Дзісна

Горад Дзісна Царква Ўваскрэшання Хрыстова Сцяг Герб Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Мёрскі Каардынаты 55°33′46″ пн. ш. 28°13′33″ у. д. Першае згадванне 1374 Ранейшыя назвы Капец-гарадок Насельніцтва 1 500 чалавек (2017) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2152 Паштовы індэкс 211950 Аўтамабільны код 2 Дзісна на карце Беларусі ±

Дзісна на Вікісховішчы

Дзісна́ (афіц. транс.: Dzisna) — горад раённага падпарадкавання ў Мёрскім раёне Віцебскай вобласці Беларусі, на р. Дзісна, пры ўпадзенні яе ў Заходнюю Дзвіну. За 45 км на ўсход ад г. Мёры, 12 км ад чыгуначнай станцыі Барковічы на лініі Полацк—Даўгаўпілс (Латвія), аўтамабільнай дарогай Р14 звязаны з Мёрамі і Полацкам. Насельніцтва налічвае 1 500 чал. (2017).

Гісторыя

Старажытнае паселішча, папярэднік сучаснага горада, існавала на мысе правага берага рэчкі Дзісна яшчэ ў X — XI ст. як горад Полацкай зямлі. З XIII ст. пачалося паступовае засяленне левага берага. У 1301 мясцовасць далучылася да Вялікага Княства Літоўскага.

Герб Дзісенскага павета

Першы пісьмовы ўспамін пра Дзісну як умацаваны замак Капец-гарадок (ад слова «капа́ць») датуецца 1374. Замак выконваў ролю фарпоста Полацка на Дзвіне, кантраляваў увесь рачны рух і подступы да сталіцы Полацкай зямлі. У 1461 паселішча ўпершыню згадваецца пад цяперашняй назвай (двор Дзісна).

У 1566 вялікі князь Жыгімонт Аўгуст загадаў пры Дзісенскім замку і пад яго аховай заснаваць горад, жыхарам якога даў розныя палёгкі тэрмінам на 8 гадоў. У 1567 Жыгімонт Аўгуст надаў Дзісне першы герб («тры вежы з муру»), а 20 студзеня 1569 — Магдэбургскае права і новы герб: «у блакітным полі ладдзя з разгорнутым парусам». У часы Інфлянцкай вайны ў 1579 тутэйшы замак стаў цэнтрам збору войскаў караля і вялікага князя Стэфана Баторыя перад вызваленчым паходам на Полацк.

У 1581 у Дзісне заснавалі фарны касцёл (пры ім з 1775 дзейнічала школа), у 1630 — кляштар францысканцаў, а ў 1633 — манастыр пры Уваскрасенскай царкве. Пасля атрымання статусу горада, з XVII ст. Дзісна стала цэнтрам староства Полацкага ваяводства, значным гандлёва-рамесніцкім асяродкам.

У пачатку Трынаццацігадовай вайны ў 1654 бурмістар Дзісны здаў горад войску Маскоўскай дзяржавы. 10 красавіка 1661 шляхта, казакі, мяшчане і павятовыя мужыкі, што знаходзіліся ў замку, звязалі акупантаў і адчынілі браму войску Вялікага Княства Літоўскага (здрадніка-бурмістра павесілі ў замкавай браме). У 1773 завяршылася будова мураванага касцёла пры кляштары францысканцаў.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Дзісна апынулася ў складзе Расійскай імперыі, дзе зрабілася цэнтрам павета Мінскай, з 1842 — Віленскай губерні. 23 красавіка—24 красавіка 1831 паўстанцы ў колькасці да 3000 чалавек вызвалілі Дзісну з-пад расійскай улады.

Значную шкоду Дзісне і яе гаспадарцы прычынілі пажары і паводкі (у 1865, 1870, 1872, 1878 і 1882), у часе якіх пацярпелі Уваскрасенская (мураваная, збудаваная ў 1870) і Мікалаеўская (да 1842 касцёл) цэрквы. Напярэдадні пажару 1882 года вядомы расійскі падарожнік П. Сямёнаў-Цян-Шанскі назваў Дзісну найлепшым горадам Віленскай губерні.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Дзісна апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам павета Віленскага ваяводства.

У 1939 Дзісна ўвайшла ў БССР, дзе 15 студзеня 1940 зрабілася цэнтрам раёна Вілейскай, з 20 верасня 1944 Полацкай, з 8 студзеня 1954 Маладзечанскай вобласці. У Другую сусветную вайну з 5 ліпеня 1941 да 4 ліпеня 1944 горада знаходзілася пад нямецкай акупацыяй; гітлераўцы стварылі тут лагер смерці. З 3 кастрычніка 1959 Дзісна ўваходзіць у склад Мёрскага раёна.

• Места на старых фатаздымках
• 

  Панарама

• 

  Панарама

• 

  Касцёл

• 

  Касцёл і званіца

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1811 — 1 405 чал.; 1825 — 2 801 чал.; 1897 — 6 756 чал.
• XX стагоддзе: 1904 — 9 113 чал.; 1909 — 7 138 чал.; 1921 — 4 413 чал.; 1939 — 6 073 чал.; 1944 — 1,2 тыс. чал.; 1959 — 2,5 тыс. чал.; 1993 — 2,5 тыс. чал.
• XXI стагоддзе: 2006 — 2,8 тыс. чал.; 2007 — 2 747 чал.; 2016 — 1 537 чал.; 2017 — 1 500 чал.

Эканоміка

Прадпрыемствы лёгкай, будаўнічых матэрыялаў, харчовай прамысловасці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Дзісны
Філіял Віцебскага швацкага аб'яднання «Віцябчанка» Філіял Мёрскага камбіната бытавога абслугоўвання Кансервавы завод Камбінат будаўнічых матэрыялаў Лясная гаспадарка

Інфраструктура

Адукацыя

У Дзісне працуюць сярэдняя і музычная школы, школа-інтэрнат.

Медыцына

Медыцынскія паслугі аказвае бальніца.

Культура

Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі, дом рамёстваў.

Турыстычная інфармацыя

Спыніцца можна ў гарадскай гасцініцы.

Славутасці

• Гістарычная забудова (кан. XIX — пач. XX стст.)
• Замчышча (XVI ст.), каля ўпадзення р. Дзісны ў Заходнюю Дзвіну
• Касцёл Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Дзевы Марыі (1773)
• Царква ў гонар Смаленскай іконы Маці Божай «Адзігітрыя» (1904)
• Царква Уваскрэшання Хрыстова (канец XIX ст.) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Г000555
• Руіны бальніцы (пач. XX ст.)
• Гасцініца «Рыга»
• Будынак Павятовага аддзялення апякунства цвярозасці (пач XX ст.)
• Сінагога (XIX ст.)
• Сядзіба Кастравіцкіх
• Каталіцкая царква на могілках
• Мост цераз раку Дзісну
• Могілкі яўрэйскія
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Леніна —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000556

• Краявіды Дзісны
• 

  Аднаўленне касцёла

• 

  Царква

• 

  Руіны бальніцы

• 

  Колішняя вучэльня

Страчаная спадчына

Дзісенскі манастыр, XIX ст.

• Званіца
• Кляштар францысканцаў (1816)
• Фарны касцёл

Вядомыя асобы

• Антон Грыневіч (1877—1937) — беларускі грамадска-культурны дзеяч, збіральнік музычнага фальклору
• Майсей Смірын (1895—1975) — навуковец-гісторык
• Якаў Сямёнавіч Іцхокі (1906—1984) — савецкі інжынер, спецыяліст у галіне радыёлакацыі і імпульснай тэхнікі.
• Ісаак Майсеевіч Разет (1927—1992) — псіхолаг і педагог.

Гл. таксама

• Гарады Віцебскай вобласці
• Гарады Беларусі

Літаратура

• Шаблон:Крыніцы/Памяць/Мёрскі раён
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. ISBN 985-11-0314-4.
• А. У. Русецкі. Мастацкая культура Віцебскага Паазер'я: ад старажытнасці да пачатку XX стагоддзя. — Мн., 2005.
• Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998.— 287 с. ISBN 985-07-0131-5.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Дзісна

• Геаграфічныя дадзеныя па тэме Дзісна на OpenStreetMap
• Дзісна на сайце Глобус Беларусі (руск.) 
• м. Дзісна на Radzima.org
• Дзісна на Прыдзвінскі край: Гісторыя і сучаснасць
• Mіёрскі раённы выканаўчы камітэт пра Дзісну (руск.) 
• Dzisna на Rzeczpospolita wirtualna(польск.) 
• Дзісна — самы маленькі горад Беларусі(англ.) (руск.)