Дзісна

Дзісна
Сцяг	Герб
Краіна	Беларусь
Вобласць	Віцебская
Раён	Мёрскі
Каардынаты	55°33′46″ пн. ш. 28°13′33″ у. д.HGЯO
Першае згадванне	1374
Ранейшыя назвы	Капец-гарадок
Водныя аб'екты	Заходняя Дзвіна
Насельніцтва	1 500 чалавек (2017)
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 2152
Паштовы індэкс	211950
Аўтамабільны код	2
	Дзісна на Вікісховішчы

Гэта назва мае некалькі сэнсаў, калі вас цікавяць іншыя, глядзіце таксама Дзісна (значэнні).

Дзісна́^[2] (афіц. транс.: Dzisna) — горад раённага падпарадкавання ў Мёрскім раёне Віцебскай вобласці Беларусі, на р. Дзісна, пры ўпадзенні яе ў Заходнюю Дзвіну. За 45 км на ўсход ад г. Мёры, 12 км ад чыгуначнай станцыі Боркавічы на лініі Полацк—Даўгаўпілс (Латвія), аўтамабільнай дарогай Р14 звязаны з Мёрамі і Полацкам. Насельніцтва налічвае 1 500 чал. (2017)^[1].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Перыяд Полацкага княства[правіць | правіць зыходнік]

Старажытнае паселішча, папярэднік сучаснага горада, існавала на мысе правага берага рэчкі Дзісна яшчэ ў X — XI стст. як горад Полацкай зямлі. З XIII ст. пачалося паступовае засяленне левага берага. У 1301 г. мясцовасць далучылася да Вялікага Княства Літоўскага^[3].

Герб Дзісенскага павета

Першы пісьмовы ўспамін пра Дзісну як умацаваны замак Капец-гарадок (ад слова «капа́ць») датуецца 1374 г. Замак выконваў ролю фарпоста Полацка на Дзвіне, кантраляваў увесь рачны рух і подступы да сталіцы Полацкай зямлі. У 1461 г. паселішча ўпершыню згадваецца пад цяперашняй назвай (двор Дзісна).

Перыяд Вялікага Княства Літоўскага[правіць | правіць зыходнік]

У 1566 г. вялікі князь Жыгімонт Аўгуст загадаў пры Дзісенскім замку і пад яго аховай заснаваць горад, жыхарам якога даў розныя палёгкі тэрмінам на 8 гадоў. У 1567 г. Жыгімонт Аўгуст надаў Дзісне першы герб («тры вежы з муру»), а 20 студзеня 1569 г. — Магдэбургскае права і новы герб: «у блакітным полі ладдзя з разгорнутым парусам»^[4]. У часы Інфлянцкай вайны ў 1579 г. тутэйшы замак стаў цэнтрам збору войскаў караля і вялікага князя Стэфана Баторыя перад вызваленчым паходам на Полацк.

У 1581 г. у Дзісне заснавалі фарны касцёл (пры ім з 1775 г. дзейнічала школа), у 1630 г. — кляштар францысканцаў, а ў 1633 г. — манастыр пры Уваскрасенскай царкве. Пасля атрымання статусу горада, з XVII ст. Дзісна стала цэнтрам староства Полацкага ваяводства, значным гандлёва-рамесніцкім асяродкам.

У пачатку Трынаццацігадовай вайны ў 1654 г. бурмістар Дзісны здаў горад войску Маскоўскай дзяржавы. 10 красавіка 1661 г. шляхта, казакі, мяшчане і павятовыя мужыкі, што знаходзіліся ў замку, звязалі акупантаў і адчынілі браму войску Вялікага Княства Літоўскага (здрадніка-бурмістра павесілі ў замкавай браме)^[5]. У 1773 г. завяршылася будова мураванага касцёла пры кляштары францысканцаў.

У складзе Расійскай імперыі[правіць | правіць зыходнік]

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Дзісна апынулася ў складзе Расійскай імперыі, дзе зрабілася цэнтрам павета Мінскай, з 1842 г. — Віленскай губерні. 23 красавіка—24 красавіка 1831 г. паўстанцы ў колькасці да 3000 чалавек вызвалілі Дзісну з-пад расійскай улады.

Значную шкоду Дзісне і яе гаспадарцы прычынілі пажары і паводкі (у 1865, 1870, 1872, 1878 і 1882 гг.), у часе якіх пацярпелі Уваскрасенская (мураваная, збудаваная ў 1870 г.) і Мікалаеўская (да 1842 г. касцёл) цэрквы. Напярэдадні пажару 1882 г. вядомы расійскі падарожнік П. Сямёнаў-Цян-Шанскі назваў Дзісну найлепшым горадам Віленскай губерні.

У складзе Польскай Рэспублікі[правіць | правіць зыходнік]

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Дзісна апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам павета Віленскага ваяводства.

Перыяд Беларускай ССР[правіць | правіць зыходнік]

У 1939 г. Дзісна ўвайшла ў БССР, дзе 15 студзеня 1940 г. зрабілася цэнтрам раёна Вілейскай, з 20 верасня 1944 г. Полацкай, з 8 студзеня 1954 г. Маладзечанскай вобласці.

Другая сусветная вайна[правіць | правіць зыходнік]

У Другую сусветную вайну з 5 ліпеня 1941 да 4 ліпеня 1944 гг. горада знаходзілася пад нямецкай акупацыяй; гітлераўцы стварылі тут лагер смерці. У чэрвені 1942 г. у горадзе было знішчана 2181 чал.^[6]

Пасляваенны перыяд[правіць | правіць зыходнік]

З 3 кастрычніка 1959 г. Дзісна ўваходзіць у склад Мёрскага раёна.

Места на старых фатаздымках
Панарама
Панарама
Касцёл
Касцёл і званіца

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

XIX стагоддзе: 1811 — 1 405 чал.; 1825 — 2 801 чал.; 1897 — 6 756 чал.
XX стагоддзе: 1904 — 9 113 чал.; 1909 — 7 138 чал.; 1921 — 4 413 чал.; 1939 — 6 073 чал.; 1944 — 1,2 тыс. чал.; 1959 — 2,5 тыс. чал.; 1993 — 2,5 тыс. чал.^[7]
XXI стагоддзе: 2006 — 2,8 тыс. чал.; 2007 — 2 747 чал.; 2016 — 1 537 чал.^[8]; 2017 — 1 500 чал.^[1]

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

Прадпрыемствы лёгкай, будаўнічых матэрыялаў, харчовай прамысловасці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Дзісны
Філіял Віцебскага швацкага аб'яднання «Віцябчанка» Філіял Мёрскага камбіната бытавога абслугоўвання Кансервавы завод Камбінат будаўнічых матэрыялаў Лясная гаспадарка

Інфраструктура[правіць | правіць зыходнік]

Адукацыя[правіць | правіць зыходнік]

У Дзісне працуюць сярэдняя і музычная школы, школа-інтэрнат.

Медыцына[правіць | правіць зыходнік]

Медыцынскія паслугі аказвае бальніца.

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі, дом рамёстваў.

Турызм[правіць | правіць зыходнік]

Спыніцца можна ў гарадской гасцініцы^[9].

Славутасці[правіць | правіць зыходнік]

Гістарычная забудова (кан. XIX — пач. XX стст.)
Замчышча (XVI ст.), каля ўпадзення р. Дзісны ў Заходнюю Дзвіну
Касцёл Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Дзевы Марыі (1773)
Царква ў гонар Смаленскай іконы Маці Божай «Адзігітрыя» (1904)
Царква Уваскрэшання Хрыстова (канец XIX ст.) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Г000555шыфр 213Г000555
Руіны бальніцы (пач. XX ст.)
Гасцініца «Рыга»
Будынак Павятовага аддзялення апякунства цвярозасці (пач XX ст.)
Сінагога (XIX ст.)
Сядзіба Кастравіцкіх
Каталіцкая царква на могілках
Мост цераз раку Дзісну
Могілкі яўрэйскія
Брацкая магіла (1941—1944), вул. Леніна — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000556шыфр 213Д000556

Краявіды Дзісны
Аднаўленне касцёла
Царква
Царква
Руіны бальніцы
Колішняя вучэльня

Страчаная спадчына[правіць | правіць зыходнік]

Дзісенскі манастыр, XIX ст.

Званіца
Кляштар францысканцаў (1816)
Фарны касцёл

Вядомыя асобы[правіць | правіць зыходнік]

Антон Грыневіч (1877—1937) — беларускі грамадска-культурны дзеяч, збіральнік музычнага фальклору
Майсей Мендзелевіч Смірын (1895—1975) — навуковец-гісторык
Якаў Сямёнавіч Іцхокі (1906—1984) — савецкі інжынер, спецыяліст у галіне радыёлакацыі і імпульснай тэхнікі.
Ісаак Майсеевіч Разет (1927—1992) — псіхолаг і педагог.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).
↑ Бунто Я. Дзісна // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 586. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
↑ Дзісна // Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998.
↑ Ткачоў М. Дзісенскі замак // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 586. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
↑ Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. — Ф. 1с/р-370. — Воп. 1. — Спр. 483. — Л. 15.
↑ Язэп Бунто. Дзісна //Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. С. 231.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Дисна // к // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9 С. 174.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Шаблон:Крыніцы/Памяць/Мёрскі раён
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
А. У. Русецкі. Мастацкая культура Віцебскага Паазер'я: ад старажытнасці да пачатку XX стагоддзя. — Мн., 2005.
Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998.— 287 с. ISBN 985-07-0131-5.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Дзісна

Геаграфічныя звесткі па тэме Дзісна на OpenStreetMap
Дзісна на сайце Глобус Беларусі (руск.)
м. Дзісна на Radzima.org
Дзісна на Прыдзвінскі край: Гісторыя і сучаснасць
Mіёрскі раённы выканаўчы камітэт пра Дзісну (руск.)
Dzisna на Rzeczpospolita wirtualna(польск.)
Дзісна — самы маленькі горад Беларусі(англ.) (руск.)

[2017-Estimate-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

[NNP-2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).

[EVKL-1-3] Бунто Я. Дзісна // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 586. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.

[knihi-4] Дзісна // Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998.

[EVKL-2-5] Ткачоў М. Дзісенскі замак // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 586. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.

[6] Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. — Ф. 1с/р-370. — Воп. 1. — Спр. 483. — Л. 15.

[EHB-7] Язэп Бунто. Дзісна //Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. С. 231.

[2016-Estimate-8] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

[TEB-9] Дисна // к // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9 С. 174.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]