Польская Рэспубліка (1918—1939): Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Courcelles (размовы | уклад) др File:Rzeczpospolita 1939.svg → File:Rzeczpospolita 1938.svg FR5; File moved on Commons |
др clean up, replaced: га рэгіёну → га рэгіёна, (1918—1939)| → , 1918—1939|, а у → а ў (3), нэксія → нексія (2), ў ў → ў у (4), фармава → фармірава, ]] - using AWB |
||
Радок 10: | Радок 10: | ||
|карта = LocationIIPoland.PNG |
|карта = LocationIIPoland.PNG |
||
|апісанне = |
|апісанне = |
||
|p1 = Каралеўства Польскае |
|p1 = Каралеўства Польскае, 1916-1918 |
||
|flag_p1 = Flag of Poland.svg |
|flag_p1 = Flag of Poland.svg |
||
|p2 = Аўстра-Венгрыя |
|p2 = Аўстра-Венгрыя |
||
Радок 55: | Радок 55: | ||
|кіраўнік6 = |
|кіраўнік6 = |
||
|год_кіраўніка6 = |
|год_кіраўніка6 = |
||
|рэлігія = [[каталіцтва]], [[праваслаўе]], [[ |
|рэлігія = [[каталіцтва]], [[праваслаўе]], [[іўдаізм]] |
||
|дадатковы_параметр1 = |
|дадатковы_параметр1 = |
||
|змесціва_параметру1 = |
|змесціва_параметру1 = |
||
Радок 100: | Радок 100: | ||
'''Другая Польская рэспубліка''' ({{lang-pl|Rzeczpospolita Polska, II Rzeczpospolita}}) — польская нацыянальная дзяржава, якая існавала ў перыяд паміж [[Першая сусветная вайна|Першай]] і [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнымі войнамі]]. Уключала часткі сучасных дзяржаў [[Польшча|Польшчы]], [[Рэспубліка Беларусь|Беларусі]], [[Літва|Літвы]], [[Украіна|Украіны]] і [[Чэхія|Чэхіі]]. |
'''Другая Польская рэспубліка''' ({{lang-pl|Rzeczpospolita Polska, II Rzeczpospolita}}) — польская нацыянальная дзяржава, якая існавала ў перыяд паміж [[Першая сусветная вайна|Першай]] і [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнымі войнамі]]. Уключала часткі сучасных дзяржаў [[Польшча|Польшчы]], [[Рэспубліка Беларусь|Беларусі]], [[Літва|Літвы]], [[Украіна|Украіны]] і [[Чэхія|Чэхіі]]. |
||
Пасля ўстанаўлення межаў |
Пасля ўстанаўлення межаў у 1922 годзе Польшча межавала з: [[Чэхаславакія]]й, [[Веймарская рэспубліка|Германіяй]], [[Вольны горад Данцыг|Вольным горадам Данцыгам]], [[Літва|Літвой]], [[Латвія]]й, [[Каралеўства Румынія|Румыніяй]] і [[СССР|Савецкім Саюзам]]. Акрамя таго, мела невялікі ўчастак узбярэжжа [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]] вакол [[Горад Гданьск|Данцыга]]. |
||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
Радок 128: | Радок 128: | ||
* 23 красавіка 1935: Красавіцкая Канстытуцыя |
* 23 красавіка 1935: Красавіцкая Канстытуцыя |
||
* 12 мая 1935: Смерць [[Юзэф Пілсудскі|Юзэфа Пілсудскага]] |
* 12 мая 1935: Смерць [[Юзэф Пілсудскі|Юзэфа Пілсудскага]] |
||
* кастрычнік 1938 г.: [[ |
* кастрычнік 1938 г.: [[Анексія]] Заользя, Горнай Оравы, Яворыны ў Чэхаславакіі |
||
* 31 сакавіка 1939 года: Ваенныя гарантыі ад Вялікабрытаніі і Францыі |
* 31 сакавіка 1939 года: Ваенныя гарантыі ад Вялікабрытаніі і Францыі |
||
* 23 жніўня 1939: [[Пакт Молатава-Рыбентропа|Пакт аб ненападзе паміж Савецкім Саюзам і Германіяй]] |
* 23 жніўня 1939: [[Пакт Молатава-Рыбентропа|Пакт аб ненападзе паміж Савецкім Саюзам і Германіяй]] |
||
Радок 135: | Радок 135: | ||
=== Канец === |
=== Канец === |
||
Пачатак [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] паклаў канец II Рэчы Паспалітай. [[Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Украіну, 1939|Агрэсія ў Польшчу]] пачалася 1 верасня 1939 года, праз тыдзень пасля падпісання таемнага [[Пакт Молатава-Рыбентропа|пакту Молатава-Рыбентропа]], і скончылася 6 кастрычніка 1939, калі [[Нацысцкая Германія|Германія]] і [[СССР|Савецкі Саюз]] акупавалі цалкам Польшчу (за выключэннем [[Віленшчына|Віленскага |
Пачатак [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] паклаў канец II Рэчы Паспалітай. [[Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Украіну, 1939|Агрэсія ў Польшчу]] пачалася 1 верасня 1939 года, праз тыдзень пасля падпісання таемнага [[Пакт Молатава-Рыбентропа|пакту Молатава-Рыбентропа]], і скончылася 6 кастрычніка 1939, калі [[Нацысцкая Германія|Германія]] і [[СССР|Савецкі Саюз]] акупавалі цалкам Польшчу (за выключэннем [[Віленшчына|Віленскага рэгіёна]], які быў далучаны да [[Літва|Літвы]]). |
||
У канцы верасня 1939 было |
У канцы верасня 1939 было сфарміравана і да 6 ліпеня 1945 прызнавалася многімі краінамі законным прадаўжальнікам Польскай Рэспублікі [[Урад Польшчы ў выгнанні]], а таксама падпарадкаваная яму адміністрацыя ў акупаванай Польшчы - [[Польская падпольная дзяржава]] і яе палітычныя і ваенныя структуры ([[Армія Краёва]]). Спыненне дыпламатычнага прызнання польскага ўрада ў выгнанні [[Вялікабрытанія|Злучаным Каралеўствам]] і [[ЗША]] 6 ліпеня 1945 і пасля іншымі краінамі свету варта лічыць фактычным канцом Другой Польскай Рэспублікі як суб'екта міжнароднага права. |
||
== Тэрыторыя і межы == |
== Тэрыторыя і межы == |
||
Радок 148: | Радок 148: | ||
=== Суседзі === |
=== Суседзі === |
||
* [[Германія]] |
* [[Германія]] |
||
* [[Чэхаславакія]] |
* [[Чэхаславакія]] — да 1938 года |
||
* [[Першая Славацкая рэспубліка|Славакія]] |
* [[Першая Славацкая рэспубліка|Славакія]] — з 1939 года |
||
* [[СССР|Савецкі Саюз]] |
* [[СССР|Савецкі Саюз]] |
||
* [[Літва]] |
* [[Літва]] |
||
* [[Латвія]] |
* [[Латвія]] |
||
* [[Каралеўства Румынія|Румынія]] |
* [[Каралеўства Румынія|Румынія]] |
||
* [[Каралеуства Венгрыя, 1920—1944|Венгрыя]] |
* [[Каралеуства Венгрыя, 1920—1944|Венгрыя]] — з 1938 года |
||
=== Залежныя і аўтаномныя тэрыторыі === |
=== Залежныя і аўтаномныя тэрыторыі === |
||
* [[Сілезскае ваяводства]] |
* [[Сілезскае ваяводства]] — польская частка [[Верхняя Сілезія|Верхняй Сілезіі]], ўключая Цешынскую Сілезію |
||
* [[Вольны Горад Гданьск]] |
* [[Вольны Горад Гданьск]] — [[Гданьск]] і аколіца |
||
=== Крайнія кропкі === |
=== Крайнія кропкі === |
||
Радок 173: | Радок 173: | ||
Частка з гэтых земляў была ўключана [[Адольф Гітлер|Адольфам Гітлерам]] у склад [[Нацысцкая Германія|Трэцяга Рэйху]], а на тэрыторыі паміж новай мяжой Германіі і савецка-нямецкай мяжой было створана [[Генерал-губернатарства]]. |
Частка з гэтых земляў была ўключана [[Адольф Гітлер|Адольфам Гітлерам]] у склад [[Нацысцкая Германія|Трэцяга Рэйху]], а на тэрыторыі паміж новай мяжой Германіі і савецка-нямецкай мяжой было створана [[Генерал-губернатарства]]. |
||
Астатнія тэрыторыі на ўсход ад савецка-нямецкай межавай лініі ўстаноўленай на тэрыторыі Польскай Рэспублікі адыходзілі СССР. Фармальнай падставай для заняткі гэтых тэрыторый Савецкім Саюзам паслужылі выбары ў Народныя сходы Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі, якія прайшлі 22 кастрычніка 1939 года, а пасля |
Астатнія тэрыторыі на ўсход ад савецка-нямецкай межавай лініі ўстаноўленай на тэрыторыі Польскай Рэспублікі адыходзілі СССР. Фармальнай падставай для заняткі гэтых тэрыторый Савецкім Саюзам паслужылі выбары ў Народныя сходы Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі, якія прайшлі 22 кастрычніка 1939 года, а пасля анексія ў выглядзе пастановы Вярхоўнага Савета СССР. |
||
У адпаведнасці з пастановамі канферэнцыі ў [[Тэгеран]]е, [[Ялцінская канферэнцыя|ялцінскай канферэнцыі]] і канферэнцыі ў [[Патсдам]]е, па заканчэнні [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] Польская Рэспубліка (з 1952 года завецца [[Польская Народная Рэспубліка]]) атрымала цэнтральную і заходнюю часткі Другой Рэчы Паспалітай, а таксама прызнаныя іншымі дзяржавамі Вернутыя землі і стала прызнаным на міжнароднай арэне правапрыемнікам Другой Польскай Рэспублікі. У той жа час, землі на ўсход ад Буга, Усходнія ўскраіны, а менавіта, [[Віленскае ваяводства|Віленскае]], [[Навагрудскае ваяводства, Польшча|Навагрудскае]], [[Палескае ваяводства|Палескае]], [[Валынскае ваяводства|Валынскае]], [[Тарнопальскае ваяводства|Тарнопальскае]] і [[Станіславаўскае ваяводства|Станіславаўскае]] ваяводства, а таксама часткі [[Беластоцкае ваяводства|Беластоцкага]] і [[Львоўскае ваяводства|Львоўскага]] ваяводстваў былі далучаны да [[СССР]]. |
У адпаведнасці з пастановамі канферэнцыі ў [[Тэгеран]]е, [[Ялцінская канферэнцыя|ялцінскай канферэнцыі]] і канферэнцыі ў [[Патсдам]]е, па заканчэнні [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] Польская Рэспубліка (з 1952 года завецца [[Польская Народная Рэспубліка]]) атрымала цэнтральную і заходнюю часткі Другой Рэчы Паспалітай, а таксама прызнаныя іншымі дзяржавамі Вернутыя землі і стала прызнаным на міжнароднай арэне правапрыемнікам Другой Польскай Рэспублікі. У той жа час, землі на ўсход ад Буга, Усходнія ўскраіны, а менавіта, [[Віленскае ваяводства|Віленскае]], [[Навагрудскае ваяводства, Польшча|Навагрудскае]], [[Палескае ваяводства|Палескае]], [[Валынскае ваяводства|Валынскае]], [[Тарнопальскае ваяводства|Тарнопальскае]] і [[Станіславаўскае ваяводства|Станіславаўскае]] ваяводства, а таксама часткі [[Беластоцкае ваяводства|Беластоцкага]] і [[Львоўскае ваяводства|Львоўскага]] ваяводстваў былі далучаны да [[СССР]]. |
||
<center><gallery caption="Тэрыторыя Польскай Рэспублікі (1919-1939)" widths=150 heights=150 perrow=3> |
<center><gallery caption="Тэрыторыя Польскай Рэспублікі (1919-1939)" widths=150 heights=150 perrow=3> |
||
File:PBW March 1919.svg|Польская рэспубліка |
File:PBW March 1919.svg|Польская рэспубліка ў сакавіку 1919 |
||
File:PBW June 1920.png|Польская рэспубліка |
File:PBW June 1920.png|Польская рэспубліка ў чэрвені 1920 |
||
File:Rzeczpospolita 1938.svg|Польская рэспубліка |
File:Rzeczpospolita 1938.svg|Польская рэспубліка ў 1939 |
||
</gallery></center> |
</gallery></center> |
||
== Палітычны лад == |
== Палітычны лад == |
||
[[File:Pilsudski 1910 1920 LOC hec 14263 restored.jpg|thumb|right|200px|[[Юзэф Пілсудскі]]]] |
[[File:Pilsudski 1910 1920 LOC hec 14263 restored.jpg|thumb|right|200px|[[Юзэф Пілсудскі]]]] |
||
Палітычны лад Польскай Рэспублікі з 1919 па 1926 гады можна ахарактарызаваць як парламенцкую дэмакратыю з прэзідэнтам, які меў абмежаваную ўладу. Парламент выбіраў яго і ён мог прызначаць Прэм'ер-міністра і ўрад з адабрэння Сейма (ніжняя палата), але распускаць Сейм ён мог толькі са згоды Сената. Больш за тое, яго магчымасць выдаваць указы была |
Палітычны лад Польскай Рэспублікі з 1919 па 1926 гады можна ахарактарызаваць як парламенцкую дэмакратыю з прэзідэнтам, які меў абмежаваную ўладу. Парламент выбіраў яго і ён мог прызначаць Прэм'ер-міністра і ўрад з адабрэння Сейма (ніжняя палата), але распускаць Сейм ён мог толькі са згоды Сената. Больш за тое, яго магчымасць выдаваць указы была абмежавана патрабаваннем, згодна з якім указ павінны запэўніць сваімі подпісамі адпаведны міністр і Прэм'ер-міністр. |
||
Найбуйнейшымі палітычнымі партыямі ў той час з'яўляліся Нацыянальна-дэмакратычная і іншыя правыя руху, розныя сялянскія партыі, сацыяльна-дэмакратычная партыя, а таксама палітычныя партыі нацыянальных |
Найбуйнейшымі палітычнымі партыямі ў той час з'яўляліся Нацыянальна-дэмакратычная і іншыя правыя руху, розныя сялянскія партыі, сацыяльна-дэмакратычная партыя, а таксама палітычныя партыі нацыянальных меншасцей (галоўным чынам, яўрэяў і немцаў). Часта якое змяняецца ўрад і іншыя негатыўныя з'явы, якія атрымалі агалоску (такія, як абвінавачванні ў карупцыі) рабілі дэмакратычных палітыкаў усё меней папулярнымі. Вядомыя палітыкі гэтага перыяду былі Вінцэнты Вітос і [[Раман Дмоўскі]]. |
||
Юзэф Пілсудскі насупраць вёў у гэты час вельмі сціплае жыццё, адхінуўся ад палітыкі і займаўся напісаннем гістарычных кніг, знаходзячыся ў сябе на віле ў Сулеювке з другой жонкай і дзецьмі. Аднак пагаршэнне палітычнай абстаноўкі ў краіне і збег |
Юзэф Пілсудскі насупраць вёў у гэты час вельмі сціплае жыццё, адхінуўся ад палітыкі і займаўся напісаннем гістарычных кніг, знаходзячыся ў сябе на віле ў Сулеювке з другой жонкай і дзецьмі. Аднак пагаршэнне палітычнай абстаноўкі ў краіне і збег акалічнасцей спрыялі вяртанню Пілсудскага да ўлады, якое ён ажыццявіў падчас [[Майскі пераварот|майскага перавароту 1926 года]]. |
||
Пасля ваеннага перавароту 1926 фактычная ўлада ў краіне належала [[Юзэф Пілсудскі|Юзэфу Пілсудскаму]]<ref>[http://en.poland.gov.pl/Ignacy,Moscicki,(1867–1946),1971.html Ignacy Mościcki (1867–1946)] (Official promotional website of the Republic of Poland)</ref>, які займаў пасаду Ваеннага міністра, а ў 1926-1928 і 1930 гадах займаў таксама пасаду [[прэм'ер-міністр]]а. Усталяваўся аўтарытарны рэжым, які абапіраецца на войска і прыхільнікаў Пілсудскага, вядомы як «санацыя» (sanacja, «аздараўленне») - мелася на ўвазе аднаўленне маральнага здароўя грамадства. Парламенцкія выбары 1928 усё яшчэ былі свабоднымі і на іх атрымаў перамогу [[Беспартыйны блок супрацоўніцтва з урадам]], які складаўся пераважна з прыхільнікаў Пілсудскага. Наступнымі выбарамі (1930, 1935 і 1938 гадоў) маніпулявалі і пра-ўрадавыя партыі заўсёды атрымлівалі большасць у парламенце. У красавіку 1935 года была прынята новая канстытуцыя Польшчы, якая стварыла аўтарытарны рэжым. |
Пасля ваеннага перавароту 1926 фактычная ўлада ў краіне належала [[Юзэф Пілсудскі|Юзэфу Пілсудскаму]]<ref>[http://en.poland.gov.pl/Ignacy,Moscicki,(1867–1946),1971.html Ignacy Mościcki (1867–1946)] (Official promotional website of the Republic of Poland)</ref>, які займаў пасаду Ваеннага міністра, а ў 1926-1928 і 1930 гадах займаў таксама пасаду [[прэм'ер-міністр]]а. Усталяваўся аўтарытарны рэжым, які абапіраецца на войска і прыхільнікаў Пілсудскага, вядомы як «санацыя» (sanacja, «аздараўленне») - мелася на ўвазе аднаўленне маральнага здароўя грамадства. Парламенцкія выбары 1928 усё яшчэ былі свабоднымі і на іх атрымаў перамогу [[Беспартыйны блок супрацоўніцтва з урадам]], які складаўся пераважна з прыхільнікаў Пілсудскага. Наступнымі выбарамі (1930, 1935 і 1938 гадоў) маніпулявалі і пра-ўрадавыя партыі заўсёды атрымлівалі большасць у парламенце. У красавіку 1935 года была прынята новая канстытуцыя Польшчы, якая стварыла аўтарытарны рэжым. |
||
Абавязкі прэзідэнта Польскай Рэспублікі з чэрвеня 1926 выконваў выбраны па рэкамендацыі Пілсудскага [[Ігнацы Масціцкі]]. Да смерці Пілсудскага ў 1935 годзе фактычна выконваў прадстаўнічую функцыю. Аднак захаваў сваю пасаду аж да савецкай акупацыі, пасля якой уцёк з краіны ў Румынію. |
Абавязкі прэзідэнта Польскай Рэспублікі з чэрвеня 1926 выконваў выбраны па рэкамендацыі Пілсудскага [[Ігнацы Масціцкі]]. Да смерці Пілсудскага ў 1935 годзе фактычна выконваў прадстаўнічую функцыю. Аднак захаваў сваю пасаду аж да савецкай акупацыі, пасля якой уцёк з краіны ў Румынію. |
||
== |
== Гл. таксама == |
||
* [[Заходняя Беларусь]] |
* [[Заходняя Беларусь]] |
||
{{зноскі}} |
{{зноскі}} |
||
[[Катэгорыя:Польская Рэспубліка |
[[Катэгорыя:Польская Рэспубліка, 1918—1939| ]] |
||
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі (1918—1939)]] |
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі (1918—1939)]] |
||
[[Катэгорыя:Гісторыя Літвы]] |
[[Катэгорыя:Гісторыя Літвы]] |
Версія ад 21:52, 13 лістапада 2013
Гістарычная дзяржава | |||||
Польская Рэспубліка | |||||
---|---|---|---|---|---|
Rzeczpospolita Polska II Rzeczpospolita | |||||
|
|||||
Гімн: Мазурка Дамброўскага | |||||
|
|||||
Сталіца | Варшава | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Варшава, Лодзь, Львоў, Познань, Кракаў, Вільня | ||||
Мова(ы) | польская (афіцыйная), нямецкая, ідыш, літоўская, руская, беларуская, украінская | ||||
Афіцыйная мова | польская | ||||
Рэлігія | каталіцтва, праваслаўе, іўдаізм | ||||
Грашовая адзінка | польская марка (1918-1924), польскі злоты (1924-1939) | ||||
Плошча | 389.720 км² (1938) | ||||
Насельніцтва | 34.849.000 (1938) | ||||
Форма кіравання | парламенцкая рэспубліка (1919-1926), парламенцка-прэзідэнцкая рэспубліка (1926-1935), прэзідэнцкая рэспубліка (1935-1939) | ||||
Кіраўнікі дзяржавы | |||||
Кіраўнік дзяржавы | |||||
• 1918 – 1922 | Юзэф Пілсудскі | ||||
Прэзідэнт | |||||
• 1922 | Габрыэль Нарутовіч | ||||
• 1922 – 1926 | Станіслаў Вайцахоўскі | ||||
• 1926 – 1939 | Ігнацы Масціцкі | ||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Другая Польская рэспубліка (польск.: Rzeczpospolita Polska, II Rzeczpospolita) — польская нацыянальная дзяржава, якая існавала ў перыяд паміж Першай і Другой сусветнымі войнамі. Уключала часткі сучасных дзяржаў Польшчы, Беларусі, Літвы, Украіны і Чэхіі.
Пасля ўстанаўлення межаў у 1922 годзе Польшча межавала з: Чэхаславакіяй, Германіяй, Вольным горадам Данцыгам, Літвой, Латвіяй, Румыніяй і Савецкім Саюзам. Акрамя таго, мела невялікі ўчастак узбярэжжа Балтыйскага мора вакол Данцыга.
Гісторыя
Пачатак
За сімвалічны пачатак Другой Польскай рэспублікі прынята 11 лістапада 1918, калі Юзэф Пілсудскі прыняў ваенную ўладу з рук Рэгентскага савета Каралеўства Польскага. Тры дні пазней (14 лістапада 1918 года) прыняў таксама грамадзянскую ўладу, а сам Рэгентскі савет і Часовы Народны Урад Польскай Рэспублікі вырашылі надзяліць Пілсудскага паўнамоцтвамі часовага кіраўніка.
У 1918 годзе Італія была першай краінай прызнавшей незалежнасць Польшы.
Асноўныя даты
- 31 кастрычніка 1918—1919: Польска-украінская вайна
- 11 лістапада 1918 г.: Незалежнасць, вызваленне Варшавы
- 26 студзеня 1919: Выбары ў Сейм
- 28 чэрвеня 1919: Версальскі мірны дагавор (артыкулы 87-93) і Малы Версальскі дагавор прызнаюць Польшчу як суверэннаю і незалежнаю дзяржаву на міжнароднай арэне
- 1919—1921: Польска-савецкая вайна, Варшаўская бітва, Рыжскі мірны дагавор
- 1920: Польска-літоўская вайна
- 15 ліпеня 1920 г.: Аграрная рэформа
- 17 сакавіка 1921 г.: Сакавіцкая Канстытуцыя
- 1921: саюз з Францыяй, Румыніяй
- 24 сакавіка 1922: Анексія Віленшчыны ў Літвы
- 2 лістапада — 12, 1922: Выбары ў Сейм і Сенат
- 1924: Грашовая рэформа
- 12 мая — 14, 1926: Дзяржаўны пераварот Юзэфа Пілсудскага
- 16 лістапада 1930: Польскія заканадаўчыя выбары.
- 25 ліпеня 1932: Пакт аб ненападзе з Савецкім Саюзам
- 26 студзеня 1934 г: Пакт аб ненападзе з Германіяй
- 23 красавіка 1935: Красавіцкая Канстытуцыя
- 12 мая 1935: Смерць Юзэфа Пілсудскага
- кастрычнік 1938 г.: Анексія Заользя, Горнай Оравы, Яворыны ў Чэхаславакіі
- 31 сакавіка 1939 года: Ваенныя гарантыі ад Вялікабрытаніі і Францыі
- 23 жніўня 1939: Пакт аб ненападзе паміж Савецкім Саюзам і Германіяй
- 25 жніўня 1939 г.: Саюз паміж Польшчай і Вялікабрытаніяй
- 1 верасня — 6 кастрычніка 1939: Польская абарончая вайна
Канец
Пачатак Другой сусветнай вайны паклаў канец II Рэчы Паспалітай. Агрэсія ў Польшчу пачалася 1 верасня 1939 года, праз тыдзень пасля падпісання таемнага пакту Молатава-Рыбентропа, і скончылася 6 кастрычніка 1939, калі Германія і Савецкі Саюз акупавалі цалкам Польшчу (за выключэннем Віленскага рэгіёна, які быў далучаны да Літвы).
У канцы верасня 1939 было сфарміравана і да 6 ліпеня 1945 прызнавалася многімі краінамі законным прадаўжальнікам Польскай Рэспублікі Урад Польшчы ў выгнанні, а таксама падпарадкаваная яму адміністрацыя ў акупаванай Польшчы - Польская падпольная дзяржава і яе палітычныя і ваенныя структуры (Армія Краёва). Спыненне дыпламатычнага прызнання польскага ўрада ў выгнанні Злучаным Каралеўствам і ЗША 6 ліпеня 1945 і пасля іншымі краінамі свету варта лічыць фактычным канцом Другой Польскай Рэспублікі як суб'екта міжнароднага права.
Тэрыторыя і межы
Плошча
На 1 студзень 1938 складала 388.634 км², а пасля анексіі Заольззя ў кастрычніку 1938 года - 389.720 км².
Вызначэнне межаў
Межы II Рэчы Паспалітай былі ўсталяваныя наступнымі дагаворамі: Версальскім, Рыжскім (без удзелу БССР), Сен-Жерменскім, Трыанонскім, а таксама рашэннем Савета паслоў Антанты (у дачыненні да межаў Польшчы з Чэхаславакіяй і з Літвой). У 1921 годзе ў выкананне Версальскага мірнага дагавора, вынікаў плебісцыту і трох сілезскіх паўстанняў да Польшчы была далучаная ўсходняя частка Верхняй Сілезіі. Апольская Сілезія засталася за Веймарскай рэспублікай. У 1922 годзе да Польші была далучана Рэспубліка Сярэдняй Літвы.
Суседзі
- Германія
- Чэхаславакія — да 1938 года
- Славакія — з 1939 года
- Савецкі Саюз
- Літва
- Латвія
- Румынія
- Венгрыя — з 1938 года
Залежныя і аўтаномныя тэрыторыі
- Сілезскае ваяводства — польская частка Верхняй Сілезіі, ўключая Цешынскую Сілезію
- Вольны Горад Гданьск — Гданьск і аколіца
Крайнія кропкі
- Поўнач: N55*51'8,45" (N55,852250*) - вёска Соміна на раке Пшесвята, Браслаўскі павет, Віленскае ваяводства
- Поўдзень: N47*43'31,8" (N47,725492*) - наваколлі паўднёвай крыніцы ручая Менчыль, Косаўскі павет, Станіславаўскае ваяводства
- Усход: E28*21'44,3" (E28,362371*) - вёска Спасіберкі каля чыгуначнай галінкі на Полацк, Дзісненскі павет, Віленскае ваяводства
- Захад: E15*47'12,4" (E15,786773*) - пасёлак Мухочынак на Варте, недалёка ад возера Мешін, Мендзыхудский павет, Познанское ваяводства
Лёс межаў II Рэчы Паспалітай
У адпаведнасці з падпісаным 28 верасня 1939 Дагаворам аб дружбе і мяжы паміж СССР і Германіяй, тэрыторыя Польскай Республікі была падзедена наступным чынам.
Да Трэцяга Рэйха адыходзілі тэрыторыі: Паморскае ваяводства, Сілезскае ваяводства, Познаньскае ваяводства, Лодзінскае ваяводства з горадам Лодзь, Сувалкія, паўночная і заходняя часткі Мазовіі, а таксама заходнія часткі ваяводстваў Кракаўскага і Келецкого.
Частка з гэтых земляў была ўключана Адольфам Гітлерам у склад Трэцяга Рэйху, а на тэрыторыі паміж новай мяжой Германіі і савецка-нямецкай мяжой было створана Генерал-губернатарства.
Астатнія тэрыторыі на ўсход ад савецка-нямецкай межавай лініі ўстаноўленай на тэрыторыі Польскай Рэспублікі адыходзілі СССР. Фармальнай падставай для заняткі гэтых тэрыторый Савецкім Саюзам паслужылі выбары ў Народныя сходы Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі, якія прайшлі 22 кастрычніка 1939 года, а пасля анексія ў выглядзе пастановы Вярхоўнага Савета СССР.
У адпаведнасці з пастановамі канферэнцыі ў Тэгеране, ялцінскай канферэнцыі і канферэнцыі ў Патсдаме, па заканчэнні Другой сусветнай вайны Польская Рэспубліка (з 1952 года завецца Польская Народная Рэспубліка) атрымала цэнтральную і заходнюю часткі Другой Рэчы Паспалітай, а таксама прызнаныя іншымі дзяржавамі Вернутыя землі і стала прызнаным на міжнароднай арэне правапрыемнікам Другой Польскай Рэспублікі. У той жа час, землі на ўсход ад Буга, Усходнія ўскраіны, а менавіта, Віленскае, Навагрудскае, Палескае, Валынскае, Тарнопальскае і Станіславаўскае ваяводства, а таксама часткі Беластоцкага і Львоўскага ваяводстваў былі далучаны да СССР.
-
Польская рэспубліка ў сакавіку 1919
-
Польская рэспубліка ў чэрвені 1920
-
Польская рэспубліка ў 1939
Палітычны лад
Палітычны лад Польскай Рэспублікі з 1919 па 1926 гады можна ахарактарызаваць як парламенцкую дэмакратыю з прэзідэнтам, які меў абмежаваную ўладу. Парламент выбіраў яго і ён мог прызначаць Прэм'ер-міністра і ўрад з адабрэння Сейма (ніжняя палата), але распускаць Сейм ён мог толькі са згоды Сената. Больш за тое, яго магчымасць выдаваць указы была абмежавана патрабаваннем, згодна з якім указ павінны запэўніць сваімі подпісамі адпаведны міністр і Прэм'ер-міністр.
Найбуйнейшымі палітычнымі партыямі ў той час з'яўляліся Нацыянальна-дэмакратычная і іншыя правыя руху, розныя сялянскія партыі, сацыяльна-дэмакратычная партыя, а таксама палітычныя партыі нацыянальных меншасцей (галоўным чынам, яўрэяў і немцаў). Часта якое змяняецца ўрад і іншыя негатыўныя з'явы, якія атрымалі агалоску (такія, як абвінавачванні ў карупцыі) рабілі дэмакратычных палітыкаў усё меней папулярнымі. Вядомыя палітыкі гэтага перыяду былі Вінцэнты Вітос і Раман Дмоўскі.
Юзэф Пілсудскі насупраць вёў у гэты час вельмі сціплае жыццё, адхінуўся ад палітыкі і займаўся напісаннем гістарычных кніг, знаходзячыся ў сябе на віле ў Сулеювке з другой жонкай і дзецьмі. Аднак пагаршэнне палітычнай абстаноўкі ў краіне і збег акалічнасцей спрыялі вяртанню Пілсудскага да ўлады, якое ён ажыццявіў падчас майскага перавароту 1926 года.
Пасля ваеннага перавароту 1926 фактычная ўлада ў краіне належала Юзэфу Пілсудскаму[1], які займаў пасаду Ваеннага міністра, а ў 1926-1928 і 1930 гадах займаў таксама пасаду прэм'ер-міністра. Усталяваўся аўтарытарны рэжым, які абапіраецца на войска і прыхільнікаў Пілсудскага, вядомы як «санацыя» (sanacja, «аздараўленне») - мелася на ўвазе аднаўленне маральнага здароўя грамадства. Парламенцкія выбары 1928 усё яшчэ былі свабоднымі і на іх атрымаў перамогу Беспартыйны блок супрацоўніцтва з урадам, які складаўся пераважна з прыхільнікаў Пілсудскага. Наступнымі выбарамі (1930, 1935 і 1938 гадоў) маніпулявалі і пра-ўрадавыя партыі заўсёды атрымлівалі большасць у парламенце. У красавіку 1935 года была прынята новая канстытуцыя Польшчы, якая стварыла аўтарытарны рэжым.
Абавязкі прэзідэнта Польскай Рэспублікі з чэрвеня 1926 выконваў выбраны па рэкамендацыі Пілсудскага Ігнацы Масціцкі. Да смерці Пілсудскага ў 1935 годзе фактычна выконваў прадстаўнічую функцыю. Аднак захаваў сваю пасаду аж да савецкай акупацыі, пасля якой уцёк з краіны ў Румынію.
Гл. таксама
Зноскі
- ↑ Ignacy Mościcki (1867–1946) (Official promotional website of the Republic of Poland)