Джузэпэ Сака

Джузэпэ Сака
Дата нараджэння	1735
Месца нараджэння	Верона, правінцыя Верона[d], Венета, Італія
Дата смерці	22 снежня 1798(1798-12-22)
Месца смерці	Гродна, Гродзенскі павет, Літоўская губерня, Расійская імперыя
Месца пахавання	Фарныя могілкі
Грамадзянства	Рэч Паспалітая
Джузэпэ Сака на Вікісховішчы

Джузэ́пэ Са́ка, Джузэпэ де Сака (італ.: Giuseppe de Sacco, польск.: Józef Sacco; 1735, Верона, Італія — 22 снежня 1798, Гродна) — архітэктар, італьянец. Прадстаўнік архітэктуры барока і класіцызму. У 1770-я гады кіраваў будаўнічай школай у Гродне.

Біяграфія

У 1768 годзе з’явіўся ў Варшаве. Першай значнай праявай здольнасцей быў праект пахавальнага катафалка для каралевы Марыі Ляшчынскай (сastrum doloris(англ.) бел.), што знаходзіцца і цяпер у касцёле сакраментак(руск.) бел. у Варшаве. Выкананы праект быў у суаўтарстве з вядомым архітэктарам Якубам Фантана, з якім Джузэпэ працаваў над праектам перабудовы касцела Святога Яна ў Варшаве.

У 1771 годзе па запрашэнні гродзенскага старосты Антонія Тызенгаўза пераязжае ў Гродна. Вясной таго ж года Джузэпэ залічаюць паручнікам воінскага гарнізона ў Гродне. У 1775 ён ганаруецца званнем капітана кавалерыі ВКЛ, пасля займае пасаду гарадзенскага гараднічага і Сака ганаруецца шляхецкім званнем Рэчы Паспалітай.

Новы замак у Гродне

Шчорсаўскі палац у 1894 годзе

12 снежня 1771 рашэннем камісіі фінансаў ВКЛ дэ Сака з акладам у 600 польскіх злотых прызначаецца на пасаду архітэктара «Яго каралеўскай Вялікасці». У яго абавязкі ўваходзіў пільны нагляд за будаўніцтвам мясцовых каралеўскіх мануфактур. У гэты час Сака распрацаваў арыгінальны праект перабудовы новага Каралеўскага замка ў Гродне, каралеўскага паляўнічага палаца ў Аўгустове(польск.) бел., каралеўскай рэзідэнцыі ў Станіславове. У 1779 Сака стварае для гродзенскага маршалка Юрыя Валовіча адзін з прыгажэйшых помнікаў архітэктуры — палацава-паркавы комплекс Свяцк. Сядзіба добра захавалася. У 1770—1776 гадах дэ Сака пры ўдзеле італьянца Карла Спампані і француза Якуба Габрыеля быў спраектаваны пышны палац Яўхіма Храптовіча ў Шчорсах. У наш час палац не захаваўся, застаўся толькі будынак бібліятэкі Храптовічаў. У 1760—1780 гадах па праектах Сака будуецца палац Тызенгаўзаў у Паставах.

У 1788 годзе кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі за вялікія заслугі ўзнагародзіў архітэктара маёнткам Дубасна(укр.) бел. (каля Беластоку, Польшча). У сваім маёнтку ў 1781 годзе Сака ўзвеў капліцу, пазней былі пабудаваныя гаспадарчыя і жылыя памяшканні, разбіты сад і агарод. Да нашых дзён сядзіба Сака не захавалася.

У красавіку 1788 года Сака бярэ шлюб у гродзенскім бернардзінскім касцёле з Францішкай Манькоўскай, роднай сястрой мастака Тамаша Манькоўскага, з якім дэ Сака займаўся роспісам сцен Свяцкага палаца.

У 1793 годзе Станіслаў Аўгуст Панятоўскі эмфітэўтычным прывілеем(руск.) бел. дараваў дэ Сака, маёру войск польскіх, урочышча Бабіньска Буда, якое змяшчалася ў Аліцкай эканоміі.

У канцы 1790 Сака сур’ёзна захварэў на туберкулёз і пераехаў у Гродна. Тут, у Доме масонаў 20 снежня 1798 ім было напісана перадсмяротнае завяшчанне. Паводле яго Джузэпэ дэ Сака, маёр былых войск польскіх, запісаў жонцы, Францішцы з Манькоўскіх дэ Сака, добры Дубасьна і Бабіньска Буда і ўсю рухомасць.

Пахаваны на Каталіцкіх фарных могілках у Гродне.

Творы

Тэатр Тызенгаўза

Палац Тызенгаўза

• Гродзенскія каралеўскія мануфактуры.
• Аўгустоўскі палац(польск.) бел. каля Гродна.
• Станіславаўскі палац каля Гродна.
• Свяцкі палац Ю. Валовіча.
• Шчорсаўскі палац (разам з Карла Спампані і Я. Габрыэлем).
• Дзмітрыеўская царква ў Шчорсах (разам з Я. Габрыэлем).
• Палац Тызенгаўзаў(польск.) бел. у Гродне, рэканструкцыя (разам з І. Г. Мёзерам).
• Палац Тызенгаўзаў(руск.) бел. у Вільні.
• Палац Тызенгаўзаў у Паставах.
• Новы замак у Гродне, рэканструкцыя.
• Ратуша ў Гродне, 1775 (разам з Фрэйліхам).
• Палац у Цёнжэні(польск.) бел. (Польшча).
• Праект ратушы ў Вільні, 1784 (не быў ажыццёўлены).

Ушанаванне памяці

Помнік Дж. Сака ў Гродне на Гарадніцы

У 2008 на беразе ручая Гараднічанкі ў Швейцарскай даліне была ўсталявана бронзавая скульптура Джузэпэ Сака. Скульптура выканана Аляксандрам Анціпіным. Джузэпэ Сака трымае на каленях план горада Гродна, на якім напісана «Гарадніца, план» і, чамусьці, «1700».

Літаратура

• Сака Джузепе // Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14: Рэле — Слаявіна. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14), ISBN 985-11-0035-8.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.

Спасылкі

• — Архітэктар Яго каралеўскай Вялікасці(руск.)