Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў

З пляцоўкі Вікіпедыя
Jump to navigation Jump to search
Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў
руск.: Андрей Дмитриевич Сахаров
RIAN archive 25981 Academician Sakharov.jpg
Дата нараджэння 21 мая 1921(1921-05-21)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 14 снежня 1989(1989-12-14)[2][3][…] (68 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Бацька Dmitri Ivanovich Sakharov[d]
Маці Yekaterina Sakharova[d]
Жонка Алена Георгіеўна Бонэр
Род дзейнасці фізік, праваабаронец, вучоны-ядзершчык
Навуковая сфера фізіка[5]
Месца працы
Навуковая ступень доктар фізіка-матэматычных навук
Навуковае званне
Альма-матар
Навуковы кіраўнік Ігар Яўгенавіч Там[8]
Вядомыя вучні Vladimir Lebedev[d]
Член у
Прэміі
Сталінская прэмія
Узнагароды
Герой Сацыялістычнай Працы Герой Сацыялістычнай Працы Герой Сацыялістычнай Працы
ордэн Леніна медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна» юбілейны медаль «Трыццаць гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» юбілейны медаль «Сорак гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» медаль «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» медаль «Ветэран працы» медаль «За асваенне цалінных зямель» медаль «У памяць 800-годдзя Масквы»
Ленінская прэмія
Grand Cross of the Order of the Cross of Vytis

Нобелеўская прэмія міру (1975)

Фрыт Орд[d] (1980)

Гуманіст года[d] (1980)

медаль Эліята Крэсана[d] (1985)

Akademiepenning[d] (1989)

Heinz R. Pagels Human Rights of Scientists Award[d] (1979)

прэмія Чына дэль Дука[d] (1974)

Tomalla Foundation[d] (1984)

Leo Szilard Lectureship Award[d] (1983)

прэмія міру Альберта Эйнштэйна[d] (1988)

honorary doctor of the Ohio State University[d]

Honorary doctor of the University of Groningen[d]

ганаровы доктар Яўрэйскага ўніверсітэта ў Іерусаліме[d]

член Амерыканскага фізічнага таварыства[d]

ганаровы доктар Універсітэта Кэё[d]

ганаровы доктар Атаўскага ўніверсітэта[d]

honorary doctorate of the Vrije Universiteit Brussel[d] (1985)
Сайт sakharov.space
Commons-logo.svg Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў на Вікісховішчы
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Сахараў.

Андрэй Дзмітрыевіч Са́хараў (руск.: Андре́й Дми́триевич Са́харов; 21 мая 1921, Масква — 14 снежня 1989) — савецкі фізік, праваабаронца і палітычны дзеяч.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў сям'і выкладчыка фізікі і хатняй гаспадыні. Пачатковую адукацыю атрымаў дома, у школу пайшоў з сёмага класа. У 1938 паступіў у Маскоўскі дзяржаўны універсітэт. У 1942 скончыў універсітэт і пачаў працу на абаронных заводах. У 1944 паступіў у аспірантуру Фізічнага інстытута Акадэміі навук СССР, з 1947 — кандыдат фізіка-матэматычных навук.

З 1948 займаўся распрацоўкай тэрмаядзернай зброі. Доктар фізіка-матэматычных навук, правадзейны член АН СССР (1953). Адзін з стваральнікаў вадароднай бомбы. Лаўрэат Сталінскай прэміі (1953), Ленінскай прэміі (1956), тройчы Герой Сацыялістычнай працы (1954, 1956, 1962).

З канца 1960-х выступаў за забарону выпрабаванняў ядзернай зброі, як праваабаронца. У 1970 стаў адным з заснавальнікаў маскоўскага «Камітэта правоў чалавека ў СССР». Быў уганараваны Нобелеўскай прэміяй міру ў 1975 (яго не выпусцілі з СССР на атрыманне прэміі). У сваёй Нобелеўскай лекцыі А. Сахараў занёс СССР (разам з КНР) у катэгорыю таталітарных імперый, пералічыў вядомых яму савецкіх палітзняволеных 1970-х гадоў[10].

У студзені 1980, пасля пратэстаў супраць уводу савецкіх войскаў у Афганістан, А. Сахараў быў сасланы ў горад Горкі. Указам Прэзідыума ВС СССР яго пазбавілі ганаровых званняў і прэмій. Вызвалены з ссылкі ў снежні 1986, пасля тэлефоннай размовы з М. Гарбачовым.

Вярнуўся ў Маскву, працягнуў навуковую і праваабарончую дзейнасць разам з жонкай Аленай Бонэр. У 1988 выязджаў за мяжу, дзе адбыліся яго сустрэчы з шэрагам лідараў краін Еўропы і ЗША. У 1989 абраны народным дэпутатам СССР, далучыўся да Міжрэгіянальнай дэпутацкай групы і стаў адным з яе сустаршыняў. Не раз выступаў з трыбуны І і ІІ З'ездаў народных дэпутатаў СССР, чым нярэдка выклікаў хвалі крытыкі з боку іншых дэпутатаў. Быў аўтарам праекта Канстытуцыі Саюза савецкіх рэспублік Еўропы і Азіі, адным з ініцыятараў кампаніі за адмену 6-га артыкула Канстытуцыі СССР (у названым артыкуле зацвярджалася кіраўнічая роля КПСС, яго адмена адбылася пасля смерці А. Сахарава, у 1990)[11].

Памяць[правіць | правіць зыходнік]

З 1988 Еўрапейскі парламент штогод вызначае лаўрэатаў Сахараўскай прэміі «За свабоду думкі» (Sakharov Prize for Freedom of Thought). Тройчы яе атрымлівалі прадстаўнікі Беларусі (2004, 2006, 2020).

У 1990 імем Сахарава быў названы праспект у Маскве. У тым жа годзе ў Ізраілі (на заходнім уездзе ў Іерусалім) з'явіліся «Сады Сахарава»[10]. Вуліцы, плошчы, паркі імя Сахарава ёсць таксама ў шэрагу іншых гарадоў свету.

У 1991 паштовая марка з выявай А. Сахарава была выпушчана ў СССР, у 2011 — у Кот-д'Івуары.

У 1992 у Мінску пры БДУ быў заснаваны Міжнародны вышэйшы каледж па радыяэкалогіі імя А. Д. Сахарава (цяперашняя назва — Міжнародны дзяржаўны экалагічны інстытут імя А. Д. Сахарава)[12]. З 2000 гэтая ўстанова праводзіць навуковыя канферэнцыі — «Сахараўскія чытанні».

У 2021 Банк Расіі выпусціў юбілейную манету да 100-годдзя з дня нараджэння Сахарава[13].

Зноскі

  1. ↑ 1,0 1,1 Сахаров Андрей Дмитриевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1976. — Т. 23 : Сафлор — Соан. — С. 13. Праверана 28 верасня 2015.
  2. ↑ 2,0 2,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых дадзеных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
  3. ↑ 3,0 3,1 Andrey Dmitriyevich Sakharov // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  4. ↑ Andrei Dmitrijewitsch Sacharow // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
  5. ↑ 5,0 5,1 Library of Congress Authorities — Library of Congress. Праверана 5 ліпеня 2021.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 (unspecified title) Праверана 17 ліпеня 2019.
  7. ↑ 7,0 7,1 Матэматычная генеалогія — 1997.
  8. ↑ Матэматычная генеалогія — 1997. Праверана 22 жніўня 2018.
  9. ↑ 9,0 9,1 NNDB — 2002.
  10. ↑ 10,0 10,1 https://belisrael.info/?p=27886
  11. ↑ https://ria.ru/20100314/213855855.html
  12. ↑ http://www.iseu.bsu.by/institut/istoriya/eto-nasha-istoriya/
  13. ↑ https://cbr.ru/press/pr/?file=20042021_131439coin.htm

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0238-5 (Т. 14).

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

q: Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў у Вікіцытатніку
commons: Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Андрэй_Дзмітрыевіч_Сахараў&oldid=3848777"