Рэферэндар вялікі літоўскі

Рэферэндары вялікія літоўскія (лац.: referendarius - "той хто дае справаздачу", "рэфэры") — ураднікі ў Вялікім Княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай.

Штодзённа ў каралеўскім палацы, ад раніцы пасля імшы і да абеду, а пасля абеду да вячэры выслухоўвалі скаргі прыватных асоб і паведамлялі іх змест (перакладалі) канцлеру (а той даводзіў іх да караля і вялікага князя), паведамлялі пастановы манарха на пададзеныя просьбы і скаргі. Паводле функцыі павінны былі несупынна знаходзіцца пры каралі, даваць яму парады як быць "справядлівым".

У Польшчы ўрады свецкага і духоўнага рэферэндара ўведзены ў 1507 годзе. У Вялікім Княстве Літоўскім духоўны і свецкі рэферэндары вядомы адпаведна з 1539 і 1575 гадоў. У 1633 годзе духоўны рэфэрэндар атрымаў права ўдзельнічаць ў паседжаннях Сената з правам дарадчага голасу. У 1635 годзе ўраўнаваны ў правах з каронным духоўным рэферэндарам, засядаў у каралеўскім рэляцыйным судзе, дзе разглядаліся інфлянцкія і курляндскія справы.

У гэты час у ВКЛ заснаваны рэфэрэндарскі суд (ажыццяўляўся духоўным рэферэндарам аднаасобна) як найвышэйшы даменіяльны суд караля. Разглядаў скаргі сялян каралеўскіх уладанняў (каралеўшчын) ВКЛ на старостаў і дзяржаўцаў. Найвышэйшай апеляцыйнай інстанцыяй для рэферэндарскага суда быў задворны асэсарскі (каралеўскі) суд.

У 1540—1570-я гады ўрад рэферэндара існаваў і ў Падляшскім ваяводстве.

Спіс вялікіх рэферэндараў літоўскіх (духоўных)

Дата прыняцця пасады	Дата складання пасады альбо смерці	Асоба	Выява	Заўвагі
Вялікія рэферэндары літоўскія
1586	3 лістапада 1598	Мікалай Карызна (Mikołaj Koryzna)		Памёр
1599	1615	Яўстах Валовіч (Eustachy Wołłowicz)		Паступіў на літоўскага падканцлера
4 красавіка 1615	1618	Станіслаў Кішка (Stanisław Kiszka)		Паступіў на жамойцкага біскупа
24 ліпеня 1620	1630	Мельхіёр Эляшэвіч-Гейш (Melchior Eliaszowicz-Gieysz)		Паступіў на жамойцкага біскупа
1630	10 лютага 1631	Ян Караль Белазор (Jan Karol Białłozor)		Памёр
18 сакавіка 1631	1641	Марцыян Трызна (Marcjan Tryzna)		Паступіў на літоўскага падканцлера
30 жніўня 1641	красавік 1649	Францішак Ісайкоўскі (Franciszek Isajkowski)		Паступіў на смаленскага біскупа
6 мая 1649	21 красавіка 1656	Ян Караль Даўгяла (Jan Karol Dowgiałło)		Паступіў на віленскага біскупа
1656	1656	Юрый Станіслаў Валовіч (Jerzy Stanisław Wołłowicz)		Памёр
1657	сакавік 1659	Аляксандр Казімір Сапега (Aleksander Kazimierz Sapieha)		Паступіў на жамойцкага біскупа
6 красавіка 1659	1670	Юрый Невяроўскі (Jerzy Niewiarowski)		Памёр
1670	жнівень 1673	Валерыян Станіслаў Юдзіцкі (Walerian Stanisław Judycki)		Памёр
1674	1687	Яўстах Катовіч (Eustachy Kotowicz)		Паступіў на смаленскага біскупа
2 мая 1687	1695	Ян Геранім Крышпін-Кіршэнштэйн (Jan Hieronim Kryszpin-Kirszensztein)		Паступіў на жамойцкага біскупа
1695	1701	Аляксандр Выгоўскі (Aleksander Wyhowski)		Паступіў на луцкага біскупа
4 ліпеня 1703	4 лістапада 1705	Канстанцін Феліцыян Шаняўскі (Konstanty Felicjan Szaniawski)		Паступіў на куяўскага біскупа
4 снежня 1705	1710	Мацей Юзаф Анцута (Maciej Józef Ancuta)		Паступіў на віленскага суфрагана
1710	16 мая 1737	Ежы Казімір Анцута (Jerzy Kazimierz Ancuta)		Памёр
8 ліпеня 1737	4 снежня 1754	Юзаф Станіслаў Сапега (Józef Stanisław Sapieha)		Памёр
14 снежня 1754	люты 1762	Ігнацы Якуб Масальскі (Ignacy Jakub Massalski)		Паступіў на віленскага біскупа
15 лютага 1762	24 ліпеня 1774	Аляксандр Гараін (Aleksander Horain)		Памёр
8 жніўня 1774	май 1787	Павел Ксаверый Бжастоўскі (Paweł Ksawery Brzostowski)		Адмовіўся ад пасады
8 мая 1787	1791	Гуга Калантай (Hugo Kołłątaj)		Паступіў на кароннага падканцлера
19 мая 1791	1794	Андрэй Валовіч (Andrzej Wołowicz)		Адмовіўся ад пасады
1794	1795	Ігнацы Валовіч (Ignacy Wołłowicz)		Склаў урад у сувязі са спыненнем існавання Рэчы Паспалітай

Спіс вялікіх рэферэндараў літоўскіх (свецкіх)

Дата прыняцця пасады	Дата складання пасады альбо смерці	Асоба	Выява	Заўвагі
Вялікія рэферэндары літоўскія
?	1589	Габрыэль Война (Gabriel Woyna)		Паступіў на літоўскага падканцлера
29 красавіка 1589	1610	Багдан Храптовіч (Bogdan Chreptowicz)		Памёр
10 жніўня 1610	15 чэрвеня 1625	Аляксандр Гасеўскі (Aleksander Gosiewski)		Паступіў на смаленскага ваяводу
15 чэрвеня 1625	25 лістапада 1626	Мікалай Завіша (Mikołaj Zawisza)		Паступіў на віцебскага кашталяна
1626	1630	Стэфан Пац (Stefan Pac)		Паступіў на надворнага літоўскага падскарбія
16 красавіка 1630	1630	Ян Друцкі-Сакалінскі (Jan Drucki-Sokoliński)		Памёр
20 ліпеня 1630	1638	Крыштаф Дамінік Абрынскі (Krzysztof Dominik Obrynski)		Паступіў на смаленскага кашталяна
1638	24 мая 1639	Крыштаф Гасеўскі (Krzysztof Gosiewski)		Паступіў на смаленскага ваяводу
1639	27 мая 1650	Станіслаў Нарушэвіч (Stanisław Naruszewicz)		Памёр
11 чэрвеня 1650	1681	Цыпрыян Павел Бжастоўскі (Cyprian Paweł Brzostowski)		Паступіў на троцкага кашталяна
1681	15 чэрвеня 1705	Ян Уладзіслаў Бжастоўскі (Jan Władysław Brzostowski)		Сын папярэдняга. Паступіў на троцкага кашталяна
15 чэрвеня 1705	1709	Стэфан Ян Слізень (Stefan Jan Ślizień)		Памёр
1706	1709	Ян Фрыдэрык Сапега (Jan Fryderyk Sapieha)		Прызначаны Станіславам Ляшчынскім
28 кастрычніка 1709	1727	Вінцэнт Пётр Валовіч (Wincenty Piotr Wołłowicz)		Адмовіўся ад пасады
26 красавіка 1727	27 снежня 1750	Дамінік Марцін Валовіч (Dominik Marcin Wołłowicz)		Памёр
7 чэрвеня 1752	1764	Антоні Тадэвуш Пшаздзецкі (Antoni Tadeusz Przezdziecki)		Паступіў на літоўскага падканцлера
10 снежня 1764	1771	Гервазы Людвік Аскерка (Gerwazy Ludwik Oskierka)		Памёр
21 лістапада 1771	24 красавіка 1773	Андрэй Агінскі (Andrzej Ignacy Ogiński)		Паступіў на вялікага літоўскага сакратара
24 красавіка 1773	23 мая 1781	Фрыдэрык Юзаф Машынскі (Fryderyk Józef Moszyński)		Паступіў на вялікага літоўскага сакратара
23 мая 1781	1795	Вінцэнт Тышкевіч (Wincenty Tyszkiewicz)		Склаў урад у сувязі са спыненнем існавання Рэчы Паспалітай

Гл. таксама

• Вялікія рэферэндары каронныя

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Wolff J. Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego: 1385—1795. — Kraków, 1885.
• Żychliński T. Złota księga szlachty polskiej. T. 1—31. — Poznań, 1879—1908.