Янка Ліманоўскі

Янка Ліманоўскі
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	9 верасня 1896(1896-09-09)
Месца нараджэння	Дзісенскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	3 мая 1989(1989-05-03) (92 гады)
Месца смерці	Рычтан-Парк[d], акруга Кук, Ілінойс, ЗША
Месца працы	Народны камісарыят земляробства БССР Інстытут беларускай культуры Інстытут літаратуразнаўства НАНБ Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатр імя Якуба Коласа Полымя Маладняк Менскі беларускі тэатр Беларускі інстытут навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку Беларуская служба Радыё «Свабода»
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік, літаратурны крытык, публіцыст
Мова твораў	беларуская
Грамадская дзейнасць
Партыя	КПСС
Член у	Маладняк Беларуская асацыяцыя пралетарскіх пісьменнікаў Саюз пісьменнікаў БССР (1937) Рада БНР
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Янка (Іван Міхайлавіч) Ліманоўскі (9 верасня 1896, каля Дзісны — 3 мая 1989, Рычтан-Парк, Ілінойс, ЗША) — беларускі пісьменнік, літаратурны крытык, публіцыст.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сялянскай сям’і. Скончыў рэальнае вучылішча. Вучыўся на агранамічных курсах. У час 1-й сусветнай вайны, у 1915 годзе мабілізаваны ў расійскую армію. У сакавіку 1918 года ўступіў у РСДРП(б). У 1919—1920 гадах служыў у Чырвонай Арміі, ваенны камісар дывізіі, удзельнік польска-савецкай вайны.

У 1920—1930 гадах на розных ваенных і савецкіх наменклатурных пасадах. Працаваў у Наркамаце земляробства БССР. Быў членам прэзідыума секцыі беларускай мовы і літаратуры Інбелкульта, Цэнтральнага бюро «Маладняка», адным з арганізатараў і кіраўнікоў (членам сакратарыята) БелАПП.

Актыўна ўдзельнічаў у літаратурна-грамадскім жыцці, выступаў з прамовай на I з’ездзе БелАПП («Маладняк» № 1, 1929), на Х з’ездзе Саветаў («Маладняк» № 3, 1931), уваходзіў у аргбюро літаб’яднання Чырвонай Арміі і Флоту і г. д.

Працаваў намеснікам дырэктара Інстытута літаратуры і мастацтва АН БССР, дырэктарам БДТ-2 у Віцебску.

Рэдагаваў газету «Камуніст» (Бабруйск), член рэдкалегіі часопісаў «Полымя», «Маладняк».

У час 2-й сусветнай вайны, на акупаванай тэрыторыі — загадчык літаратурнай часткі Менскага гарадскога тэатра. Летам 1944 года з адступленнем немцаў выехаў Германію. Затым эмігрыраваў у ЗША. У 1951—1955 гадах дырэктар управы БІНіМа. Некаторы час сябра Рады БНР, але затым выйшаў з яе.

У сярэдзіне 1950-х гадоў Ліманоўскі спрабаваў заняць пасаду кіраўніка беларускай рэдакцыі Радыё «Вызваленьне». Без узгоды з Радай БНР, ён пачаў самастойна дамаўляцца з заснавальнікамі радыёстанцыі і атрымаў дазвол. Гэта выклікала гучны водгук і кепскую рэакцыю ў асяроддзі беларускай эміграцыі, і таму яго прызначэнне не адбылося.

Некалькі разоў наведваў СССР, у т. л. Мінск у 1969 годзе. Падчас быцця ў Мінску жніўнем 1969 года яму наладзілі сустрэчу ў Саюзе пісьменнікаў, у кабінеце адсутнага М. Танка, у ёй бралі ўдзел П. Глебка, А. Бачыла, А. Бажко, А. Кулакоўскі, Л. Прокша, У. Карпаў, У. Гніламёдаў і іншыя. Паводле ўспамінаў У. Гніламёдава, удзельнікі пыталіся пра лёс даваенных пісьменнікаў, эмігрантаў Майсея Сяднёва, Казака, Алеся Салаўя, а сам Ліманоўскі адчувальна цярпеў настальгію, захапляўся Мінскам, казаў, што ён прыгажэйшы нават за Вашынгтон, хваліўся, што накупіў два чамаданы школьных падручнікаў беларускай мовы і літаратуры і павязе ў ЗША, агулам паводзінамі і рысамі быў падобны да «савецкага чалавека».

Творчасць

Дэбютаваў у друку ў 1920 годзе. У 1920—1930-я гады вядомы як празаік, публіцыст, крытык, перакладчык. Першае апавяданне «Адшуканы скарб» (часопіс «Полымя», 1925). Аўтар аповесцяў «Два шляхі» (часопіс «Полымя», 1926), «Вецер з усходу» (1929), зборніка апавяданняў «Над абрывам» (1929). Тэматыка твораў — станаўленне савецкай улады, першыя сацыялістычныя пераўтварэнні ў Беларусі. На думку Кузьмы Чорнага, у аповесці «Над абрывам» праявілася невысокая моўная культура тэкстаў Ліманоўскага, навязванне неўласцівай беларускай мове фразеалогіі, а таксама спрошчаны, схематычны паказ падзей. Творчасць, аднак, мела папулярнасць, станоўча ацэньвалася літаратурнымі крытыкамі БелАПП (аповесць «Вецер з усходу», 1929; зборнік апавяданняў «Над абрывам», 1929).

Друкаваў крытычныя артыкулы і рэцэнзіі ў перыядычным друку, некаторыя заслугоўваюць увагі («„Маладняк“ перад з’ездам», «Аб культурнай арыентацыі» і інш.).

У пачатку 1930-х гадоў далучыўся да вульгарна-сацыялагічнай, «бэндаўскай» крытыкі, пісаў разносныя артыкулы і рэцэнзіі на так званых «нацыянал-дэмакратаў».

У артыкуле Ліманоўскага «Аб культурнай арыентацыі» («Маладняк», 1930, № 5) фактычна зроблены данос на паэта Язэпа Пушчу:

«Возьмем для прыкладу твор Язэпа Пушчы „Лісты да сабакі“, які быў крытыкай расцэнены як кулацкі нова-буржуазны твор. (…) Вось авеяны сімволікай (досыць празрыстай) твор буржуазнага неарамантызму. Тут (…) і індывідуалізм звышчалавечы і „натоўп з душою неуклюжай“, і пагарда да савецкай рэчаіснасці і ніцшэанская бунтарнасць, скіраваная супраць удзелу ў соцбудаўніцтве, і вымаганне абсалютнай волі. Усё як належыць, паводле канонаў буржуазнай неарамантыкі».

Згадваючы нямецкага філосафа Ф. Ніцшэ, яго ідэі абсалютнай волі і звышчалавечага індывідуалізму, Ліманоўскі прыпісваў Пушчы рысы нацдэмаўства, што ў той час звычайна атаясамлівалася з паняццем «нацыянал-фашызм». Язэп Пушча быў арыштаваны органам дзяржбяспекі 25 ліпеня 1930 года; 10 красавіка 1931 года прыгавораны да высылкі з Беларусі ў аддаленыя раёны РСФСР. І зноў Ліманоўскі скарыстаўся магчымасцю наўздагон абвінаваціць Я. Пушчу ў артыкуле «За два гады класавай барацьбы ў літаратуры» («Маладняк» № 6—7, 1931), дзе пісаў, што ўжо рэпрэсаваны Язэп Пушча праз свае творы праводзіў тэорыю «асаблівай месіянскай ролі інтэлігенцыі, якая супрацьстаўляецца ролі кампартыі, ролі пралетарыяту».

У 1933 годзе апублікаваў артыкулы «Аб творчасці Кузьмы Чорнага» («ЛіМ», 1933, 13 чэрвеня), «Аб творчасці М. Зарэцкага» («ЛіМ», 1933, 9 ліпеня), таксама напісаныя з пазіцый ваяўнічага вульгарнага сацыялагізму. Урэшце сам Я. Ліманоўскі стаў ахвярай такой крытыкі, у 1937 годзе выключаны з Саюза пісьменнікаў БССР (артыкул М. Клімковіча «Нацдэмаўскае і трацкісцкае ахвосце», «ЛіМ», 1937, 23 ліпеня).

У аддзеле рэдкай кнігі бібліятэкі БДПУ захоўваецца фонд дакументаў, звязаных з Янкам Ліманоўскім.

Ацэнкі сучаснікаў

З ліста Уладзіміра Дубоўкі да Янкі Саламевіча ад 14 снежня 1975 года :

Чамусьці ніхто не хоча ўголас сказаць, што старшынёй БЕЛАППА, так сказаць – на чале БЕЛАППА і галоўным рэдактарам «Полымя», – калі ў апошнім друкаваўся самы бруд, – стаяў Янка Ліманоўскі. (...) Ды – ад’ютанты ягоныя сталі б перад вачыма сучаснікаў, чытачоў у належным святле. Замоўчыванне гэтага ганебнага факту з’яўляецца вялікім мінусам для беларускага літаратуразнаўства. Толькі тады, калі ўсе дзеючыя асобы (Ліманоўскія, Функі-Гародні і г.д.) будуць пастаўлены на “свае” месцы, пытанне стане ясным.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — С. 260. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. — С. 368.
• Ліманоўскі Янка // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1992—1995. — Т. 4. — С. 41.
• Ліманоўскі Янка // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік / Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. — 22 000 экз. — ISBN 5-340-00709-X.
• Гісторыя беларускага мовазнаўства, 1918—1941 : хрэстаматыя для студэнтаў філалагічнага факультэта. У 2 ч. Ч. 2 / аўтары-ўкладальнікі : С. М. Запрудскі, Г. І. Кулеш. — Мн.: БДУ, 2008. — ISBN 978-985-485-881-4
• Гніламёдаў У. В. Сем гадоў у ЦК: раман-дзённік // Полымя.— 2011. — № 5-11 (№ 11, С. 8-31).
• Юрэвіч Л. Літаратурны рух на эміграцыі. — Мн: БГА, 2002.
• Юрэвіч Л. На скрыжыванні вятроў: (Янка Ліманоўскі): [пра беларускага пісьменніка ў эміграцыі] // Запісы = Zapisy. — Нью-Ёрк-Мінск: БІНІМ, 2010. — Кн. 33. — С. 498—503.
• Юрэвіч, Л. Шматгалосы эпісталярыум : гісторыя людзей і ідэй на эміграцыі ў ліставанні / Прадм. і рэд. Н. Гардзіенка. — Мінск: Кнігазбор, 2012. — 660 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны ; кн. 20). — ISBN 978-985-7007-43-1. — C. 611.