Паморы

	Паморы ; (поморы)
Агульная колькасць	3113 (2010 г.)
Рэгіёны пражывання	Расія: Архангельская вобласць, Мурманская вобласць, Карэлія
Мова	паморскі дыялект рускай мовы
Рэлігія	праваслаўе, стараверства
Блізкія этнічныя групы	іншыя рускія

Паморы (руск.: поморы) — субэтнічная група рускіх, насельнікі ўзбярэжжа Белага мора. У 2010 г. да памораў адносілі сябе 3 113 чал.

Паходжанне[правіць | правіць зыходнік]

Усходнеславянская каланізацыя зямель паўднёва-усходняга берага Белага мора пачалася амаль тысячу гадоў таму. Мяркуецца, што выхадцы з Вялікага Ноўгарада выйшлі да беламорскага ўзбярэжжа праз даліны Паўночнай Дзвіны і Анегі ўжо ў канцы X ст.^[1] Асноўны этап міграцыі старажытнарускага насельніцтва на поўнач прыпаў на XII — XV стст., што, з аднаго боку, тлумачыцца небяспекай з боку мангола-татарскай пагрозы^[2], а з іншага — высокімі коштамі на футра і маржовы клык, якімі гандлявала Наўгародская рэспубліка^[3]. Міграцыі на поўнач працягваліся і пасля далучэння Вялікага Ноўгарада да Маскоўскай дзяржавы ў 1478 г. Паўночная частка Усходняй Еўропы доўгі час з’яўлялася адным з найбольш населеных рэгіёнаў Расіі.

Упершыню назва «паморцы» ў дачыненні да насельніцтва ўзбярэжжа Белага мора з’явілася ў пісьмовых крыніцах пад 1526 г.^[4] Пазней назва «паморы» шырока выкарыстоўвалася ў афіцыйных дакументах і як саманазва часткі рускага насельніцтва. Паморы займаліся мараплаўствам, рыбалоўствам і гандлем, падтрымлівалі сувязі з іншымі народамі поўначы і Заходняй Еўропы, іх сталыя і часовыя паселішчы сустракаліся на Кольскім паўвостраве, поўначы Нарвегіі, Шпіцбергене, Новай Зямлі.

З канца XIX ст. навукоўцамі выказвалася думка, што паморы паходзяць ад сумесных шлюбаў рускіх перасяленцаў з мясцовым фінамоўным насельніцтвам і саамамі або нават ад мясцовага насельніцтва, асіміляванага рускімі. Гэта пацвярджалася антрапалагічнымі і лінгвістычнымі матэрыяламі^[5]. Аднак сучасныя генетычныя даследаванні паказваюць, што паморы пераважна маюць адзінае паходжанне з іншымі рускімі^[6].

Асаблівасці культуры[правіць | правіць зыходнік]

Для памораў характэрны тып гаспадаркі, звязаны з мараплаўствам. Сельская гаспадарка, у тым ліку жывёлагадоўля і земляробства, не адыгрывала значнай эканамічнай ролі. Паморы вырошчвалі ячмень, жыта, гародніну, трымалі кароў, коней, авечак, на поўначы — аленяў, аднак сельская гаспадарка не забяспечвала нават унутраныя сямейныя патрэбы. Большае значэнне мела рыбалоўства і паляванне на ластаногіх, прычым з XVII ст. гэтыя формы здабычы мелі ярка акрэслены камерцыйны характар. У асноўным здабывалі траску, ласосевых, селядцоў, грэнландскіх цюленяў, што зімавалі ў Белым моры. Здабыча магла весціся далёка ад асноўнага паселішча. Для гэтага паморы стваралі сталыя або часовыя калектывы рыбаловаў або паляўнічых на чале са старастам. Распаўсюджаныя рамёствы — пляценне сетак, разьба, суднабудаванне. У некаторых месцах паморы здабывалі соль, рачны жэмчуг, слюды, жалеза. Важную ролю адыгрываў гандаль.

Асноўныя тыпы паселішчаў — сяло і вёска. Вядомы таксама большыя па памерах паселішчы — пагост і слабада. Апошнія звычайна ўзнікалі ў месцах здабычы солі і гандлю. Слабодамі называлі буйныя паселішчы, насельніцтва якіх знаходзілася ў аброчнай залежнасці ад манастыроў. Меншыя тыпы паселішчаў — выселкі і скіты — амаль зніклі да сярэдзіны XIX ст. Гарады на тэрыторыях, населеных паморамі, узніклі толькі ў XVIII ст. у выніку адміністрацыйных рэформ. Традыцыйнае дойлідства пераважна драўлянае. Распаўсюджаны шатровыя купалы храмаў, нахільны драўляны плот ёз скандынаўскага тыпу, разное надмагілле галбец. У навігацыйных мэтах на ўзбярэжжы ставілі драўляныя крыжы гурыі. Традыцыйная вопратка нагадвала зыранскую або саамскую, шылася са скуры, футра і ваўняных тканін.

Паморскія сем’і — вялікія пашыраныя на чале са старэйшым мужчынам. Яны аб’ядноўваліся ў суседскую абшчыну мір, якая з’яўлялася аўтаномнай адзінкай. Акрамя таго, ствараліся часовыя міжсямейныя або прафесійныя калектывы арцель. Яны кіраваліся выбранымі старастамі, часам захоплівалі зямельныя і водныя ўгоддзі для сумеснай эксплуатацыі^[7]. Абшчыннае размеркаванне ўгоддзяў сустракалася радзей і пераважна тычылася зямельных спрэчак.

Фальклор прадстаўлены шматлікімі казкамі і легендамі. Народная музыка адрозніваецца абмежаваным наборам музычных інструментаў, найчасцей сустракаліся драўляныя духавыя інструменты і металічныя званы.

Мова[правіць | правіць зыходнік]

Паморскі дыялект рускай мовы вызначаецца вялікай колькасцю слоў фіна-ўгорскага і скандынаўскага паходжання, развітай прафесійнай лексікай маракоў і здабытчыкаў.