Беларускі гістарычны раман

Белару́скі гістары́чны рама́н — мастацкія творы напісаныя беларускімі аўтарамі ў жанры гістарычнага раману.

У літаратуразнаўстве

Многія даследчыкі (Л. Аляксандрава, І. Варфаламееў, А. Баканаў, Г. Ленобль, В. Малкіна) разглядаюць гістарычны раман як асобны жанр са сваёй унутрыжанравай класіфікацыяй. Іншыя ж лічаць неправамерным наданне гістарычнаму раману самастойнага жанравага статусу, таму што, на іх думку, ён, нягледзячы на своеасаблівасць тыпалагічных формаў і вялікую колькасць тэматычных разнавіднасцей, не мае ўласнажанравых адзнак, якія адрознівалі б яго ад рамана.

Гісторыя

У 1960-я гады, дзякуючы Уладзіміру Караткевічу, творы на гістарычную тэматыку набылі папулярнасць. У 1980-90-я гады назіраецца значны рост цікавасці да беларускай мінуўшчыны ў беларускай літаратуры.

Ацэнкі

Паводле Віктара Марціновіча, гістарычны раман — адзіны жанр у беларускай літаратуры, які пасля смерці сапраўднага майстра, Уладзіміра Караткевіча, знайшоў пераемніка і захавальніка традыцый класіка, Уладзіміра Арлова.

Польскамоўны гістарычны раман

• Astolda, xięzniczka z krwi Palemona… (Ганна Мастоўская-Радзівіл, 1807) — першая спроба напісання гістарычнага рамана на землях былой Рэчы Паспалітай.
• Кунігас (Юзаф Крашэўскі, 1882)
• Последний сейм Речи Посполитой (Уладзіслаў Рэймант), пераклад Яўгена Трапоўскага, Мн. 1994
• Крыжакі (Генрык Сянкевіч), пераклад М. П. Кенькі, Мн. 1997
• Успаміны Сапліцы (Генрык Жавускі), пераклад М. П. Кенькі, Мн. 2005
• Успаміны квестара (Ігнат Ходзька), пераклад з польскае мовы, і камент. Мікалай Валянцінавіч Хаўстовіч, Мн.: «Universitas», 2007.
• Маці каралёў. Паперы Глінкі (Юзаф Крашэўскі), пераклад М. П. Кенькі, Мн. 2007.
• Славянскі світанак (Курыльчык Рышард), пераклад Анатоль Іванавіч Бутэвіч.
• Апошняя са слуцкіх князёў (Юзаф Крашэўскі), пераклад М. П. Кенькі, Мн. 2009.
• Апавяданне 1-е, Арлалёты і Падканвойны, або Полацкая шляхта (Жаніцьба Ямці Пана Шатана Старэйшага) (Вайніслаў Казімір Лада-Заблоцкі), пераклад з польскай мовы, каментарыі і тлумачэнні Жанны Некрашэвіч-Кароткай і Вольгі Макрак Мн. 2016

Беларускі гістарычны раман

• Каласы пад сярпом тваім (1965, Уладзімір Караткевіч) — першы гістарычны беларускі раман.
• Хрыстос прызямліўся ў Гародні (1972, Уладзімір Караткевіч)
• Кастусь Каліноўскі (1976, Аляксандр Іванавіч Якімовіч)
• Чорны замак Альшанскі (1978, Уладзімір Караткевіч)
• Меч князя Вячкі (1987, Леанід Дайнека)
• След Ваўкалака (1988, Леанід Дайнека)
• Свой дом (1989, Генрых Далідовіч)
• Жалезныя жалуды (1990, Леанід Дайнека)
• Крыж міласэрнасці (1996, Валянціна Міхайлаўна Коўтун)
• Кліч роднага звона (1997, Генрых Далідовіч)
• Вялікая княгіня (1997, Іван Шамякін)
• Пагоня на Грунвальд (1997, Кастусь Тарасаў)
• Пляц волі (2001, Алесь Пашкевіч)
• Альгердава дзіда (зборнік з трох раманаў, 2002, Вольга Іпатава)
• Пакліканыя (2002, Валянціна Міхайлаўна Коўтун)
• Золата забытых магіл (2003, Людміла Рублеўская)
• Літоўскі воўк (2003, Алесь Наварыч)
• Надлом (2003, Васіль Якавенка)
• Год 1812 (2004, Зінаіда Дудзюк)
• Амерыканская адысея Тадэвуша Касцюшкі (2006, Ягор Конеў)
• Княгіня Мянжынская (2006, Юрый Татарынаў)
• Назаві сына Канстанцінам (2008, Леанід Дайнека)
• Знак Вялікага магістра (2009, Вольга Іпатава)
• Нічые (2009, Андрэй Міхайлавіч Федарэнка)
• Францыск Скарына, або Сонца Маладзіковае (2009, Алег Лойка)
• Каралева не здраджвала каралю, або Каралеўскае шлюбаванне ў Новагародку (2009, Анатоль Бутэвіч)
• Пакутны век (2009, Васіль Якавенка)
• Пра лісоўчыка, злога хлопчыка (2010, Леанід Дайнека)
• Той, каго ўдарылі па шчацэ (2011, Леанід Дайнека)
• Сутарэнні Ромула (2011, Людміла Рублеўская)
• Сім победиши (2012, Алесь Пашкевіч)
• Галс (2012, Аркадзь Ліцьвін (Жукоўскі))
• Прастрэлены талер (у трох кнігах, 2013, 2018, Аркадзь Ліцьвін)
• Воляй абраны (2015, Анатоль Бароўскі)
• Дыплом на царства (2015, Аркадзь Ліцьвін)
• Гасцініца «Бельгія» (2017, Ганна Севярынец)
• Ілоты (2018, Леанід Дайнека)
• Беларускі палкоўнік (2018, 2020, Яўген Зубовіч)
• Замкавая гара (2019, Алесь Аляшкевіч)
• Кніга (2019, Давід Алег Лісоўскі)
• Харунжы. Verbera ventorum (2020, Юльяна Пятрэнка)
• Цар (2020, Уладзімір Сцяпанавіч Ліпскі)

Украінамоўны гістарычны раман

• Багуслаў Радзівіл: Нямецкі прынц з Вялікага Княства Літоўскага (Ірына Данеўская), пераклад (Наталка Бабіна), Мн. 2018
• Багуслаў Радзівіл. Генерал Караля (Ірына Данеўская), пераклад (Наталка Бабіна), Мн. 2020
• Державець регіомонта Богуслав Радзивіл (Ірына Данеўская), 2021

Рускамоўны гістарычны раман

Рускамоўная гістарычная проза другой паловы ХХ ст., выяўляе два асноўныя тэматычныя блокі:

• падзеі, так ці інакш звязаныя з агульнай гісторыяй беларусаў, рускіх і ўкраінцаў;
• падзеі ўласнай нацыянальнай гісторыі.

Некаторыя раманы:

• Георгий Скарина (1951, Мікалай Садковіч і Яўген Львоў)
• Белая Русь (1957, Ілья Клаз)
• Хрыстос прызямліўся ў Гародні (1966, Уладзімір Караткевіч)
• Мирослав, князь Дреговичский: Дума о минувшем (1979, Эдуард Скобелеў)
• Пагоня на Грунвальд (1980, Канстанцін Тарасаў)
• Принада (1982, Іван Мяла)
• Приказ № 1 (1985, Мікалай Чаргінец)
• Овсяный бунт (1986, Іван Мяла)
• Побеждая — оглянись (1986, Сяргей Зайцаў)
• Свидетель: Записки капитана Тимкова (1986, Эдуард Скобелеў)
• Корона Великого Княжества (1999, Уладзімір Бутрамееў)
• Пепел и снег (2003, Сяргей Зайцаў)
• Пан Кмитич (тры кнігі, 2011—2012, Міхаіл Галдзянкоў)
• Битва под Острой Брамой (2018, Андрэй Лютых)

Спасылкі

• Навасельцава, Г. В. Гістарычны раман з элементамі дэтэктыўнасці ў сучаснай беларускай літаратуры / Г. В. Навасельцава // Наука — образованию, производству, экономике : материалы XXI(68) Регион. науч.-практ. конференции преподавателей, науч. сотрудников и аспирантов, Витебск, 11-12 февраля 2016 г. : в 2 т. — Витебск : ВГУ имени П. М. Машерова, 2016. — Т. 1. — С. 146—148. — Бібліягр.: с. 148 (1 назв.).
• Палукошка, В. І. Жанрава-стылістычная разнастайнасць гістарычнага рамана ў беларускай рускамоўнай літаратуры другой паловы ХХ стагоддзя (бел.) // Вестник Полоцкого государственного университета. — 2019. — № 10. — С. 16-21.
• Наталля Тышкоўская. БЕЛАРУСКІЯ ГІСТАРЫЧНЫЯ РАМАНЫ–ВАРТА ПРАЧЫТАЦЬ! (бел.) // Край Смалявіцкі. — Янв 13, 2012.
• Віктар Марціновіч. Віктар Марціновіч: Чаму я не напішу гістарычны раман // Будзьма беларусамі!. — 18.09.2013. Архівавана з першакрыніцы 22 лютага 2022.
• Дарагакупец, А. М. Традыцыі інтэлектуалынага гістарычнага рамана ў творчасці Уладзіміра Арлова // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. — 2004. — № 2. — С. 12-17. Архівавана з першакрыніцы 22 лютага 2022.
• Беларускі палкоўнік — Кніга Яўгена Зубовіча(недаступная спасылка)