Перайсці да зместу

Вуліца Аўшрос Варту

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Вуліца Вастрабрамская)
Аўшрос Варту
Вільнюс
літ.: Aušros Vartų gatvė
Фатаграфія
Агульная інфармацыя
Краіна
Горад
Раён Сянюнія Сянаміесціс
Працягласць 700 м
Ранейшыя назвы Максіма Горкага
Назва ў гонар Вострая брама
Паштовы індэкс LT-01047, LT-01303, LT-01304, LT-02100
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вуліца Аўшрос Варту[1] (традыцыйная беларуская назва — Вастрабра́мская ву́ліца[2]; літ.: Aušros Vartų gatvė) — вуліца ў цэнтральнай частцы Вільнюса, у Старым Горадзе. Працягвае вуліцу Вялікую. Звязвае скрыжаванне вуліц Субач і Гетманскай з скрыжаваннем Чыгуначнай і Друйскай. Працягваецца гістарычным Лідскім гасцінцам (цяпер Ліпагорская вуліца).

Архітэктурныя дамінанты вуліцы — Вострая брама з капліцай Маці Божай, ансамбль базыльянскіх манастыроў з Траецкай царквой і брамай у стылі віленскага барока, царква і манастыр Святога Духа, комплекс кляштару кармелітаў з касцёлам Святой Тэрэзы, помнікі архітэктуры XVI—XVIII стагоддзяў.

Назва вуліцы паказвае на яе кірунак да Вострай брамы, адзінай захаванай да нашага часу брамы гарадскога мура.

У XIX ст. з мэтай русіфікацыі земляў колішняга Вялікага Княства Літоўскага ўлады Расійскай імперыі перайначылі назву вуліцу на расійскі манер (руск.: Островратная улица). Па адыходзе расійскіх войскаў з Вільні вуліцы вярнулі традыцыйную гістарычную назву.

Брама і вежы Траецкай царквы

У першай палове XX ст. раён вуліцы стаў палітычным і культурным цэнтрам беларусаў[3], тут дзейнічалі шматлікія беларускія ўстановы. У доме № 1 на рагу з Гетманскай вуліцай[4]. з 1926 года працавала беларуская кнігарня.

У 1939 годзе назву вуліцы перайначылі на літоўскі манер. Пасля Другой сусветнай вайны савецкія ўлады перайменавалі частку вуліцы ў імя расійскага пісьменніка Максіма Горкага. У 1987 годзе вуліцы вярнулі гістарычную назву, але ў летувізаванай форме.

Агульныя звесткі

[правіць | правіць зыходнік]
Інтэр’ер Траецкай царквы

Даўжыня каля 700 м. Мае брукаваную праезную частку ў Старым Месце да Вострай Брамы, далей — асфальтавую. Нумарацыя дамоў пачынаецца ад рогу з Гетманскай вуліцай. З правага заходняга боку вуліцы дамы з няцотнымі нумарамі, з левага ўсходняга боку — цотная нумарацыя.

З правага боку адыходзяць вуліца Гетманская і Гасціны завулак, з левага — вуліца Субач. Мае скрыжаванне з вуліцамі Базыльянскай (направа) і Даўкшты (налева).

Духаўская царква і манастыр
Касцёл Святой Тэрэзы
Вострая брама
Будынак № 6, у якім размяшчаўся Беларускі інстытут гаспадаркі і культуры
  • № 2 — 3-павярховы дом. Каля 1801 года будынак рэканструявалі паводле праекту архітэктура Міхала Шульца, пазней на фасад дадалі эклектычную ляпніну.
  • № 6 — 3-павярховы будынак, у якім з 1926 па 1936 год знаходзіўся Беларускі інстытут гаспадаркі і культуры. Інстытут займаўся падтрымкай і развіццём сельскай гаспадаркі, народных рамёстваў, беларускай духоўнай культуры, беларускай асветы і мовы. Пры ім дзейнічала тэатральная секцыя Пятра Булгака, працавала бібліятэка. З дапамогай беларускай друкарні імя Францішка Скарыны Інстытут выдаў больш за дзесяць кніг вядомых беларускіх аўтараў. Сёння будынак займае адзін з самых дарагіх гатэляў Вільнюса[6].
Дом №8
  • № 8 — адзіны захаваны ў Вільні будынак гаспадарчага прызначэння (склад), збудаваны ў XV—XVI стагоддзях. У 1970—1974 гадах на помніку праводзіліся рэстаўрацыйныя працы.
  • № 10 — Духаўская царква і манастыр. Драўляная царква існавала тут з 1567 года. У 1596 годзе ў друкарні Духаўскага брацтва Лаўрэнцій Зізаній выдаў славянскі лемантар, які ўключаў беларускі тлумачальны слоўнік (на 1061 слова). У 1618 годзе ў манастыры прыняў пострыг Мялецій Сматрыцкі. У 1638 годзе замест драўлянай збудавалі мураваную святыню. У 1749—1753 гадах царкву перабудавалі паводле праекту архітэктара Ян Глаўбіц ў стылі віленскага барока. У пячорнай царкве пад алтаром, іканастас да якой стварыў мастак Іван Хруцкі, спачыў знішчальнік уніяцкай царквы Іосіф Сямашка[7].
  • № 14 — касцёл Святой Тэрэзы і кляштар кармелітаў. Кляштар будаваўся ў 1621—1624 гадах, касцёл — у 1633—1650 гадах з фундацыі падканцлера Стэфана Паца. У 1783 годзе да вугла заходняга фасада касцёла прыбудавалі капліцу-пахавальню Пацаў. У 1829 годзе касцёл злучылі 2-павярховай крытай галерэяй з капліцай Маці Божай на Вострай браме.

Вострая брама

[правіць | правіць зыходнік]

Брама будавалася ў гатычным стылі ў 1503—1522 гадах разам з пяццю іншымі, пазней колькасць брамаў дасягала дзевяці. Праз некалькі гадоў над аркай брамы дабудавалі фасад з пяццю амбразурамі і атык у стылі рэнесансу. Атык мае дэкор з гербам «Пагоня», які падтрымліваюць два крылатыя львы-грыфоны, і рэльефнай галавой Гермеса ў крылатым шлеме.

З боку горада над брамай у 1671 годзе манахі-кармеліты збудавалі драўляную капліцу, адмыслова для абраза Маці Божай Вастрабрамскай. 18 мая 1706 года здарыўся пажар, але капліца ўцалела. Пажар у маі 1715 года знішчыў амаль усё горада і капліцу. У 1722 годзе над брамай збудавалі мураваную капліцу. Пры перабудове ў 1829—1830 гадах капліца набыла рысы класіцызму.

Зноскі

  1. Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 187-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Літоўскай Рэспублікі на беларускую мову»
  2. Наша Ніва. № 1, 1994. С. 7.
  3. Корбут В. Па віленскім бруку(недаступная спасылка) // «Туризм и Отдых». № 32 (667). 14 жніўня 2008.
  4. Корбут В. Па віленскім бруку. Беларускія вуліцы літоўскай сталіцы Архівавана 5 сакавіка 2016. // «Туризм и Отдых». № 29 (664). 24 ліпеня 2008.
  5. Лашкевіч К. Страчаная сталіца. Дапаможнік-гід па беларускай Вільні Архівавана 1 лютага 2017., TUT.BY, 6.08.2009.
  6. Беларускія старонкі Вільні. Ля вытокаў незалежнай Беларусі (сярэдзіна XIX — першая палова XX ст.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 31 жніўня 2021. Праверана 16 сакавіка 2019.
  7. Лашкевіч К.. «Страчаная сталіца». Шэсць бажніц, якія варта наведаць беларусу ў Вільні(недаступная спасылка). TUT.BY (20 лютага 2017). Архівавана з першакрыніцы 5 кастрычніка 2017. Праверана 26 студзеня 2019.