Фарэрцы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Фарэрцы
(Føroyingar)
Агульная колькасць 50 тыс.
Рэгіёны пражывання  Фарэрскія астравы — 47 тыс.
 Данія — 2,9 тыс.
Мова Фарэрская
Рэлігія пратэстантызм, пераважна лютэранства
Блізкія этнічныя групы нарвежцы, ісландцы, датчане

Фарерцы (фар.: Føroyingar, [ˈføːrɪŋgar]) — паўночнаеўрапейскі народ, карэннае насельніцтва Фарэрскіх астравоў. Размаўляюць на фарэрскай мове. Агульная колькасць (2012) - каля 50 тыс. чал.[1]

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

У VIII ст. Фарэрскія астравы былі населены кельцкімі манахамі-хрысціянамі. У 825 г. сюды перасяліліся выхадцы з Заходняй Нарвегіі, якія даволі хутка выціснулі кельтаў. Астравы з'яўляліся адным з галоўных транзітных пунктаў, праз якія вікінгі здзяйснялі напады на Брытанскія астравы і вандравалі ў Ісландыю.

Першапачаткова астравіцяне кіраваліся самастойна. У 1035 г. яны былі далучаны да Нарвегіі. У 1380 г. — Даніі. Да 1856 г. захоўвалася манаполія датчан на гандаль, што прывяло да ізаляванасці мясцовай абшчыны. У 1948 г. Фарэрскія астравы атрымалі аўтаномію.

Традыцыі і культура[правіць | правіць зыходнік]

Ужо кельты завезлі на Фарэрскія астравы авечак, якія перайшлі ў маёмасць нарвежскіх перасяленцаў. Асаблівасці клімату не дазвалялі фарэрцам паўнаварта займацца земляробствам. Зямлю апрацоўвалі лапатамі. Упершыню плуг трапіў на астравы толькі ў 1780 г. На паўднёвых схілах гор яны вырошчвалі ячмень і авёс, якіх хапала для забеспячэння збожжам, але аснову рацыёна складала бараніна. Авечая воўна з'яўлялася асновай гандлю з Даніяй, а потым і іншымі краінамі. У 1801 г. на кожнага фарэрца прыходзілася 14 - 15 авечак. Воўну часта не стрыглі, а выдзіралі. Таксама трымалі кароў, аднак мясцовая парода гэтай жывёлы не адрознівалася высокімі надоямі або добрай ялавічынай. Коні шырока ўжываліся як сродак пасажырскага транспарту, але цяжкія грузы мужчыны пераносілі самастойна.

Да XIX ст. рыбалоўствам займаліся амаль выключна для самазабеспячэння. Да нашых дзён захаваўся звычай забіваць увосень кітоў, а іх мяса бясплатна раздаваць усім жадаючым. Попыт ў Еўропе на рыбу вымусіў многіх фарэрцаў пераарыентавацца з сельскай гаспадаркі на рыбалоўства. У 1870-ых гг. на грошы брытанскіх кампаній фарэрцы купілі сучасныя марскія судны і плавалі здабываць рыбу і кітоў на поўнач ад Ісландыі. Каманды суднаў з'яўляліся вольнымі аб'яднаннямі, радзей працавалі на пэўнага гаспадара або прадпрымальніка. Вылаўленая рыба перапрацоўвалася часцей на Фарэрскіх астравах. Гэтым займаліся жанчыны і дзеці. У фарэрскіх рэках ёсць каштоўныя прэснаводныя віды рыб, асабліва знакаміта фарэль. Але лоў фарэлі заўсёды лічыўся спортам, а не здабычай дзеля харчу. Рыбай і кітовым мясам кармілі футравых звяроў, якіх пачалі разводзіць у канцы XIX ст. Іншыя традыцыйныя заняткі — промысел яек, пуху і мяса дзікіх птушак, здабыча торфу і туфу для мясцовых патрэб, вязанне зімовай вопраткі.

Паселішчы будавалі на спадзістых паўднёвых і ўсходніх берагах. З-за моцных вятроў іх рабілі не высокімі. Дахі часта сутыкаліся са схілам гары. Сцены ладзілі з камянёў і зямлі, а знутры ставілі драўляныя слупы і панэлі для ацяплення сцен. Паміж задняй каменнай сцяной і панэллю размяшчалі алькоў для сну. Дахі накрывалі бярозавай карою, а зверху — дзёрнам, радзей ячменнай саломай. Жытло заможных сялян было шматпакаёвым, у астатніх — аднапакаёвым. У цэнтры жытла знаходзіўся агмень, драўляная скрыня, абкладзеная базальтам. Дрэва каштавала дорага, таму ў агмені палілі торф. З пачатку XX ст. з'явіліся хаціны з імпартаванай нарвежскай драўніны на высокіх каменных фундаментах. У XIX ст. шырока распаўсюдзілася сучасная еўрапейская вопратка, але захаваліся мужчынскія народныя строі, вязаныя з авечай воўны, у тым ліку шырокія ваўняныя капялюшы.

Кухня фарэрцаў даволі простая, заснаваная на выкарыстанні назапашаных мясцовых прадуктаў. У ёй мала солі. Нават мяса і рыбу сушылі на вятру. Бараніну і кітовае мяса варылі разам з водарасцямі. Такая ежа лічылася прысмакам. Распаўсюджаныя стравы — малочны суп, ячневая каша.

Фальклор прадстаўлены шматлікімі песнямі і генеалагічнымі паданнямі.

Мова[правіць | правіць зыходнік]

Фарэрская мова значна адрозніваецца лексічна і марфалагічна ад дацкай, але да XIX ст. яна была непісьменнай. Выкладанне фарэрскай мовы ў школах пачалося толькі ў 1906 г. У наш час выкарыстоўваецца ў літаратуры і сродках масавай інфармацыі.

Рэлігія[правіць | правіць зыходнік]

Большасць вернікаў — лютэране.

Выбітныя фарэрцы[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]