Вуліца Дзіджойі

Дзіджойі
Вільня
Дзіджойі; Вільня
	літ.: Didžioji gatvė
Агульная інфармацыя
Краіна	Літва;
Горад	Вільня;
Раён	Сянюнія Сянаміесціс
Працягласць	600 м м
Ранейшыя назвы	Благавешчанская, Максіма Горкага
Паштовы індэкс	LT-01128
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вуліца Дзіджо́йі (традыцыйная беларуская назва — Вялі́кая ву́ліца^[1] (літ.: Didžioji gatvė) — вуліца ў цэнтральнай частцы Вільнюса, у Старым Горадзе. Працягвае вуліцу Замкавую і вядзе да Ратушнай плошчы. Працягваецца вуліцай Вастрабрамскай да Вострай брамы.

Архітэктурныя дамінанты вуліцы — гарадская ратуша, Пятніцкая царква, езуіцкі касцёл Святога Казіміра, палацы Абрамовічаў, Гаштольдаў, Пацаў і Хадкевічаў, помнікі архітэктуры XVI—XVIII стагоддзяў.

Гісторыя

Назва вуліцы паказвае на яе галоўны цэнтральны статус. З’яўляецца адной з найбольш старажытных вуліц Вільні. У гістарычных крыніцах упамінаецца пад назвай Вялікая або Вялікая Замкавая (разам з сучаснай Замкавай).

У XIX ст. з мэтай русіфікацыі зямель колішняга Вялікага Княства Літоўскага ўлады Расійскай імперыі перайначылі назву вуліцу на расійскі манер (руск.: Большая улица). Па адыходзе расійскіх войскаў з Вільні вуліцы вярнулі традыцыйную гістарычную назву.

У 1939 годзе назву вуліцы перайначылі на літоўскі манер. Пасля Другой сусветнай вайне савецкія ўлады перайменавалі вуліцу ў імя расійскага пісьменніка Максіма Горкага. У 1987 годзе вуліцы вярнулі гістарычную назву.

Агульныя звесткі

Даўжыня вуліцы каля 600 м. Мае брукаваную праезную частку. Нумарацыя дамоў пачынаецца ад дома Франка. З правага заходняга боку вуліцы дамы з няцотнымі нумарамі, з левага ўсходняга боку — цотная нумарацыя.

З правага боку адыходзяць вуліцы Шварца, Шкляная, Нямецкая, Рудніцкая і Конская, з левага — Савіч.

Будынкі

Няцотны бок

№ 1 — дом Франка. У 1807 годзе 2-павярховы будынак рэканструяваў архітэктар Міхал Шульц, які прыстасаваў яго пад кватэры прафесараў Віленскага ўніверсітэта. Тут жыў прафесар медыцыны Юзаф Франк, скульптар Казімір Ельскі, біёлаг Андрэй Свядэцкі. У вайну 1812 года ў гэты доме спыняўся пісьменнік Стэндаль. Пра гэты факт сведчыць памятная шыльда.
№ 7 — палац Пацаў. У XVI ст. тут існавалі дзве камяніцы, замест якіх у другой палове XVII ст. гетман вялікі і ваявода віленскі Міхал Казімір Пац збудаваў 3-павярховы палац. Аўтарам праекту, імаерна, быў варшаўскі архітэктар Ян Заор. У 1688 годзе ў палацы спыняўся кароль і вялікі князь Ян Сабескі. У 1812 годзе тут ладзіліся банкеты спярша ў гонар расійскага імператара Аляксандра І, а потым — Напалеона Банапарта. У 1822 годзе ў будынку збіраліся філарэты. У 1839—1841 гадах палац перабудавалі ў стылі класіцызму, па чым у ім размясціўся штаб Віленскай ваеннай акругі.

№ 13 — 3-павярховы дом з рысамі класіцызму, у якім цяпер размяшчаецца аптэка.
№ 17 (таксама Шкляная вуліца, 1) — кутні 3-павярховы дом, збудаваны на месцы старажытнай Уваскрасенскай царквы, ад якой захавалася частка мура.
№ 19 (таксама Шкляная вуліца, 2) — друкарня Францыска Скарыны. Гэты дом у XV—XVI стагоддзях знаходзіўся ў валоданні віленскага бурмістра Якуба Бабіча. Як сведчыць шыльда, усталяваная на будынку, сюды ў 1520 годзе беларускі асветнік Францішак Скарына перавёз з Прагі сваю друкарню. Тут ён выдаў «Малую падарожную кніжку» (1522) і «Апостал» (1525)^[2].

№ 23 — дом, у якім цяпер размяшчаецца Польскі інстытут
№ 25 — дом Антакольскага
№ 27 — 2-павярховы дом, якім валодаў кляштар трынітарыяў на Антокалі. Будаваўся ў XVI—XVII стагоддзях.
№ 33 — будынак Азоўска-Данскога банка, збудаваны ў 1904 годзе. Пяты паверх надбудавалі ў 1910 годзе. У гэтым будынку з’явіўся адзін з першых ліфтаў у Вільні.
№ 35 (таксама Конская вуліца, 2) — дом Вітальда Вагнера, перабудаваны ў 1910 годзе пад атэль «Італія». У выніку перабудовы атрымаў чацверты паверх.
№ 37 — дом, у якія цяпер размяшчаецца пасольства Турцыі.
№ 39 (таксама Гетманская вуліца, 1) — 3-павярховы будынак былой аптэкі.

Цотны бок

№ 2 — Пятніцкая царква. У 1345 годзе царкву заснавала віцебская князёўна Марыя Яраслаўна, жонка вялікага князя Альгерда. Тут хрысцілі трох Віленскіх мучанікаў. У сярэдзіне XIX ст. расійскія ўлады перабудавалі царкву ў неавізантыйскім стылі. У 1920-х гады святар Аляксандр Коўш спярша аднавіў дзейнасць замёрлай пасля вайны царквы, а потым дамогся ад кансісторыі перадачы святыні Віленскай беларускай гімназіі. Да 1944 года тут адбываліся беларускамоўныя набажэнствы^[3].
№ 4 — палац Хадкевічаў. У 1611 і 1619 гадах прадстаўнікі роду Хадкевічаў набылі дзве камяніцы, на аснове якіх збудавалі палац у стылі рэнесансу. У канцы XVIII ст. палац прыйшоў у заняпад. У 1803 годзе будынак выкупіў Віленскі ўніверсітэт. У 1834 годзе палац перабудавалі ў стылі класіцызму. З 1994 года ў будынках размяшчаецца Віленская карцінная галерэя — філіял Мастацкага музея Літвы^[4].

№ 10 — палац Гаштольдаў. У XVI ст. камяніца перайшла ў валоданне Радзівілаў. У пачатку XIX ст. будынак набыў Віленскі ўніверсітэт, які пераабсталяваў яго пад сваю першую клініку. Пра гэты факт сведчыць памятная шыльда на фасадзе будынка.
№ 12 — царква Святога Мікалая. Царкву заснавалі ў XIV ст. за вялікім князем Альгердам. У 1514 годзе па пераможнай Аршанскай бітве князь Канстанцін Астрожскі ў падзяку Богу і ў гонар перамогі над маскоўскімі войскамі збудаваў на месцы драўлянай новую мураваную царкву. У XVIII ст. святыню рэканструявалі ў стылі віленскага барока. У другой палове XIX ст. расійскія ўлады перабудавалі помнік у неавізантыйскім стылі.
№ 16 — дом, у якім цяпер размяшчаецца пасольства Швецыі.
№ 18 — дом, які ў 1913 годзе перабудавалі пад аддзел Расійска-Азіяцкага банка.
№ 22 — 3-павярховы дом, у якім размяшчаецца Інстытут гігіены Міністэрства аховы здароўя Літвы. З гэтага дома 25 кастрычніка (6 лістапада) паэт Адам Міцкевіч выехаў у высылку, пра што сведчыць памятная шыльда на фасадзе.
№ 24 — дом Масальскіх, збудаваны ў XVI ст. З 1645 года будынкам валодаў род Масальскіх. У гэтым і суседнім (№ 26) дамах у 1993 годзе адкрылася філіял Нацыянальнага музея Літвы.
№ 26 — Малая гільдыя, адзін з найстарэйшых гатычных будынкаў Вільні. Дом збудавалі ў XV ст. Ім валодалі купцы Мамонічы, з 1608 года — купецкае брацтва (цэх).
№ 34 — касцёл Святога Казіміра. Святыню заснавалі ў 1604 годзе, гэта быў першы будынак Вільні ў стылі барока. Па здушэнні вызваленчага паўстання ў 1832 годзе расійскія ўлады гвалтоўна перарабілі касцёл пад царкву Маскоўскага патрыярхату. Падчас міжваеннай Польскай Рэспублікі святыню вярнулі каталікам. У 1948 годзе савецкія ўлады зачынілі касцёле, у наш час будынак зноў вярнулі каталікам.
№ 36 — палац Абрамовічаў. У 1790 годзе прадстаўнікі роду Абрамовічаў набылі чатыры камяніцы, на аснове якіх неўзабаве збудавалі палац паводле праекту архітэктара Марціна Кнафкуса. Па 1844 годзе будынак перайшоў да Маскоўскага патрыярхату. У 1914 годзе тут жыў архіепіскап віленскі і літоўскі Ціхан (Белавін), будучы патрыярх Маскоўскі і ўсяе Русі, які востра крытыкаваў савецкую ўладу. У наш час будынак займаюць Віленская кансерваторыя і факультэт мастацтваў Віленскай калегіі^[5].