Касцёл Найсвяцейшай Тройцы на Залатой Горцы

Касцёл
Касцёл Найсвяцейшай Тройцы на Залатой Горцы
53°54′40″ пн. ш. 27°34′48″ у. д.
Краіна	Беларусь
Горад	Мінск
Канфесія	Каталіцтва
Епархія	Мінска-Магілёўская архідыяцэзія
Тып будынка	касцёл
Архітэктурны стыль	рэтраспектыўна-гатычны
Архітэктар	М. Сівіцкі
Будаўніцтва	1861—1864 гады
Статус	Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 712Г000193
Вышыня	4,2 м
Стан	дзейнічае
Сайт	roch.by
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Касцёл Найсвяцейшай Тройцы на Залатой Горцы (таксама вядомы як Касцёл Святога Роха) — рымска-каталіцкі храм на Залатой Горцы ў Мінску.

Адміністрацыйна адносіцца да Залатагорскага дэканата Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі. Помнік архітэктуры рэтраспэктыўна-гатычнага стылю. Уключаны ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь (код 712Г000193). Адрас — пр. Незалежнасці, 44А.

Гісторыя

Каталіцкая парафія Найсвяцейшай Тройцы ў Мінску была заснавана ў XIV ст. каралём Ягайлам, найстарэйшая каталіцкая грамада горада, пра якую захаваліся звесткі. На ахвяраванні караля пабудаваны драўляны храм на Троіцкай гары, аднак у 1409 годзе ён цалкам згарэў. Адбудаваны драўляны касцёл згарэў у пажары 1809 года. Былі планы яго аднаўлення, але праз брак сродкаў не ажыццявіліся. У 1832 годзе парафіяльным храмам стала драўляная капліца Святога Роха на Залатагорскіх каталіцкіх могілках, пабудаваная ў 1796 годзе.

У 1842 годзе капліца была адрамантавана і перароблена ў касцёл. Аднак ужо ў 1850 годзе было прызнана, што немэтазгодна падтрымліваць рамантаваннем драўляны касцёл, лепей пабудаваць новы мураваны.

Праект быў прадстаўлены імператару і зацверджаны ім 6 ліпеня 1861 года. Аўтар праекта — акадэмік Пецярбургскай Акадэміі мастацтваў М. Сівіцкі (кіраваў будаўніцтвам ксёндз Ф. Гарбачэўскі). Храм у неагатычным стылі ўзводзілі на сродкі атрыманыя праз збор ахвяраванняў, іх збіралі не толькі каталікі, але і вернікі іншых канфесій і рэлігій у знак падзякі святому Роху, які, як лічылася, выратаваў горад ад эпідэміі халеры.

Эдвард Гараздоўскі. Інтэр’ер храма. 1868

Будаўніцтва касцёла было завершана ў канцы кастрычніка 1864 года. Касцёл асвечаны 1 лістапада 1864 года пад тытулам Успення Прасвятой Дзевы Марыі і Св. Роха. Аднак захавалася і працягвала выкарыстоўвацца і гістарычная назва — Найсвяцейшай Тройцы. У правым алтары храма знаходзілася статуя святога Роха, перанесеная са старой капліцы. Статуя шырока шанаваннем, на свята св. Роха 16 жніўня на Залатой Горцы збіраліся тысячы паломнікаў.

Нягледзячы на тое, што Троіцкі касцёл быў новазбудаваны, у 1867 годзе ўжо патрабаваў рамонтных работ. Так, у рапарце мінскага дэкана паведамлялася, што на касцёле пашкоджаны дах, карнізы, сцены, асабліва пры падмурках, «что свидетельствует об использовании материалов нижайшего достоинства, и вообще, прочность была упущена из виду».

З дакументальных крыніц вядома, што ў 1900—1901 гадах у Залатагорскім касцёле быў устаноўлены паўстажковы арган на дзве клавіятуры з педалямі на 18 галасоў і 7 рэгістраў.

Касцёл на паштоўцы пачатка XX стагоддзя

Касцёл і тэрыторыя могілак, 2019 год

На працягу 1902—1905 гадоў у касцёле адбываюцца некаторыя рамонтныя работы. Была адрамантавана званіца, уваход, закрыстыі, заменены аконныя рамы, рэстаўрыраваны некаторыя абразы, пазалочаны і пасярэбраны алтары, жырандоль і інш. У 1905 годзе арган перароблены на вінклевую сістэму.

У сувязі з павелічэннем прыходу да 9000 вернікаў, у 1903 годзе прыхаджане хадайнічаюць пра дазвол на пашырэнне існага касцёла. У 1904 годзе варшаўскі архітэктар Дзяконскі зрабіў праект пашырэння Залатагорскага касцёла, запраектаваў крыжападобную ў плане прыбудову да правай фасаднай сцяны. Але касцельны камітэт адхіліў гэты і наступны, зроблены інжынерам Шабуневічам, праекты.

Апошняе дарэвалюцыйны апісанне касцёла датавана 1908 годам: «Касцёл каменны, гатычнай архітэктуры, з 12 вокнамі, быў накрыты жалезам, у даўжыню 12,5 сажні, у шырыню 4 і 2/3 сажні, у вышыню каля 5 сажняў». Будынак меў таксама двухпавярховую вежу, у якой размяшчаліся званы — «Леанард», «Стэфан» і «Браніслава». Над алтаром знаходзілася старажытная ікона Божай Маці з дзіцем, побач — выява Найсвяцейшай Тройцы. Бакавыя алтары насілі імёны святога Роха і святога Антонія. У першым з іх размяшчалася драўляная скульптура святога Роха, якая лічылася цудатворнай. Ля ўваходу знаходзілася агароджа з брамай, выкананымі ў 1896 годзе. Непадалёк ад касцёла мелася некалькі драўляных будынкаў: дом лесніка, багадзельня, дрывяны двор.

У 1922 годзе з касцёла былі рэквізаваны ўсе каштоўнасці і богаслужэбная начынне. У 1930-я гады храм быў зачынены, тады ж знікла і шанаваная статуя св. Роха.

У чэрвені 1941 года Залатагорскі касцёл моцна пацярпеў ад баявых дзеянняў. У час Вялікай Айчыннай вайны згарэў дах. Набажэнствы аднавіліся на кароткі час падчас фашысцкай акупацыі Мінска, але адразу пасля заканчэння вайны будынак быў прыстасаваны пад кнігасховішча Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.

У пасляваенныя гады могілкі вакол будынка храма былі знішчаны, а вакол пабудаваны жылыя дамы, пасля чаго былы храм апынуўся ўнутры квартала.

У 1976 годзе ў Спецыяльных праектна-рэстаўрацыйных майстэрнях Міністэрства культуры БССР пачаліся праектныя работы па рэстаўрацыі Залатагорскага касцёла. Пасля рэстаўрацыі 1983—1984 гадоў будынак касцёла прыстасаваны пад залу камернай музыкі Белдзяржфілармоніі (аўтар праекта А. І. Малахоўскі). У цэнтры алтара ўстаноўлены арган чэхаславацкай вытворчасці, а вокны ўпрыгожаны вітражамі.

З 1991 годзе ў храме ў вольны ад канцэртаў час вяліся богаслужэнні. У 1998 годзе статуя св. Роха, зробленая з металу скульптарам Валяр’янам Янушкевічам, была размешчана ў правым алтары на тым жа месцы, дзе размяшчалася зніклая гістарычная. У 2006 годзе зала камернай музыкі быў закрыта, а будынак цалкам вернуты рымска-каталіцкай парафіі Найсвяцейшай Тройцы (Святога Роха). Першым пробашчам адроджанай парафіі святога Роха быў прызначаны Міхаіл Сапель.

У савецкія часы, калі помнік рамантавалі для абсталявання тут філарманічнай залы, быў няслушна сканструяваны дах. З 2013 года на сценах святыні бачна павуцінку расколаў. Памылкі парафія спрабавала выправіць, грошы на замену даху ахвяравалі вернікі і спонсары, але на аднаўленне сцен сродкаў не хапіла. Таму парафія ў 2018 годзе вырашыла шукаць матэрыяльную дапамогу праз краўдфандынгавую платформу.

Архітэктура

Фасад касцёла

Касцёл — помнік архітэктуры рэтраспектыўна-гатычнага стылю. Аднанефавы, аднавежавы, прамавугольны ў плане, з пяціграннай апсідай. Мае сіметрычную аб’ёмна-прасторавую кампазіцыю. Накрыты двухсхільным дахам. Галоўны фасад завершаны двух’яруснай прамавугольнай у плане вежай пад чатырохсхільным шатром. Абапал франтона — дэкаратыўныя вежачкi. Фасады будынка расчлянёны стылізаванымі трохступеньчатымі контрфорсамі, члянёны стральчатымі нішамі з аконнымі праёмамі. Па перыметры сцены завершаны развітым карнізам. Уваход вырашаны ў выглядзе высокага спічастага партала.

Інтэр’ер пабудовы мае сіметрычную кампазіцыю. Цэнтральны неф і апсіда перакрыты цыліндрычнымі скляпеннямі з распалубкамі. У нартэксе — крыжовае скляпенне. Унутраная паверхня сцен дэкарыравана пілястрамі, завершанымі карнізамі. Вокны дэкарыраваны арнаментальным вітражом.

Пробашчы

Пробашчамі касцёла на Траецкай Гары, а затым капліцы і касцёла на Залатой Горцы былі:

• Ян Харэвіч (1809—1844)
• Фелікс Мараўскі (1844—1847)
• Ігнат Сабалеўскі (1847—1856)
• Міхал Тэраевіч (1856—1865)
• Пётр Валіцкі (1865—1866)
• Піліп-Мікалай Тамашэвіч (1866—1869)
• А. Валентыновіч (1870)
• Браніслаў Заусцінскі (1870)
• Ян Юзафовіч (1870—1871)
• Фердынанд Сенчыкоўскі (1871—1879)
• Сымон Макарэвіч (1879—1900)
• Леанард Антонавіч Гашынскі (1900—1902)
• Казімір-Мікалай Усцінавіч Міхалькевіч (з 1902)
• Міхал Эразмавіч Маеўскі (1908—1920)
• Ян Антонавіч Баравік (1933—1937)

Пасля аднаўлення набажэнстваў у касцёле ў 1991 годзе, пробашчамі парафіі былі:

• Міхал Сапель
• Юрый Касабуцкі (2006—2014)
• Юрый Санько (з 2014)

Пахаваныя ў касцёле

• Марыя Магдалена Радзівіл (1861—1945) — дзеяч беларускага культурнага руху, мецэнатка.

Касцёл у культуры

Касцёл св. Роха згаданы ў рамане Уладзіміра Караткевіча «Каласы пад сярпом тваім». Паводле рамана, у жніўні 1855 года персанаж Кастуся Каліноўскага пісаў у лісце Алесю Загорскаму наступнае:

Вось я і еду. У Мінску зрабіў прыпынак на чатыры дні і адсюль пішу. Горад вялікі і даволі-такі гразны. Толькі вельмі ўпадабаў Залатую Горку з капліцай старога Роха. Дрэвы вакол, і так прыгожа блішчыць наводдаль Свіслач, і дамы за ёй і цэрквы. Добра сядзець і марыць.

Літаратура

• Кулагін А. М. Каталіцкія храмы Беларусі. — Мінск, 2008. — ISBN 978-985-11-0395-5
• Мінскі Троіцкі Залатагорскі касцёл // Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993. — С. 340. — ISBN 5-85700-078-5.
• Залатагорская святыня. Юбілейны альбом з нагоды 150-годдзя пасвячэння касцёла. — Мінск, 2014.
• Залатая Горка / Уклад. кс. У. Завальнюк, А. Сакалоўская, пад агул. рэд. Біскупа Казіміра Вялікасельца. — Мінск: Рыма-Каталіцкая парафія Святога Сымона і Святой Алены, 2022. — 322 с. — ISBN 978-985-6652-93-9.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Касцёл Найсвяцейшай Тройцы на Залатой Горцы
• Касцёл Найсвяцейшай Тройцы на Залатой Горцы на сайце Radzima.org