Анастас Іванавіч Мікаян

Анастас Іванавіч Мікаян
арм.: Անաստաս Հովհաննեսի Միկոյան
5-ы Старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР 15 ліпеня 1964 — 9 снежня 1965
Папярэднік	Леанід Ільіч Брэжнеў
Пераемнік	Мікалай Віктаравіч Падгорны
3-і Міністр гандлю СССР 24 жніўня 1953 — 22 студзеня 1955
Папярэднік	ён жа
Пераемнік	Дзмітрый Васілевіч Паўлаў
4-ы Наркам (міністр) знешняга гандлю СССР 29 студзеня 1938 — 4 сакавіка 1949
Папярэднік	Яўген Дзянісавіч Чвялеў
Пераемнік	Міхаіл Аляксеевіч Меньшыкаў
1-ы Народны камісар харчовай прамысловасці 29 ліпеня 1934 — 19 студзеня 1938
Папярэднік	ён жа як наркам забеспячэння
Пераемнік	Абрам Лазаравіч Гілінскі
1-ы Народны камісар забеспячэння СССР 22 лістапада 1930 — 29 ліпеня 1934
Папярэднік	ён жа як наркам знешняга і ўнутранага гандлю
Пераемнік	Ізраіль Якаўлевіч Вейцэр
3-і Народны камісар знешняга і ўнутранага гандлю СССР 14 жніўня 1926 — 22 лістапада 1930
Папярэднік	Леў Барысавіч Каменеў
Пераемнік	ён жа як наркам забеспячэння
1-ы Галоўны сакратар Паўночнакаўказскага райкама ВКП(б) 1924 — 1926
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	Рыгор Канстанцінавіч Арджанікідзэ
Нараджэнне	13 (25) лістапада 1895 Санаін[d], Барчалінскі павет[d], Расійская імперыя
Смерць	21 кастрычніка 1978(1978-10-21)[…] (82 гады) Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Жонка	Ашхен Лазараўна Туманян (з 1921)
Дзеці	Сцяпан Анастасавіч Мікаян[d], Аляксей Анастасавіч Мікаян[d], Сярго Анастасавіч Мікаян[d], Уладзімір Анастасавіч Мікаян[d] і Ivan Mikoyan[d]
Веравызнанне	атэізм
Партыя	КПСС (з 1915)
Член у	Палітбюро ЦК КПСС (1952) Усерасійскі цэнтральны выканаўчы камітэт Таварыства старых бальшавікоў
Адукацыя	Духоўная акадэмія Эчміядзіна
Аўтограф
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Анаста́с Івана́віч (Аванэ́савіч) Мікая́н (арм.: Անաստաս Հովհաննեսի Միկոյան; 13 (25) лістапада 1895, с. Санаін, Барчалінскі павет, Тыфліская губерня, Расійская імперыя — 21 кастрычніка 1978, Масква) — расійскі рэвалюцыянер, савецкі дзяржаўны і партыйны дзеяч. Член партыі з 1915 года, член ЦК з 1923 года (кандыдат з 1922 года), у 1935—1966 гадах член Палітбюро ЦК КПСС (кандыдат з 1926 года).

У 1964—1965 гадах Старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР. З 1937 года намеснік, у 1955—1964 гг. першы намеснік кіраўніка ўрада СССР. У 1926—1955 гадах (за выняткам 1949—1953 гадоў) паслядоўна займаў шэраг міністэрскіх (наркамаўскіх да 1946 года) пасад, пераважна ў сферы гандлю, асабліва знешняга.

Адзін з найболей уплывовых савецкіх палітыкаў, Мікаян пачаў сваю кар’еру пры жыцці Уладзіміра Леніна і пайшоў у адстаўку толькі пры Леанідзе Брэжневе. У канцы 1970-х гадоў пра яго была складзена прыказка: «Ад Ільіча да Ільіча без інфаркта і параліча».

Герой Сацыялістычнай Працы (1943). Кавалер шасці ордэнаў Леніна.

Біяграфія

Анастас Мікаян, Іосіф Сталін і Рыгор Арджанікідзэ, 1925 год.

Нарадзіўся ў беднай сялянскай сям’і, армянін. Навучыўшыся перш армянскай, а потым рускай грамаце, шмат чытаў. Успамінаў раманы Рафі на нацыянальна-вызвольную тэматыку Арменіі, якія аказалі на яго ўплыў, кнігу Жана Жарэса пра гісторыю Французскай рэвалюцыі, якая моцна захапіла яго, а таксама складанні Д. І. Пісарава. Кніга Леніна «Што рабіць?», прачытаная ім ужо пасля пачатку Першай сусветнай вайны, вызначыла яго палітычныя пагляды. Цікава, што з дзяцінства Мікаян быў вегетарыянцам, аднак пасля пачаў ужываць мясную ежу.

Падчас вучобы ў Тыфлісскай армянскай духоўнай семінарыі, у якую паступіў у 1906 годзе, у канцы 1914 года запісаўся ў армянскую добраахвотніцкую дружыну Андраніка Азаняна, пасля чаго ваяваў на Турэцкім фронце аж да вясны 1915 года, калі пакінуў армію з-за захворвання малярыяй. Пасля вяртання ў Тыфліс уступіў там у РСДРП(б) і скончыў семінарыю.

У 1916 годзе паступіў у духоўную акадэмію ў Эчміядзіне. У тым жа годзе напісаў свой першы артыкул у газету. Асвоіў грузінскую і азербайджанскую мовы. Пасля Лютаўскай рэвалюцыі вёў партыйна-прапагандысцкую працу ў Тыфлісе і ў Баку, у апошнім асабіста пазнаёміўся са Сцяпанам Шаўмянам, які аказаў на яго вялікае ўражанне. З верасня сакратар Тыфліскага парткамітэта. У кастрычніку ўдзельнік праходзілага нелегальнага Агульнакаўказскага партз’езда. У час сакавіцкіх падзей у Баку камандаваў невялікім атрадам, а потым быў камісарам у брыгадзе Амазаспа Срванцяна (Трэцяя брыгада Чырвонай арміі). Пасля ўцёкаў бакінскіх камісараў застаўся ў Баку, узначаліўшы падпольны абкам бальшавікоў. Перад узяццем Баку туркамі Мікаян дамогся ў кіраўніка Дыктатуры Цэнтракаспія Абрама Велунца дазволы на вызваленне і наступную эвакуацыю бакінскіх камісараў. Неўзабаве Анастас Мікаян вывез камісараў на параходзе «Туркмен», але ў Краснаводску яны былі арыштаваны. Мікаян быў вызвалены ў лютым 1919 года і ў сакавіку таго ж года ўзначаліў Бакінскае бюро Каўказскага крайкама РКП(б). Паводле сваіх жа словаў, Мікаян выступаў за незалежнасць Азербайджана яшчэ ў 1919 годзе і разышоўся ў гэтым пытанні са многімі армянскімі камуністамі, завошта ў армянскіх колах Баку яго хутка сталі зваць «мусульманскім камуністам». У кастрычніку 1919 года быў выкліканы ў Маскву, дзе стаў членам УЦВК.

Стаў адным з кіраўнікоў рэвалюцыйнага руху на Каўказе. Ужо членам Прэзідыума бакінскага камітэта РСДРП(б) Анастас Мікаян быў рэдактарам газет «Сацыял-дэмакрат» і «Весткі Бакінскага Савета».

З 1920 года Мікаян быў ізноў на Каўказе. З заняткам Баку бальшавікамі ўступіў у горад у якасці ўпаўнаважанага Рэўваенсавета XI арміі і пасля чаго да 1920 года кіраваў Ніжагародскім губкамам. Камунар ЧАП. Неўзабаве па рэкамендацыі Сталіна Мікаян быў прызначаны сакратаром Паўднёва-усходняга бюро ЦК РКП(б).

Быўшы сакратаром Бакінскага камітэта партыі, вінаваціўся старшынём СНК Азербайджанскай ССР Нарыманам Нарыманавым у дыскрымінацыі мусульманскіх працоўных і вядзенні сістэматычнай працы па яго, Нарыманава, зрушэнню. Нарыманаў быў перакананы, што Мікаян яшчэ ўвесну 1920 года імкнуўся пазбавіць яго ўплыву.

У 1922—1924 гадах сакратар Паўднёва-усходняга бюро ЦК РКП(б) у Растове-на-дону. З 1922 года быў кандыдатам, а з 1923 года — членам ЦК РКП(б). У 1924—1926 гадах сакратар Паўночна-Каўказскага крайкама партыі, член РВС Паўночна-Каўказскай ваеннай акругі. Быўшы кіраўніком Паўночнакаўказскага краявога камітэта партыі, праводзіў больш гнуткую палітыку ў дачыненні казацтва.

Па рэкамендацыі Сталіна з 23 ліпеня 1926 года кандыдат у члены Палітбюро.

З 14 жніўня 1926 года народны камісар унутранага і знешняга гандлю СССР (з’яўляўся наймалодшым наркамам), наступнік Льва Камянева. На гэтым пасту, дзеля папаўнення дзяржаўнага скарбу, яму быў указаны ў абавязак продаж некаторых твораў мастацтва з савецкіх музеяў.

22 лістапада 1930 года наркамат знешняга і ўнутранага гандлю быў падзелены на Наркамат знешняга гандлю і Наркамат забеспячэння, апошні ўзначаліў Мікаян. У сваю чаргу Наркамат забеспячэння 29 ліпеня 1934 года быў падзелены на Наркамат унутранага гандлю і Наркамат харчовай прамысловасці, які тады ж узначаліў Мікаян. На гэтым пасту ён у 1936 годзе наведаў ЗША дзеля азнаямлення з найновымі тэхналогіямі, здолеў дамагчыся хуткага развіцця харчовай галіны, пра што дагэтуль напамінае назва Мікаянаўскага мясакамбіната.

З 1935 года член Палітбюро.

У 1938—1949 гадах міністр (наркам да 1946 года) знешняга гандлю.

У 1938 годзе абраны ў Вярхоўны Савет БАССР першага склікання.

Па патрабаванні Анастаса Мікаяна ў Савецкім Саюзе былі ўведзены рыбныя дні.

Мікаян спрыяў развіццю савецкай рэкламы.

Палітычная пазіцыя ў 1920—1930-я гады і ўдзел у рэпрэсіях

У 1920-я гады Мікаян займаў умераную лінію, якая выказалася падчас яго знаходжання на Паўночным Каўказе ў яго палітыцы ў дачыненні да казацтва, а па дачыненні да сялянства займаў ледзь не правую пазіцыю, прапануючы змагацца з крызісам збожжанарыхтовак не надзвычайнымі мерамі, а пашырэннем паставак у вёску прамысловай прадукцыі.

Падчас «вялікага пералому» падтрымаў Сталіна. Узначальваў камісію ЦК па вызначэнні лёсу Бухарына і Рыкава.

Ходзіць думка, што з яго санкцыі былі арыштаваны сотні працаўнікоў сістэмы Наркамхарчпрама, Наркамзнешгандлю СССР і нават, што ён не толькі даваў санкцыі на арышт, але і сам выступаў ініцыятарам арыштаў. Прадстаўленні, нібы, рабіліся Мікаянам і ў дачыненні працаўнікоў шэрага арганізацый Знешгандлю СССР. Аднак, як сцвярджае яго сын, Сярго, стаў наркамам знешняга гандлю, Мікаян дамогся ад Сталіна ўказанні НКУС «не ўмешвацца ў працу Знешгандлю», то бок не арыштоўваць яго супрацоўнікаў.

Восенню 1937 года Мікаян выязджаў у Армянскую ССР для правядзення рэпрэсій працаўнікоў партыйных і дзяржаўных органаў гэтай рэспублікі. Мікаяна ў гэтым падарожжы суправаджаў Малянкоў і група супрацоўнікаў НКУС.

Мікаян узначальваў камісію па вінавачанні ў контррэвалюцыйнай дзейнасці бачных членаў партыі. Ён, у прыватнасці, разам з Яжовым быў чытарам на лютаўска-сакавіцкім Пленуме ЦК УКП(б) па справе Бухарына (1937 год). Менавіта Мікаян выступаў ад імя Палітбюро ЦК УКП(б) на ўрачыстым актыве НКУС, прысвечаным 20-годдзю органаў УЧК-ДПУ-НКУС. Пасля ўсхвалення дзейнасці Яжова, апраўданні масавых рэпрэсій Мікаян скончыў свой даклад словамі: «Выдатна папрацавала НКУС за гэты час!», — маючы на ўвазе 1937 год. Зрэшты, як сцвярджае яго сын, сам «даклад» быў загадзя напісаны і перададзены Мікаяну, а той толькі зачытаў яго.

Вялікая Айчынная вайна і паваенны час

З 1941 года А. І. Мікаян быў старшынём камітэта харчова-рэчавага забеспячэння Чырвонай арміі, а таксама членам Савета па эвакуацыі і Дзяржаўнага камітэта па аднаўленні гаспадаркі вызваленых раёнаў, з 1942 года быў членам Дзяржаўнага камітэта абароны.

У 14:55 6 лістапада 1942 года на Чырвонай плошчы з Лобнага месца па машыне Анастаса Мікаяна былі здзейснены тры стрэлы з вінтоўкі чырвонаармейцам-дэзерцірам Савеліем Дзмітрыевым з Усць-Каменагорска, які потым завязаў цэлы бой з крамлёўскай аховай. Толькі з дапамогай дзвюх гранат яго атрымалася абясшкодзіць. Дзмітрыеў прыняў машыну Мікаяна за машыну Іосіфа Сталіна. Дзмітрыеў быў расстраляны ў 1950 годзе.

Указам Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР ад 30 верасня 1943 года за асаблівыя заслугі ў вобласці пастаноўкі справы забеспячэння Чырвонай арміі харчам, гаручай і рэчавай маёмасцю ў цяжкіх умовах ваеннага часу Анастасу Іванавічу Мікаяну было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы з уручэннем ордэна Леніна і медалі «Серп і Молат».

З ператварэннем Савета Народных Камісараў СССР у Савет Міністраў СССР у 1946 годзе Мікаян захаваў пасады намесніка старшыні Савета міністраў і міністра знешняга гандлю СССР.

Да канца 1940-х гадоў Мікаян, разам з Молатавым, апынуўся ў пагрозлівым становішчы з-за новай чысткі, якая рыхтавалася Іосіфам Сталіным. Сведчанні супраць Анастаса Мікаяна выбіваліся ў абвінавачаных па справе «Яўрэйскага антыфашысцкага камітэта».

У 1949 годзе быў зняты з паста міністра знешняга гандлю, а ў 1952 годзе Іосіф Сталін абрынуўся на яго з нападкамі на пленуме ЦК пасля XIX з'езда. Ён быў абраны ў Прэзідыум ЦК, але не быў улучаны ў бюро Прэзідыума, якое замяніла Палітбюро.

Пасля смерці Сталіна

Мікаян у Берліне, 1954 год.

Пасля смерці Сталіна захаваў пасаду намесніка старшыні Савета міністраў і ўзначаліў міністэрства ўнутранага і знешняга гандлю, утворанае тады ж аб’яднаннем міністэрства знешняга гандлю і міністэрства гандлю. 24 жніўня таго ж года яно было зноў раз’яднана, Мікаян стаў міністрам гандлю. Быў адзіным чалавекам, хто прагаласаваў супраць адстаўкі Берыі. Таксама ён першым да Хрушчова выступіў з асуджэннем культу асобы Сталіна. У канчатковым выніку падтрымаў Хрушчова ў асуджэнні Сталіна. Так, падчас з’езда выступіў фактычна з антысталінскай прамовай (хоць і не завучы Сталіна па імі), заявіўшы пра існаванне «культу асобы», падкрэсліўшы патрэбу мірнага суіснавання з Захадам і мірнага шляху да сацыялізму, раскрытыкаваўшы працы Сталіна — «Кароткі курс гісторыі УКП(б)» і «Эканамічныя праблемы сацыялізму ў СССР». Услед за гэтым Мікаян узначаліў камісію па рэабілітацыі зняволеных. На пленуме ЦК 1957 года цвёрда падтрымаў Хрушчова супраць антыпартыйнай групы, чым забяспечыў сабе новы ўзлёт партыйнай кар’еры.

Імя Анастаса Мікаяна злучана з падаўленнем антыкамуністычных выступаў у Польшчы і Венгрыі ў 1956 годзе (адзіны член Палітбюро, што выказаў асаблівую думка — «сумнеў адносны ўводу войскаў», навядзенні парадку ўласнымі сіламі венграў, спробу вырашэння сітуацыі палітычнымі мерамі), а таксама з расстрэлам працоўных у Новачаркаску ў 1962 годзе, куды Мікаян выехаў як прадстаўнік Прэзідыума ЦК разам з Ф. Казловым.

Замежнапалітычная дзейнасць

З афіцыйным візітам у Берлін, 1954 год. Сустрэча з Вільгельмам Пікам.

Мікіта Хрушчоў ужо ў 1954 годзе даручыў Мікаяну дыпламатычнае заданне: як чалавек, які не асацыяваўся са сталінскай знешняй палітыкай, ён быў скіраваны ў Югаславію для ўрэгулявання адносін з Ціта.

Пасля 1957 года Мікаян стаў адным з галоўных давераных асоб Хрушчова: ён здзяйсняе падарожжа па краінах Азіі, а ў 1959 годзе для падрыхтоўкі візіту Хрушчова наведаў ЗША, а таксама вёў перамовы з Фідэлем Кастра пра ўсталяванне савецка-кубінскіх адносін. Кіраўнікі Кубінскай рэвалюцыі вырабілі прыемнае ўражанне на Мікаяна; пра Кастра ён адклікаўся так: «Так, ён рэвалюцыянер. Такі ж, як мы. Я пачуваўся так, нібы вярнуўся ў дні юнацкасці». У 1962 годзе актыўна браў удзел ва ўрэгуляванні «Карыбскага крызісу», ведучы асабіста перамовы з Кенэдзі і Кастра.

У гэты час у яго памерла жонка.

У лістападзе 1963 года А. І. Мікаян прадстаўляў савецкае кіраўніцтва на пахаваннях забітага прэзідэнта ЗША Джона Кенэдзі.

Старшыня Прэзідыума Вярхоўнай Савета СССР. У адстаўцы

З 15 ліпеня 1964 года па 9 снежня 1965 года Старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР (фармальна найвышэйшая дзяржаўная пасада). Падчас Кастрычніцкага (1964 г.) пленума ЦК КПСС спрабаваў асцярожна бараніць Мікіту Хрушчова, падкрэсліваючы яго замежнапалітычныя заслугі. У выніку ў снежні 1965 года Мікаян быў адпраўлены ў адстаўку як дасягнулы 70-гадовага ўзросту і заменены на лаяльнага Брэжневу Мікалая Падгорнага. Пры гэтым Анастас Мікаян застаўся членам ЦК КПСС і членам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР (1965—1974), атрымаў шосты ордэн Леніна.

З 1974 года не браў удзел у працы Вярхоўнага Савета СССР. У 1976 годзе не браў удзел у XXV з’ездзе КПСС і не быў абраны членам ЦК КПСС.

Пахаваны на Новадзявочых могілках (а не ля Крамлёўскай сцяны), што было знакам вядомай няміласці. На яго магіле ёсць эпітафія на армянскай мове.

Мемуары

• Мысли и воспоминания о Ленине. — 1970;
• Дорогой борьбы: Книга первая. — М.: Политиздат, 1971. — 590 с., илл.;
• В начале двадцатых… — 1975;
• Так было. М.: Вагриус, 1999, — 612 с.: 48 полос ч/б ил. ISBN 5-264-00032-8 {компиляция}

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).
• Медведев Р. А. Они окружали Сталина. — М.: Политиздат, 1990. — 352 с.
• Баберовски Й. Враг есть везде. Сталинизм на Кавказе [пер. с нем. В. Т. Алтухова]. — М.: Российская политическая энциклопедия, 2010. — 855 с. — ISBN 978-5-8243-1435-9.

Спасылкі

• Анастас Іванавіч Мікаян на сайце «Героі краіны»
• Россия, ООО «Цивилизация Мир». Документальный цикл