

Прылады

На іншых мовах