Алыча

Алыча
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Ружакветныя Сямейства:  Ружавыя Падсямейства:  Слівавыя Трыба:  Amygdaleae Род:  Сліва Падрод:  Prunus Від:  Алыча
Міжнародная навуковая назва
Prunus cerasifera Ehrh.
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   24772 NCBI   36595 EOL   631720 GRIN   t:29860 IPNI   60452433-2 TPL   tro-27801090

Алыча́, сліва растапыраная, вішнясліва (Prunus divaricata) — пладовае дрэва або куст, від роду сліва сямейства ружакветных. Адна з зыходных форм слівы дамашняй (Prunus domestica).

Вядома некалькі падвідаў.

Батанічнае апісанне

Кветкі

Плады

Калючыя галінастыя шматствольныя дрэвы, часам кусты, з тонкімі буравата-зялёнымі парасткамі, вышынёй 3-10 метраў. Ствол і старыя галіны пакрытыя цёмна-бурай карой.

Лісце яйкападобнае або прадаўгавата-эліптычнае, завостранае да верхавінак.

Кветкі белыя або ружаватыя, з'яўляюцца на парастках трэцяга года, распускаюцца раней за лісце ў пачатку мая. Алыча пышна цвіце і пладаносіць.

Плады — невялікія круглявыя сакавітыя зялёныя, жоўтыя, ружовыя, чырвоныя, фіялетавыя ці амаль чорныя касцянкі да 2 см у папярочніку, часам падоўжаныя або пляскатыя, з лёгкім васковым налётам і слабой падоўжнай баразёнкай. Спеюць у жніўні — верасні.

Распаўсюджанне і экалогія

У дзікім выглядзе і ў культуры алыча распаўсюджаная ў гарыстай мясцовасці на Цянь-Шані, Балканах, у Сярэдняй і Малой Азіі, у Іране, на Паўночным Каўказе і Закаўказзі, у Малдавіі і на поўдні Украіны.

Алычу апрацоўваюць у Расіі (у Краснадарскім краі, у Растоўскай, Курскай, Варонежскай, Бранскай абласцях і іншых рэгіёнах), на Украіне, у дзяржавах Азіі і ў Заходняй Еўропе.

На тэрыторыі Беларусі інтрадукавана ў сярэдзіне ХІХ ст. з Паўночнага Каўказа і пашырылася на ўсёй тэрыторыі. Добра прыстасавалася да мясцовых умоў, зімаўстойлівая.

Святлолюбная, засухаўстойлівая расліна, непатрабавальная да глебы і вільгаці.

Гаспадарчае значэнне і выкарыстанне

Алыча і яе культурныя сарты выкарыстоўваюцца як пладовая культура. Ураджайнасць дарослага дрэва да 300 кг. Плады ўтрымліваюць шмат 2,09—5,73 % цукроў, 3,12—3,75 % арганічных кіслот, у тым ліку лімонную і яблычную, і пекціну, вітаміны — C (да 12,6мг%) і каратын. Плады алычы кісла-салодкія, выкарыстоўваюцца свежымі і ў кансерваваным выглядзе (кампот, сіропы, варэнне, павідла, жэле, усходняя пасціла — лаваш з высушанага на сонца пюрэ з размятых сліў, мармелад, сок, віно). Асноўны кампанент грузінскага соусу ткемалі.

Алыча з'яўляецца прышчэпай пры вырошчванні саджанцаў слівы (Prunus domestica), персіка (Prunus persica), абрыкоса (Prunus armeniaca), апыляльнікам для некаторых сартоў слівы.

Расліна ў пару цвіцення вельмі дэкаратыўна, таму выкарыстоўваецца пры закладцы садоў і ў ландшафтным дызайне. Культывуецца ў садах і парках. Ёсць адмысловая садовая форма алычы з пурпуровым лісцем, ружовымі кветкамі і цёмна-чырвонымі пладамі.

Меданос.

З насення культурных раслін атрымліваюць невысыхаючы тлусты алей, якім карыстаюцца ў медыцыне.

У народнай медыцыне плады ўжываюць як добры лекавы і дыетычны сродак пры захворваннях верхніх дыхальных шляхоў, кашлю і захворваннях горла.

Вырошчванне ў культуры

Алычу размножваюць тронкамі, прышчэпкай і насеннем.

Для лепшага апылення ў садзе рэкамендуюць высаджваць адначасова 2—3 сарты.

Увосень застаецца доўга ў соку, з-за чаго акуліроўку яе адкладаюць да позняга лета. Алыча не асабліва пераборлівая да глебы, але аддае перавагу сухім глебам, пазбягаючы вільготных. Яна адчувальная да марозу, а таму для атрымання трывалых дрэў варта прышчэпліваць ля кораня.

Захворванні і шкоднікі

Пашкоджваецца Capnodis tenebrionis, Perotis lugubris, шчытоўка коскападобная (Lepidosaphes ulmi); паражаецца клястэраспарыёзам, грыбком Exoascus pruni, які вызывае кішэнькі слівы.

У культуры

Хаця квiтнее першай алыча, Iмпэт вясновы у яе iмклiвы, Ды якасцi ўсе, гэтай апрача, Горш, чым у позняй, нетаропкай слiвы.

Анатоль Балуценка. «Вясновы імпэт»

Квітнеючае дрэва алычы паказана на карціне аўстралійскага мастака Вальтэра Уітнерса.

• 
  В. Уітнерс. «Дрэва алычы»

Літаратура

• Костина К. Ф. Культура сливы. — Симферополь, 1951.
• Ковалёв Н. В. Алыча в природе, культуре и селекции. — Ташкент, 1955.
• Українська радянська енциклопедія. В 12-ти томах / За ред. М. Бажана. — 2-ге вид. — К.: Гол. редакція УРЕ, 1974—1985.
• Советы по ведению приусадебного хозяйства / Ф. Я. Попович, Б. К. Гапоненко, Н. М. Коваль и др.; Под ред. Ф. Я. Поповича. — Киев : Урожай, 1985.— с.664, ил.
• Інфармацыя на пачатак XX стагоддзя: Алуча // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Федарук А. Т. Алыча // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — 575 с., іл. — 10 000 экз. — С. 75.

Спасылкі

• Подробное ботаническое описание в базе данных «Флора сосудистых растений Центральной России» (руск.)
• Воробьев Б.. Слива знакомая и незнакомая (руск.)(недаступная спасылка). Информационный садовый центр. Архівавана з першакрыніцы 16 кастрычніка 2013. Праверана 18 кастрычніка 2013.
• Слива вишненосная: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)