Перайсці да зместу

Васіль Феафілавіч Купрэвіч: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
→Маладосць: ілюстрацыя
дапаўненне
Радок 39: Радок 39:
| commons =
| commons =
}}
}}
'''Васіль Феафілавіч Купрэвіч''' ({{ДН|24|1|1897}}, [[Вёска Кальнікі|Кальнікі]] — {{ДС|17|3|1969}}), беларускі савецкі біёлаг, кандыдат навук ([[1934]]), доктар біялагічных навук ([[1941]]([[1942]]<ref>Паводле звестак НАН РБ</ref>)), прафесар ([[1950]]), акадэмік [[АН БССР]] ([[1952]]), член-карэспандэнт [[АН СССР]] ([[1953]]).
'''Васіль Феафілавіч Купрэвіч''' ({{ДН|24|1|1897}}, [[Вёска Кальнікі|Кальнікі]]<ref>[http://bse.sci-lib.com/article067536.html Купревич Василий Феофилович в БСЭ] {{ref-ru}}</ref> — {{ДС|17|3|1969}}), беларускі савецкі біёлаг, кандыдат навук ([[1934]]), доктар біялагічных навук ([[1941]]([[1942]]<ref>Паводле звестак НАН РБ</ref>)), прафесар ([[1950]]), акадэмік [[АН БССР]] ([[1952]]), член-карэспандэнт [[АН СССР]] ([[1953]]).


== Біяграфія ==
== Біяграфія ==


=== Сям'я і дзяцінства ===
=== Сям'я і дзяцінства ===
[[File:Parents of V. F. Kuprevich.jpg|thumb|250px|left|Бацькі В. Ф. Купрэвіча]]
[[File:Parents of V. F. Kuprevich.jpg|thumb|250px|left|Бацькі В. Ф. Купрэвіча]]
Дзед Васіля Купрэвіча меў невялікі кусок зямлі ў в. Кальнікі, які не мог пракарміць сям'ю, таму бацька Купрэвіча, Феафіл Лявонавіч, быў вымушаны ўладкавацца на працу лясніком да графа Любенскага і пераехаць разам з жонкай Матронай Паўлаўнай і сваімі 4 сынамі<ref name="АВФ">[http://www.geriatricsclub.com/people/user/2/blog/146/ Академик Василий Феофилович Купревич как один из основоположников отечественной геронтологии] {{ref-ru}}</ref><ref name="СБ">[http://persona.rin.ru/view/f/0/34281/kuprevich-vasilij-feofilovich КУПРЕВИЧ Василий Феофилович] {{ref-ru}}</ref> ў в. {{Не перакладзена 3|Вёска Сафіёўка|Сафіёўка|be-x-old|Сафіёўка}} [[Аршанскі раён|Аршанскага раёна]]<ref name="НВК">[http://smaliavichy.by/2010/01/kuprevich/ Нарадзіўся Васіль Купрэвіч] {{ref-ru}}</ref>. Бацька браў сына з сабою ў лес на абходы. Менавіта там хлопчык атрымаў першыя звесткі пра грыбы і расліны<ref name="НВК"/>.
Дзед Васіля Купрэвіча меў невялікі кусок зямлі ў в. Кальнікі, які не мог пракарміць сям'ю, таму бацька Купрэвіча, Феафіл Лявонавіч, быў вымушаны ўладкавацца на працу лясніком да графа Любенскага і пераехаць разам з жонкай Матронай Паўлаўнай і сваімі 4 сынамі<ref name="АВФ">[http://www.geriatricsclub.com/people/user/2/blog/146/ Академик Василий Феофилович Купревич как один из основоположников отечественной геронтологии] {{ref-ru}}</ref><ref name="СБ">[http://persona.rin.ru/view/f/0/34281/kuprevich-vasilij-feofilovich КУПРЕВИЧ Василий Феофилович] {{ref-ru}}</ref> ў в. {{Не перакладзена 3|Вёска Сафіёўка|Сафіёўка|be-x-old|Сафіёўка}} [[Аршанскі раён|Аршанскага раёна]]<ref name="НВК">[http://smaliavichy.by/2010/01/kuprevich/ Нарадзіўся Васіль Купрэвіч] {{ref-ru}}</ref>. Бацька браў сына з сабою ў лес на абходы. Менавіта там хлопчык атрымаў першыя звесткі пра грыбы і расліны<ref name="НВК"/>.


Радок 86: Радок 86:
Купрэвіч удзельнічаў у супрацьпаветранай абароне Батанічнага інстытута і саду, за што быў узнагароджаны медалём за ўдзел у гераічнай абароне Ленінграда<ref>[http://csl.bas-net.by/anews1.asp?id=3299 Василий Феофилович Купревич] {{ref-ru}}</ref>.
Купрэвіч удзельнічаў у супрацьпаветранай абароне Батанічнага інстытута і саду, за што быў узнагароджаны медалём за ўдзел у гераічнай абароне Ленінграда<ref>[http://csl.bas-net.by/anews1.asp?id=3299 Василий Феофилович Купревич] {{ref-ru}}</ref>.


Як прадстаўнік мясцкама інстытута, Купрэвіч прадпрымае ўсе меры для выратавання каштоўных калекцый раслін і элітнага насення, напрыклад, ён забраў дамоў цеплалюбівыя мексіканскія кактусы, каб "грэцца разам"<ref name="НВК"/><ref name="ВУ"/>. Супрацоўнікі Батанічнага інстытута, якія засталіся ў жывых, эвакуіруюцца па «дарозе жыцця» 8 лютага 1942. Васіль Феафілавіч пры росце прыкладна метр девяносто важыў усяго 48 кілаграмаў<ref name="ВУ"/>.
Як прадстаўнік мясцкама інстытута, Купрэвіч прадпрымае ўсе меры для выратавання каштоўных калекцый раслін і элітнага насення, напрыклад, ён забраў дамоў цеплалюбівыя мексіканскія кактусы, каб «грэцца разам»<ref name="НВК"/><ref name="ВУ"/>. Супрацоўнікі Батанічнага інстытута, якія засталіся ў жывых, эвакуіруюцца па «дарозе жыцця» 8 лютага 1942. Васіль Феафілавіч пры росце прыкладна метр девяносто важыў усяго 48 кілаграмаў<ref name="ВУ"/>.


Купрэвіч быў эвакуіраваны ў [[Горад Казань|Казань]] ([[Татарстан]]), затым у [[Горад Сыктыўкар|Сыктыўкар]] ([[Комі]]) і [[Таджыкістан]]. Увесь гэты час Купрэвіч не пакідае сваёй навуковай дзейнасці. Падчас эвакуацыі ён працуе над вывучэннем хвароб вінаграда<ref name="НВК"/>.
Купрэвіч быў эвакуіраваны ў [[Горад Казань|Казань]] ([[Татарстан]]), затым у [[Горад Сыктыўкар|Сыктыўкар]] ([[Комі]]) і [[Таджыкістан]]. Увесь гэты час Купрэвіч не пакідае сваёй навуковай дзейнасці. Падчас эвакуацыі ён працуе над вывучэннем хвароб вінаграда<ref name="НВК"/>.
Радок 96: Радок 96:
З [[1949]] па [[1952]] год працуе дырэктарам Батанічнага інстытут АН СССР. У [[1950]]-ым атрымаў званне [[прафесар]]а. У студзені [[1952]] г. абраны акадэмікам і старшынёю АН БССР, у [[1953]] — членам-карэспандэнтам АН СССР. У час працы ў Інстытуце біялогіі і Аддзеле фізіялогіі і сістэматыкі ніжэйшых раслінаў АН БССР выявіў [[Клетка|пазаклеткавае]] выдзяленне [[фермэнт]]аў у аблігатных паразітаў і кончыкамі каранёў вышэйшых раслінаў, даказаў магчымасць засвойвання вуглекіслаты для фотасінтэзу, што трапляе ў [[корань]] з глебы разам з вадой<ref name="БС"/>.
З [[1949]] па [[1952]] год працуе дырэктарам Батанічнага інстытут АН СССР. У [[1950]]-ым атрымаў званне [[прафесар]]а. У студзені [[1952]] г. абраны акадэмікам і старшынёю АН БССР, у [[1953]] — членам-карэспандэнтам АН СССР. У час працы ў Інстытуце біялогіі і Аддзеле фізіялогіі і сістэматыкі ніжэйшых раслінаў АН БССР выявіў [[Клетка|пазаклеткавае]] выдзяленне [[фермэнт]]аў у аблігатных паразітаў і кончыкамі каранёў вышэйшых раслінаў, даказаў магчымасць засвойвання вуглекіслаты для фотасінтэзу, што трапляе ў [[корань]] з глебы разам з вадой<ref name="БС"/>.


Па ініцыятыве В. Ф. Купрэвіча ў рамках АН БССР былі створаныя Інстытуты фізікі, матэматыкі, ядзернай энергетыкі, цепла- і масаабмену, тэхнічнай кібернетыкі, генетыкі і цыталогіі. Праўленне Купрэвіча было адзначана бурным ростам Акадэміі Навук. У 1959 г. у ёй працавала 900 чалавек, а літаральна праз некалькі гадоў, калі прэзідэнтам стаў Купрэвіч, супрацоўнікаў стала 12 тысяч<ref>[http://innosfera.org/parfenov Интеллигент первого поколения] {{ref-ru}}</ref>.
Па ініцыятыве В. Ф. Купрэвіча ў рамках АН БССР былі створаныя Інстытуты фізікі, матэматыкі, ядзернай энергетыкі, цепла- і масаабмену, тэхнічнай кібернетыкі, генетыкі і цыталогіі. Праўленне Купрэвіча было адзначана бурным ростам Акадэміі Навук. У 1959 г. у ёй працавала 900 чалавек, а літаральна праз некалькі гадоў, калі прэзідэнтам стаў Купрэвіч, супрацоўнікаў стала 12 тысяч<ref>[http://innosfera.org/parfenov Интеллигент первого поколения] {{ref-ru}}</ref>.


З 1958 В. Ф. Купрэвіч стаў начальнікам Аддзялення Фізіялогіі і сістэматыкі ніжэйшых раслін АН БССР.
З 1958 В. Ф. Купрэвіч стаў начальнікам Аддзялення Фізіялогіі і сістэматыкі ніжэйшых раслін АН БССР.
Радок 124: Радок 124:
В. Ф. Купрэвіч быў галоўным рэдактарам наступных выданняў: «Ботанический журнал» (1959—1966), «Микология и фитопатология» (1967—1969), «Доклады АН БССР» (1952-69)<ref name="БС"/>.
В. Ф. Купрэвіч быў галоўным рэдактарам наступных выданняў: «Ботанический журнал» (1959—1966), «Микология и фитопатология» (1967—1969), «Доклады АН БССР» (1952-69)<ref name="БС"/>.


Васілій Феафілавіч Купрэвіч з вялікай цікавасцю ставіўся да фатаграфіі і спрыяў стварэнню фотаклуба «Мінскага таварыства фатографаў-аматараў», з 1927 года ён быў абраны яго ганаровым старшынёй<ref>[http://znyata.com/novosti/album-nfk-minsk.html Альбом фатаграфій НФК «Мінск»]</ref>. Таксама ў рукапісах Купрэвіча захаваліся малюнкі, выкананыя яго рукой<ref>[http://www.21.by/pub/news/2012/01/1327382524377758.jpg Малюнкі В.Ф.Купрэвіча, зробленыя падчас пасяджэння 47-ай канферэнцыі Міжпарламенцкага Саюза. 1958 г.]</ref>.
Васілій Феафілавіч Купрэвіч з вялікай цікавасцю ставіўся да фатаграфіі і спрыяў стварэнню фотаклуба «Мінскага таварыства фатографаў-аматараў», з 1927 года ён быў абраны яго ганаровым старшынёй<ref>[http://znyata.com/novosti/album-nfk-minsk.html Альбом фатаграфій НФК «Мінск»]</ref>. Таксама ў рукапісах Купрэвіча захаваліся малюнкі, выкананыя яго рукой<ref>[http://www.21.by/pub/news/2012/01/1327382524377758.jpg Малюнкі В. Ф. Купрэвіча, зробленыя падчас пасяджэння 47-ай канферэнцыі Міжпарламенцкага Саюза. 1958 г.]</ref>.


Дэпутат ВС БССР (1951—1955) і СССР (1954—1969)<ref name="БС"/>.
Дэпутат ВС БССР (1951—1955) і СССР (1954—1969)<ref name="БС"/>.
Радок 132: Радок 132:
Распавядаючы пра свой фільм «{{Не перакладзена 3|Касмічная адысея 2001 года|Касмічная адысея|ru|Космическая одиссея 2001 года}}» у 1968 годзе, [[Стэнлі Кубрык]] прывёў словы Купрэвіча: «Я перакананы, што мы знойдзем спосаб адключыць механізмы старэння клетак»<ref>[http://www.playboy.co.uk/article/16290/playboy-interview-stanley-kubrick Playboy Interview: Stanley Kubrick (p. 9)] {{ref-en}}</ref>.
Распавядаючы пра свой фільм «{{Не перакладзена 3|Касмічная адысея 2001 года|Касмічная адысея|ru|Космическая одиссея 2001 года}}» у 1968 годзе, [[Стэнлі Кубрык]] прывёў словы Купрэвіча: «Я перакананы, што мы знойдзем спосаб адключыць механізмы старэння клетак»<ref>[http://www.playboy.co.uk/article/16290/playboy-interview-stanley-kubrick Playboy Interview: Stanley Kubrick (p. 9)] {{ref-en}}</ref>.


{{Не перакладзена 3|Сяргей Цімафеевіч Канёнкаў|С. Ц. Канёнкаў|ru|Конёнков, Сергей Тимофеевич}} стварыў скульптурны партрэт Васіля Феафілавіч, які захоўваецца ў сходзе Смаленскага музея С. Т. Канёнкава<ref name="АВФ"/>. Пад уплывам ідэй В. Ф. Купрэвіча паўстала класічная п'еса «Брама неўміручасці» вядомага беларускага паэта Кандрата Крапівы, у якой закранаецца праблема этыкі ўзаемаадносін паміж людзьмі, якія атрымалі дар неўміручасці<ref name="АВФ"/>.
{{Не перакладзена 3|Сяргей Цімафеевіч Канёнкаў|С. Ц. Канёнкаў|ru|Конёнков, Сергей Тимофеевич}} стварыў скульптурны партрэт Васіля Феафілавіч, які захоўваецца ў сходзе Смаленскага музея С. Т. Канёнкава<ref name="АВФ"/>. Пад уплывам ідэй В. Ф. Купрэвіча паўстала класічная п'еса «Брама неўміручасці» вядомага беларускага паэта Кандрата Крапівы, у якой закранаецца праблема этыкі ўзаемаадносін паміж людзьмі, якія атрымалі дар неўміручасці<ref name="АВФ"/>.


== Узнагароды ==
== Узнагароды ==
Радок 139: Радок 139:


== Ацэнкі ==
== Ацэнкі ==
Імем В. Ф. Купрэвіча быў названы цеплаход савецкага гандлёвага флоту «Акадэмік Купрэвіч»<ref>[http://ships.at.ua/photo/10-0-919-3 Фатаграфія цеплахода]</ref>, яго імя наданае Інстытуту эксперыментальнай батанікі<ref name="БС"/>, вуліцы ў Мінску, [[гімназія|гімназіі]] ў Смалявічах. У гімназіі створаны мемарыяльны музей акадэміка В. Ф. Купрэвіча. Стужачку пры адкрыцці музея перарэзаў яго сын, генерал-маёр Алег Васільевіч Купрэвіч<ref>[http://www.smaliavichy.by/2009/09/ego-imya-nosit-nasha-gimnaziya/?wpmp_switcher=mobile Его имя носит наша гимназия] {{ref-ru}}</ref>.
Імем В. Ф. Купрэвіча быў названы цеплаход савецкага гандлёвага флоту «Акадэмік Купрэвіч»<ref>[http://ships.at.ua/photo/10-0-919-3 Фатаграфія цеплахода]</ref>, яго імя наданае Інстытуту эксперыментальнай батанікі<ref name="БС"/>, вуліцы ў Мінску, [[гімназія|гімназіі]] ў Смалявічах. У гімназіі створаны мемарыяльны музей акадэміка В. Ф. Купрэвіча. Стужачку пры адкрыцці музея перарэзаў яго сын, генерал-маёр Алег Васільевіч Купрэвіч<ref>[http://www.smaliavichy.by/2009/09/ego-imya-nosit-nasha-gimnaziya/?wpmp_switcher=mobile Его имя носит наша гимназия] {{ref-ru}}</ref>.


Пахаваны на [[Усходнія могілкі|Усходніх могілках]] Мінска<ref name="РНГ"/>. У Мінску на доме, дзе жыў В. Ф. Купрэвіч, усталявана мемарыяльная дошка<ref>[http://pamyat.do.am/index/0-212 Нарадзіліся на Смалявіччыне]</ref><ref>[http://systema-by.com/docs/bitbu/dk-vv16ia.html Постановление Совета Министров Белорусской ССР от 18 июня 1969 г. № 214 Об увековечении памяти В. Ф. Купревича] {{ref-ru}}</ref>.
Пахаваны на [[Усходнія могілкі|Усходніх могілках]] Мінска<ref name="РНГ"/>. У Мінску на доме, дзе жыў В. Ф. Купрэвіч, усталявана мемарыяльная дошка<ref>[http://pamyat.do.am/index/0-212 Нарадзіліся на Смалявіччыне]</ref><ref>[http://systema-by.com/docs/bitbu/dk-vv16ia.html Постановление Совета Министров Белорусской ССР от 18 июня 1969 г. № 214 Об увековечении памяти В. Ф. Купревича] {{ref-ru}}</ref>.
Радок 166: Радок 166:
* Купревич В. Ф. Приглашение к бессмертию // Техника — молодёжи. — № 1. — 1965.
* Купревич В. Ф. Приглашение к бессмертию // Техника — молодёжи. — № 1. — 1965.
* Купревич В. Ф. Путь к вечной жизни // Огонёк. — № 35. — 1967.
* Купревич В. Ф. Путь к вечной жизни // Огонёк. — № 35. — 1967.
* Ліпскі У. С. Урокі Купрэвіча: Дакум. аповесць. Мн., 1987.
* Ліпскі У. С. Урокі Купрэвіча: Дакум. аповесць. Мн., 1987.


{{DEFAULTSORT:Купрэвіч Васіль Феафілавіч}}
{{DEFAULTSORT:Купрэвіч Васіль Феафілавіч}}

Версія ад 18:37, 27 студзеня 2012

Васіль Феафілавіч Купрэвіч
В. Ф. Купрэвіч у 1917 годзе
В. Ф. Купрэвіч у 1917 годзе
Дата нараджэння 24 студзеня 1897(1897-01-24)
Месца нараджэння в. Кальнікі, Барысаўскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя, цяпер Смалявіцкі раён
Дата смерці 17 сакавіка 1969(1969-03-17) (72 гады)
Месца смерці Масква
Месца пахавання
Грамадзянства Расійская імперыя, СССР
Род дзейнасці батанік, палітык
Навуковая сфера Батаніка
Месца працы
Навуковая ступень доктар біялагічных навук
Навуковае званне акадэмік АН БССР,
член-карэспандэнт АН СССР
Альма-матар Інстытут павышэння кваліфікацыі нацыянальных кадраў у Маскве
Вядомыя вучні Эма Пятроўна Камарова і Зоя Якаўлеўна Сярова
Партыя
Член у
  • Акадэмія навук СССР[d]
Узнагароды
Герой Сацыялістычнай Працы  — 1969
Ордэн Леніна  — 1967 Ордэн Леніна  — 1969 Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга  — 1957 Ордэн «Знак Пашаны»
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Сістэматык жывой прыроды
Аўтар найменняў шэрага батанічных таксонаў. У батанічнай (бінарнай) наменклатуры гэтыя назвы дапаўняюцца скарачэннем «Kuprev.».
Персанальная старонка на сайце IPNI

Васіль Феафілавіч Купрэвіч (24 студзеня 1897, Кальнікі[1] — 17 сакавіка 1969), беларускі савецкі біёлаг, кандыдат навук (1934), доктар біялагічных навук (1941(1942[2])), прафесар (1950), акадэмік АН БССР (1952), член-карэспандэнт АН СССР (1953).

Біяграфія

Сям'я і дзяцінства

Бацькі В. Ф. Купрэвіча

Дзед Васіля Купрэвіча меў невялікі кусок зямлі ў в. Кальнікі, які не мог пракарміць сям'ю, таму бацька Купрэвіча, Феафіл Лявонавіч, быў вымушаны ўладкавацца на працу лясніком да графа Любенскага і пераехаць разам з жонкай Матронай Паўлаўнай і сваімі 4 сынамі[3][4] ў в. Сафіёўка?! Аршанскага раёна[5]. Бацька браў сына з сабою ў лес на абходы. Менавіта там хлопчык атрымаў першыя звесткі пра грыбы і расліны[5].

Пасля навучання ў вясковай школе в. Дзевіна?! з 1906[5] па 1910 год Купрэвіч паступіў у сельскагаспадарчую вучэльню ў Смалянах (Аршанскі павет, Магілёўская губерня)[6]. Пасля заканчэння школы ён атрымаў спецыяльнасць агранамічнага старасты, але тым часам да юнака прыйшло разуменне, што яго не вабіць праца на пана[5].

В. Ф. Купрэвіч любіў чытаць і шмат часу праводзіў з кнігамі[5], асабліва яму падабаліся расповяды пра падарожжы, мора і далёкія краіны[5], што і вызначыла яго далейшыя жыццёвыя крокі.

Маладосць

Атэстат Купрэвіча
Эсмінец «Самсон» у 1927 годзе

Па сканчэнні Смалянскай вучэльні ў 1913 г. паступае ў школу юнгаў у г. Пецярбургу, потым у матроскую гімназію ў Гельсінгфорсе (Вялікае княства Фінляндскае). Захаваўся выдатны атэстат Купрэвіча і добрыя водгукі пра яго адказнасць і ўважлівасць да вучобы[6]. У канцы навучання з нагоды пачатку імперыялістычнай вайны, юнакі былі накіраваныя на баявыя караблі[5].

Пасля здачы іспыту на артылерыста ў 1915 годзе у званні старшыны Купрэвіч загадваў кармавым плутонгам эскадранага мінаносца «Самсон  (руск.) (бел.» пры баях з нямецкім флотам у Рыжскім заліве, удзельнічаў у Маанзундскай абароне (1917), у час кастрычніцкіх падзей быў на баку бальшавікоў, разам з усёй камандай мінаносца «Самсон» прымаў удзел у штурме Зімняга Палаца ў кастрычніку 1917 года[7]. У красавіку 1918 года некалькі караблёў балтыйскага флоту, у тым ліку і «Самсон» знаходзіліся ў лядовым паходзе[5][8].

У гэты час Васіль Феафілавіч Купрэвіч паступіў на першы курс фізіка-матэматычнага факультэта Гельсінгфорскага ўніверсітэта[4].

Калі, па Брэсцкаму міру, Фінляндыя аддзялілася ад Расіі, Васіль Феафілавіч кінуў вучобу і накіраваўся ў Кранштат[4].

Працяглыя паходы па паўночным морах падарвалі здароўе Купрэвіча. Ён быў ранены і пасля лячэння ў шпіталі быў дэмабілізаваны і вярнуўся дахаты[5][4].

У чэрвені 1918 года ўладкаваўся настаўнікам Кляннікаўскай школы, затым выкладнікам прыродазнаўства і хіміі ды загаднікам беларускай 7-гадовай школы ў Смалявічах[8].

Навуковая дзейнасць

Пачатак працы

У 1925 г. атрымаў ганаровы дыплом сельскагаспадарча-рамесніцкай выставы за складанне зёльніка насення пустазелляў Смалявіцкага раёна. З 1926 года ў краязнаўчых часопісах пачынаюць з'яўляцца яго першыя нататкі як педагога і метадыста[5]. Працуючы ў школе, В. Ф. Купрэвіч з 1928 па 1931 год адначасова завочна навучаўся на спецыяльным факультэце аддзялення аграбіялогіі Інстытута павышэння кваліфікацыі кадраў народнай адукацыі ў Маскве і скончыў яго ў 1931 годзе[5].

Купрэвіч праходзіў выкладніцкую перападрыхтоўку ў Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі, ён таксама стаў адным з першых аспірантаў АН БССР, працаваў у галіне фізіялогіі раслін, аспірантуру праходзіў у Батанічным інстытуце Акадэміі навук СССР ў Ленінградзе ў 1931-1934. Паралельна з аспірантурай В. Ф. Купрэвіч выкладаў у Ленінградскай ваенна-медыцынскай акадэміі. Ён працаваў над фізіялогіяй раслін, сістэматыкай грыбоў. Выставіў гіпотэзу пра прагрэсіўную рэдукцыю і спецыялізаваны энзімны механізм паразітычных грыбоў у час іх эвалюцыі[8]. У 1934 годзе ён абараніў кандыдацкую дысертацыю па тэме «Да фізіялогіі хворай расліны. Фізіялагічныя дадзеныя аб шкоднасці некаторых грыбных і вірусных захворванняў культываваных раслінаў» і прыехаў ў Мінск.

В. Ф. Купрэвіч працаваў старшым навуковым супрацоўнікам лабараторыі фітапаталогіі, потым загаднікам лабараторыі фізіялогіі раслінаў Біялагічнага інстытута Акадэміі навук БССР. Па сумяшчальніцтву выкладаў фітапаталогію ў Вышэйшай камуністычнай сельскагаспадарчай школе ў г. Мінск, у БДУ, дарвінізм ў Гомельскім педагагічным універсітэце і Беларускім сельскагаспадарчым інстытуце (Горкі).

Умовы для працы былі не вельмі спрыяльнымі і Купрэвіч пераехаў у Ленінград на працу ў Батанічны інстытут АН СССР[5]. У першай палове 1941 года В. Ф. Купрэвіч абараніў доктарскую дысертацыю «Фізіялогія хворай расліны ў сувязі з агульнымі пытаннямі паразітызму»[5].

Вялікая Айчынная вайна

З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны і блакады Ленінграда В. Ф. Купрэвіч[5].

Адправіўшы жонку і сына-школьніка ў эвакуацыю, Купрэвіч застаецца ў абложаным горадзе. Ён піша родным: «Я жыву цяпер у поўнай адзіноце. Уначы ў пакоі халодна. Тапіць печку няма чым. Учора перад нашым домам упаў самалёт. Хатка ацалела, толькі вокны і дзверы павыляталі. На шчасце, пажар не паўстаў. Страты панеслі аранжарэі. Ратуем расліны»[9].

Купрэвіч удзельнічаў у супрацьпаветранай абароне Батанічнага інстытута і саду, за што быў узнагароджаны медалём за ўдзел у гераічнай абароне Ленінграда[10].

Як прадстаўнік мясцкама інстытута, Купрэвіч прадпрымае ўсе меры для выратавання каштоўных калекцый раслін і элітнага насення, напрыклад, ён забраў дамоў цеплалюбівыя мексіканскія кактусы, каб «грэцца разам»[5][9]. Супрацоўнікі Батанічнага інстытута, якія засталіся ў жывых, эвакуіруюцца па «дарозе жыцця» 8 лютага 1942. Васіль Феафілавіч пры росце прыкладна метр девяносто важыў усяго 48 кілаграмаў[9].

Купрэвіч быў эвакуіраваны ў Казань (Татарстан), затым у Сыктыўкар (Комі) і Таджыкістан. Увесь гэты час Купрэвіч не пакідае сваёй навуковай дзейнасці. Падчас эвакуацыі ён працуе над вывучэннем хвароб вінаграда[5].

У гады Вялікай Айчыннай вайны фашысты жорстка расправіліся з бацькамі Васіля Феафілавіча. У 1942 годзе бацька быў па-зверску забіты на вачах Матроны Паўлаўны. У 1944 г. ад ран і голаду памерла маці — Матрона Паўлаўна[11].

Пасляваенны час

З 1949 па 1952 год працуе дырэктарам Батанічнага інстытут АН СССР. У 1950-ым атрымаў званне прафесара. У студзені 1952 г. абраны акадэмікам і старшынёю АН БССР, у 1953 — членам-карэспандэнтам АН СССР. У час працы ў Інстытуце біялогіі і Аддзеле фізіялогіі і сістэматыкі ніжэйшых раслінаў АН БССР выявіў пазаклеткавае выдзяленне фермэнтаў у аблігатных паразітаў і кончыкамі каранёў вышэйшых раслінаў, даказаў магчымасць засвойвання вуглекіслаты для фотасінтэзу, што трапляе ў корань з глебы разам з вадой[8].

Па ініцыятыве В. Ф. Купрэвіча ў рамках АН БССР былі створаныя Інстытуты фізікі, матэматыкі, ядзернай энергетыкі, цепла- і масаабмену, тэхнічнай кібернетыкі, генетыкі і цыталогіі. Праўленне Купрэвіча было адзначана бурным ростам Акадэміі Навук. У 1959 г. у ёй працавала 900 чалавек, а літаральна праз некалькі гадоў, калі прэзідэнтам стаў Купрэвіч, супрацоўнікаў стала 12 тысяч[12].

З 1958 В. Ф. Купрэвіч стаў начальнікам Аддзялення Фізіялогіі і сістэматыкі ніжэйшых раслін АН БССР.

Адкрыў існаванне глебавых энзімаў, якімі апартуністычна сілкуюцца вышэйшыя расліны праз свае каранёвыя сістэмы. Абгрунтаваў магчымасць практычнага выкарыстання актыўнасці глебавых энзімаў, заснаваў новы кірунак глебазнаўства — глебавую энзімалогію[8].

У 1966 годзе выйшла кніга «Глебовая энзимология» (бел.: «Глебавая энзімалогія»), якая перабольшыла даследаванні ў гэтай галіне. Гэтая праца В. Ф. Купрэвіча атрымала высокую ацэнку і шырокую падтрымку ў навуковых колах. У сваёй кнізе Купрэвіч дае поўнае вызначэнне прадмета глебавай энзімалогія, як навукі. Гэта дае магчымасць казаць пра Васіля Купрэвіч, як пра заснавальніка новага кірунку ў біялогіі і біяхіміі глебы[5].

Навуковая дзейнасць В. Ф. Купрэвіча была вядомая і за межамі СССР. Ён удзельнічаў у працы Міжнароднага батанічнага кангрэса ў Парыжы ў 1954 годзе. У 1955 годзе Васіль Феафілавіч Купрэвіч ўзначаліў дэлегацыю БССР на міжнароднай канферэнцыі ў Жэневе па мірнаму выкарыстанню атамнай энергіі. Пазней, у 1958—1960 г.г. В. Ф. Купрэвіч ў складзе парламенцкай групы наведаў Англію, Бельгію, Бразілію і Афрыку[5].

Купрэвіч аўтар больш за 100 навуковых прац, у т.л. 7 манаграфій. Падрыхтаваў шэраг кандыдатаў і дактароў навук.

Уклад у геранталогію

В. Ф. Купрэвіч стварыў сектар геранталогіі ў АН БССР, які пачаў актыўную працу па вывучэнні механізмаў старэння[3].

В. Ф. Купрэвіч абгрунтаваў старэнне і смерць як працэс нарастання парушэнняў міжклеткавых узаемадзеянняў, што прыводзіць да дэзінтэграцыі структуры і парушэння функцый біялагічнага аб'екта, што ў канчатковым выніку прыводзіць да смерці. З гэтых пазіцый акадэмік В. Ф. Купрэвіч разглядаў смерць не як агульна-біялагічны працэс, а як свайго роду захворванне, супраць якога можна знайсці лячэнне[3].

Васіль Феафілавіч Купрэвіч спрабаваў даследаваць такую з'яву, як працягласць чалавечага жыцця (пры гэтым ён абапіраўся на працы такіх навукоўцаў як А. Вейсман?! і Іван Паўлаў). Купрэвіч зрабіў выснову, што механізм смерці паўстаў у працэсе эвалюцыі[4].

Філасофскія даследванні

Купрэвіча-філосафа адносяць да прадстаўнікаў рускага касмізма. Філасофскія працы Купрэвіча прысвечаныя праблеме жыцця і яго індывідуальнага канца. Ён прытрымліваўся таго пункту погляду, які праводзіў Фёдараў яшчэ ў канцы XIX стагоддзі: смерць не першапачатковая ў прыродзе, яна з'явілася прыстасоўвальным эфектам, выпрацаваным у працэсе эвалюцыі. Але ў чалавеку гэты найэфектыўнейшы механізм удасканалення роду — праз змену пакаленняў — не проста вычэрпвае сябе, праз яго ўжо не дасягаецца міжвольнага прагрэсу, бо ўступае актыўная сіла, якая пераўтварае свет і сябе — розум, які самой сваёй існасцю патрабуе асабістага і бясконцага ўдасканалення. Бо смерць больш усяго непрымальная менавіта з пункта погляду асобы, надзеленай пачуццямі і свядомасцю. Купрэвіч разумее, што ўсведамленне непазбежнасці смерці, адчуванне бяссілля перад безданню, у якой бясследна знікаюць жывыя, якія адчуваюць, думаючыя істоты, нараджае ўнутраны трагізм свядомасці і існаванні чалавека, які можа і павінен быць пераадолены.

Рэдактарская праца і грамадская дзейнасць

В. Ф. Купрэвіч быў галоўным рэдактарам наступных выданняў: «Ботанический журнал» (1959—1966), «Микология и фитопатология» (1967—1969), «Доклады АН БССР» (1952-69)[8].

Васілій Феафілавіч Купрэвіч з вялікай цікавасцю ставіўся да фатаграфіі і спрыяў стварэнню фотаклуба «Мінскага таварыства фатографаў-аматараў», з 1927 года ён быў абраны яго ганаровым старшынёй[13]. Таксама ў рукапісах Купрэвіча захаваліся малюнкі, выкананыя яго рукой[14].

Дэпутат ВС БССР (1951—1955) і СССР (1954—1969)[8].

Уплыў на масавую культуру

Распавядаючы пра свой фільм «Касмічная адысея?!» у 1968 годзе, Стэнлі Кубрык прывёў словы Купрэвіча: «Я перакананы, што мы знойдзем спосаб адключыць механізмы старэння клетак»[15].

С. Ц. Канёнкаў  (руск.) (бел. стварыў скульптурны партрэт Васіля Феафілавіч, які захоўваецца ў сходзе Смаленскага музея С. Т. Канёнкава[3]. Пад уплывам ідэй В. Ф. Купрэвіча паўстала класічная п'еса «Брама неўміручасці» вядомага беларускага паэта Кандрата Крапівы, у якой закранаецца праблема этыкі ўзаемаадносін паміж людзьмі, якія атрымалі дар неўміручасці[3].

Узнагароды

Герой Сацыялістычнай Працы, званне «Заслужаны дзеяч навукі БССР» (1967)[8], два ордэны Леніна (1967, 1969), ордэн Працоўнага Чырвонага Сцягу (1957), «Знак Пашаны» (1953), медалі.

Ацэнкі

Імем В. Ф. Купрэвіча быў названы цеплаход савецкага гандлёвага флоту «Акадэмік Купрэвіч»[16], яго імя наданае Інстытуту эксперыментальнай батанікі[8], вуліцы ў Мінску, гімназіі ў Смалявічах. У гімназіі створаны мемарыяльны музей акадэміка В. Ф. Купрэвіча. Стужачку пры адкрыцці музея перарэзаў яго сын, генерал-маёр Алег Васільевіч Купрэвіч[17].

Пахаваны на Усходніх могілках Мінска[6]. У Мінску на доме, дзе жыў В. Ф. Купрэвіч, усталявана мемарыяльная дошка[18][19].

Сачыненні

  • Научные труды. Т. 1-4. — Мн., 1971-75
  • Физиология больного растения в связи с общими вопросами паразитизма. — М.; Л., 1947
  • Почвенная энзимология. — Мн., 1966 (совм. с Т. А. Щербаковой)
  • Академия наук Белорусской ССР: Очерк истории и деятельности. — 3 изд. — Мн., 1968

Зноскі

  1. ↑ Купревич Василий Феофилович в БСЭ (руск.)
  2. ↑ Паводле звестак НАН РБ
  3. ↑ а б в г д Академик Василий Феофилович Купревич как один из основоположников отечественной геронтологии (руск.)
  4. ↑ а б в г д КУПРЕВИЧ Василий Феофилович (руск.)
  5. ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с Нарадзіўся Васіль Купрэвіч (руск.)
  6. ↑ а б в Рукапісы не гараць. Васіль Купрэвіч
  7. ↑ Известные революционеры. КУПРЕВИЧ Василий Феофилович (род. в 1897 году) (руск.)
  8. ↑ а б в г д е ё ж з т. 5. Биографический справочник. Мн: Издательство «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. 29 с.
  9. ↑ а б в Василий Феофилович Купревич (руск.)
  10. ↑ Василий Феофилович Купревич (руск.)
  11. ↑ На родине Купревича В. Ф. (руск.)
  12. ↑ Интеллигент первого поколения (руск.)
  13. ↑ Альбом фатаграфій НФК «Мінск»
  14. ↑ Малюнкі В. Ф. Купрэвіча, зробленыя падчас пасяджэння 47-ай канферэнцыі Міжпарламенцкага Саюза. 1958 г.
  15. ↑ Playboy Interview: Stanley Kubrick (p. 9) (англ.)
  16. ↑ Фатаграфія цеплахода
  17. ↑ Его имя носит наша гимназия (руск.)
  18. ↑ Нарадзіліся на Смалявіччыне
  19. ↑ Постановление Совета Министров Белорусской ССР от 18 июня 1969 г. № 214 Об увековечении памяти В. Ф. Купревича (руск.)

Шаблон:ПА


Літаратура

  • У. Ліпскі. Ад матроса рэвалюцыі да прэзідэнта Акадэміі // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — № 4. — Мн.: Полымя, 1986. — ISSN 0131-2669 С.1—3.
  • М. Касцюковіч. The 7th President — Vasilii F. KUPREVICH // [THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF BELARUS]. — У Сеціве.
  • Купревич В. Ф. Долголетие: реальность мечты // Литературная газета. — 4 декабря 1968. — № 49.
  • Купревич В. Ф. Приглашение к бессмертию // Техника — молодёжи. — № 1. — 1965.
  • Купревич В. Ф. Путь к вечной жизни // Огонёк. — № 35. — 1967.
  • Ліпскі У. С. Урокі Купрэвіча: Дакум. аповесць. Мн., 1987.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Васіль_Феафілавіч_Купрэвіч&oldid=1024283"