Тамаш Тамашавіч Грыб

Тамаш Грыб
Тамаш Грыб
	; Прага, 1923
Міністр унутраных спраў БНР
Міністр унутраных спраў БНР
Папярэднік	Кузьма Цярэшчанка
Пераемнік	не было
Міністр земляробства БНР
	21 лютага 1918 — ліпень 1918
Папярэднік	не было
Пераемнік	Аркадзь Смоліч
Нараджэнне	7 (19) сакавіка 1895; Паляны, Свянцянскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя;
Смерць	21 студзеня 1938 (42 гады); Лібень[d], Прага, Чэхаславакія;
Месца пахавання	Ольшанскія могілкі;
Жонка	Паўліна Вінцэнтаўна Мядзёлка і Палута Аляксандраўна Бадунова
Партыя	Беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў
Член у	Цэнтральная беларуская вайсковая рада; Беларускае (Крывіцкае) культурнае таварыства імя Ф. Скарыны; Беларускі студэнцкі саюз;
Адукацыя	Санкт-Пецярбургскі навукова-даследчы псіханеўралагічны інстытут[d] (1914); Карлаў універсітэт;
Дзейнасць	журналіст, палітык, публіцыст, выкладчык універсітэта
Навуковая дзейнасць
Навуковая сфера	палітыка і публіцыстыка
Месца працы	Грамадзянін; Родны край; Сялянская доля; Украінскі інстытут грамадазнаўства; Беларускі навуковы кабінет; Славянская бібліятэка[d]; Беларускі загранічны архіў;
Бітвы	Першая сусветная вайна;
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Тамаш Тамашавіч Грыб, псеўд.: Глеба, Т; Н-ка; Небарака; Небарака, Антон; Т.; Т. Г.; Т-г; Т-ш; A. N.; G-be; Ge, Tomasz; N-ka, A.; Niebaraka, Anton; T. (лац.); Т. Н. (лац.), Тита, В.^[4] (19 сакавіка 1895, в. Паляны, Свянцянскі павет, Віленская губерня (цяпер Смаргонскі раён^[5] Гродзенскай вобласці) — 21 студзеня 1938, Прага, Чэхаславакія), беларускі грамадска-палітычны і культурны дзеяч.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў беднай сялянскай сям’і. З 1908 па 1912 працаваў на Балтыйскім заводзе ў Санкт-Пецярбургу. Па некаторых звестках, наведываў заняткі ў Пецярбургскім псіханеўралагічным інстытуце. Таксама ўваходзіў у беларускі навукова-літаратурны гурток, арганізаваны Браніславам Эпімахам-Шыпілай, дзе зблізіўся з беларускім рухам. З 1914 года — у войску, удзельнік Першай сусветнай вайны.

Дэлегат І Усебеларускага з’езда (снежань 1917 года), на якім быў арыштаваны савецкімі ўладамі. Адзін з аўтараў Устаўных грамат БНР, сябра Рады БНР і яе Выканкама (1918), займаў пасады міністра земляробства і міністра ўнутраных спраў. Уваходзіў у Цэнтральную Беларускую вайсковую раду. Адзін з лідараў Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў. Удзельнік 3-га Усерасійскага з’езда Саветаў (1918). У 1918 годзе чытаў лекцыі на курсах беларусазнаўства ў Мінску. У пачатку 1919 года выдае ў Вільні газету «Грамадзянін». З красавіка 1919 года — у Гродне, дзе супрацоўнічае ў газеце «Родны край», затым — у Мінску. Двойчы ў 1919 годзе зняволены польскімі ўладамі за беларускую незалежніцкую дзейнасць.

У канцы 1920 года выязджае ў Коўна, удзельнічае тут у выданні газеты «Сялянская доля». Удзельнік Усебеларускай палітычнай канферэнцыі (Прага, 1921).

З 1922 года — у Чэхаславакіі. Скончыў філасофскі факультэт Карлава ўніверсітэта (1927) (тэма дысертацыі: Пытанне нацыі і нацыянальнасці. Сацыялагічны аналіз нацыянальнасці; чеш. Otázka národa a národnosti. Sociologický rozbor národnosti). У лістападзе 1927 залічаны ў штат Украінскага інстытута грамадазнаўства ў Празе і прызначаны вучоным сакратаром Беларускага навуковага кабінета. З 1930 года працаваў у беларускім аддзеле Славянскай бібліятэцы, куды пасля спынення дзейнасці інстытута былі перададзены матэрыялы кабінета. У 1934—1938 гадах — загадчык беларускага замежнага архіва ў Празе.

Стварыў у Празе Беларускае (Крывіцкае) культурнае таварыства імя Ф. Скарыны. Актыўна працаваў у суполцы Беларускага студэнцкага саюза. Удзельнічаў у працы Беларускай Рады ў Празе.

Памёр ад ускладненняў грыпу.

Стаў прататыпам аднаго з галоўных герояў дакументальна-аўтабіяграфічнага рамана Віктара Вальтара «Роджаныя пад Сатурнам» (1920-я). Тамаш Грыб прадстаўлены ў ім пад іменем Тамашэвіч (дзядзька Тамаш). У Тамашэвіча таксама доўгія валасы, ён вучыцца на факультэце філасофіі і мае такія самыя палітычныя погляды, як Тамаш Грыб. Магчыма, што Тамаш Грыб быў дударом. Прынамсі ў кнізе^[6] Тамашэвіч запрашае на беларускую вечарыну ў Празе, дзе будзе граць на беларускай дудзе.

Навуковая спадчына[правіць | правіць зыходнік]

Друкаваў артыкулы на тэмы гісторыі, грамадскай думкі, нацыянальна-палітычнага жыцця Беларусі ў часопісах «Студэнцкая думка», «Золак», «Iskry Skaryny». Перакладаў публіцыстыку з рускай і чэшскай моў. Складаў бібліяграфію беларусазнаўства.

Цікавыя факты[правіць | правіць зыходнік]

Тамаш Грыб цесна сябраваў з адным з заснавальнікаў расійскай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў і старшынём Усерасійскага ўстаноўчага сходу Віктарам Чарновым. На жалобнай прамове на ягоную смерць Чарноў сказаў наступныя словы: «Тамаш… умеў да канца перацярпець усе наследкі прынятае ім лініі паступоўвання, умеў жыццёвы келіх, пасланы мачахай-гісторыяй, піць да дна… I калі Тамаш Грыб пакінуў нам шматзначучы палітычны тэстамэнт, то побач з ім ён пакінуў i другі — чыста людскі. Дык даражыце ж гэтым тэстамэнтам, i няхай ён будзе зернем, якое дасць у сэрцах нашых жывыя ўсходы».^[7]
Выведзены ў рамане Генрыха Далідовіча «Свой дом» пад імем Баравік.^[8]

Творы[правіць | правіць зыходнік]

Да пытаньня аб паходжаньні гэрбу Пагоня // іскры Скарыны. — 1935. — № 5. — С. 69—77^[9].
Што такое нацыянал-дэмакратызм // Іскры Скарыны. — 1935. — № 5. — С. 4—48^[10].

Зноскі

↑ ^а ^б Hryb Tamaš
↑ ^а ^б Archiv hl. m. Prahy, Matrika zemřelých magistrátní úřadovny v Libni, sign. MGLBŇ Z10, s. 10 — Т. MGLBŇ Z10. — С. 10.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q105319160"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
↑ Грыб, Т. Два артыкулы / Тамаш Грыб; Падрыхт. да друку Л. Юрэвіча, камен. Н. Гардзіенкі і Ц. Чарнякевіча // Запісы = Zapisy. — 2012. — № 35. — С. 105.
↑ Шутовіч Я. [артыкул] // Калоссе № 1(14), 1938.
↑ http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=18770
↑ З рукапіснай спадчыны Тамаша Грыба // Спадчына № 3-1996. С. 103—123
↑ 18—21 лютага 1918 года — дні гістарычнага пералому
↑ Перадрук.: Грыб, Т. Два артыкулы / Тамаш Грыб; Падрыхт. да друку Л. Юрэвіча, камен. Н. Гардзіенкі і Ц. Чарнякевіча // Запісы = Zapisy. — 2012. — № 35. — С. 170—180.
↑ Перадрук.: Грыб, Т. Два артыкулы / Тамаш Грыб; Падрыхт. да друку Л. Юрэвіча, камен. Н. Гардзіенкі і Ц. Чарнякевіча // Запісы = Zapisy. — 2012. — № 35. — С. 105—169.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

[_fe3ce4c5dc34d6bb-1] а ^б Hryb Tamaš

[_5ff4a6dbcf998792-2] а ^б Archiv hl. m. Prahy, Matrika zemřelých magistrátní úřadovny v Libni, sign. MGLBŇ Z10, s. 10 — Т. MGLBŇ Z10. — С. 10.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q105319160"></a>

[_033495c6053bf66f-3] а ^б ^в ^г Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>

[4] Грыб, Т. Два артыкулы / Тамаш Грыб; Падрыхт. да друку Л. Юрэвіча, камен. Н. Гардзіенкі і Ц. Чарнякевіча // Запісы = Zapisy. — 2012. — № 35. — С. 105.

[5] Шутовіч Я. [артыкул] // Калоссе № 1(14), 1938.

[6] ttp://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=18770

[7] З рукапіснай спадчыны Тамаша Грыба // Спадчына № 3-1996. С. 103—123

[8] 18—21 лютага 1918 года — дні гістарычнага пералому

[9] Перадрук.: Грыб, Т. Два артыкулы / Тамаш Грыб; Падрыхт. да друку Л. Юрэвіча, камен. Н. Гардзіенкі і Ц. Чарнякевіча // Запісы = Zapisy. — 2012. — № 35. — С. 170—180.

[10] Перадрук.: Грыб, Т. Два артыкулы / Тамаш Грыб; Падрыхт. да друку Л. Юрэвіча, камен. Н. Гардзіенкі і Ц. Чарнякевіча // Запісы = Zapisy. — 2012. — № 35. — С. 105—169.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]