Дунілавічы
Аграгарадок
Дунілавічы
| ||||||||||||||||||||||||
Дуні́лавічы[1] (трансліт.: Dunilavičy, руск.: Дуниловичи) — аграгарадок у Пастаўскім раёне Віцебскай вобласці, на рацэ Заражанка. Уваходзіць у склад Дунілавіцкага сельсавета. Насельніцтва 785 чал. (2001). Знаходзіцца за 27 км на ўсход ад Паставаў, за 9 км ад чыгуначнай станцыі Варапаева, на рацэ Заражанка.
Каля вёскі азёры Свідна і Бледнае.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Перыяд Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай[правіць | правіць зыходнік]
Першы пісьмовы ўспамін пра Дунілавічы як уладанне князёў Гальшанскіх датуецца 1473 г. У 1555 г., паводле завяшчання апошняга ўладальніка, мясцовасць перайшла да вялікага князя Жыгімонта Аўгуста. Пад 1556 г. Дунілавічы згадваюцца як мястэчка. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) яны ўвайшлі ў склад Ашмянскага павета Віленскага ваяводства. Цягам 1567—1577 гг. Дунілавічы знаходзіліся ва ўладанні Мікалая Крыштафа Радзівіла, пазней перайшлі да Долмат-Ісайкоўскіх.
У 1624 г. Крыштаф Белазор разам з жонкай заснавалі ў Дунілавічах мураваны касцёл, пры якім пачаў дзейнічаць дамініканскі кляштар (1683). Пазней мястэчкам валодалі Бжаздоўскія, Янішэўскія. 7 верасня 1729 г. і 10 студзеня 1765 г. Дунілавічы атрымалі прывілеі каралёў і вялікіх князёў Аўгуста Моцнага і Станіслава Аўгуста Панятоўскага.
У складзе Расійскай імперыі[правіць | правіць зыходнік]
У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Дунілавічы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Вілейскім павеце Мінскай, з 1843 года Віленскай губерні. Ад Янішэўскіх мясцовасць перайшла да Тышкевічаў.
У 1861 г. Дунілавічы сталі цэнтрам воласці. Па здушэнні нацыянальна-вызваленчага паўстання расійскія ўлады гвалтоўна перарабілі касцёл Найсв. Тройцы на царкву Маскоўскага патрыярхату. Станам на 1886 г. у Дунілавічах дзейнічалі праваслаўная царква, касцёл, 2 яўрэйскія малітоўныя дамы; працавалі народнае вучылішча, 8 крамаў, 4 карчмы, вадзяны млын з сукнавальняй; праводзіліся кірмашы 6 студзеня і 1 кастрычніка, таргі ў нядзелю.
У складзе Польскай Рэспублікі[правіць | правіць зыходнік]
Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Дунілавічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам павета Навагрудскага, з 1922 г. Віленскага ваяводства. У сувязі з пераносам павятовага цэнтра павет перайменавалі ў Пастаўскі. У 1927 г. мястэчка зноў зрабілася цэнтрам Дунілавіцкага павета. У 1920-я ў Дунілавічах працавалі лесапільня, цагельня, млын, кузня, піларама, ткацкі цэх, фарбавальня, гадзіннікавая, абутковая і швацкая майстэрні, кнігарня, пераплётня, банкі, амбулаторыя, аптэка, лямбард, атэль, рэстарацыя, кулінарыя, чарачная, піўная; дзейнічалі касцёл, 3 сінагогі, вышэйшая яўрэйская і агульнаадукацыйная школы; мелася вытворчасць дываноў, пашыў жаночага адзення, шапак, выраб скураў, кааператыўны гандаль коньмі, спажывецкімі таварамі і інш.; практыкаваў адвакат, натарыус, судовы выканаўца, дантыст, ветэрынар. Найбуйнейшым зямельным уладальнікам быў граф Юзаф Тышкевіч (1064 дзесяціны зямлі).
Перыяд Беларускай ССР[правіць | правіць зыходнік]
У 1939 г. Дунілавічы ўвайшлі ў БССР, дзе 15 студзеня 1941 г. атрымалі афіцыйны статус гарадскога пасёлка і сталі цэнтрам раёна Вілейскай вобласці.
Другая сусветная вайна[правіць | правіць зыходнік]
У Другую сусветную вайну з 4 ліпеня 1941 г. да 4 ліпеня 1944 г. мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У мястэчку было створана яўрэйскае гета, у якім пражывала 979 чал. яўрэйскай нацыянальнасці[2].
Пасляваенны перыяд[правіць | правіць зыходнік]
У 1950 г. у выніку пераносу цэнтру раёна ў Варапаева Дунілавічы сталі цэнтрам сельсавета. У 1954 г. статус паселішча панізілі да вёскі, у Маладзечанскай вобласці. У 1960 г. Дунілавіцкі сельсавет увайшоў у склад Глыбоцкага, у 1962 г. Пастаўскага раёна. Станам на 1971 г. у вёсцы працавалі сярэдняя школа, дом культуры, бібліятэка, паліклініка, аптэка, ветэрынарны пункт, пошта, лясніцтва, сталоўка, 3 крамы, камбінат побытавага абслугоўвання.
Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]
- XVIII стагоддзе: 1800 — 564 чал., 101 двор[3].
- XIX стагоддзе: 1866 — 691 чал., 106 двароў[4]
- XX стагоддзе: 1905 — 1400 чал. у мястэчку Дунілавічы, 74 чал. у маёнтку Дунілавічы, 10 чал. у касцёльнай сядзібе Дунілавічы[5]; 1971 — 781 чал., 246 двароў.; 1993 — 888 чал., 329 двароў.
- XXI стагоддзе: 2001 — 785 чал., 322 двары.
Інфраструктура[правіць | правіць зыходнік]
У Дунілавічах працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, бальніца, бібліятэка, дом культуры, пошта.
Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]
Лясніцтва.
Славутасці[правіць | правіць зыходнік]
- Гістарычная забудова (кан. XIX — 1-я пал. XX стст.; фрагменты)
- Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (1769—1773) —
Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 212Г000592
- Могілкі каталіцкія; капліца-пахавальня (XIX ст.)
У Дунілавічах месцяцца могілкі польскіх ваенных, што загінулі ў 1919 годзе ў вайне з бальшавікамі, а таксама яўрэйскія могілкі з помнікам яўрэям, забітым гітлераўцамі ў Другую сусветную вайну.
Страчаная спадчына[правіць | правіць зыходнік]
- Касцёл Раства Найсвяцейшай Дзевы Марыі і Св. Міхала Арханёла (XIX ст.)
- Сядзібна-паркавы комплекс Тышкевічаў
Вядомыя ўраджэнцы і жыхары[правіць | правіць зыходнік]
- Пётр Пятровіч Мурзёнак - беларускі вучоны ў галіне фізіялогіі
- Юлія Францаўна Зарэцкая (нар. 1978) — празаік, публіцыст, сатырык.
Зноскі
- ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).
- ↑ Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. — Ф. 1с/р-370. — Воп. 1. — Спр. 483. — Л. 15.
- ↑ Насевіч В. Дунілавічы //Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. С. 314.
- ↑ Duniłowicze // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881. S. 226.
- ↑ Мальцоў В. Дунілавічы // Памяць: гіст.-дакум. хроніка Пастаўскага р-на / Рэдкал. Г.К. Кісялёў [і інш.]. — Мн., 2001.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Памяць: гіст.-дакум. хроніка Пастаўскага р-на / Рэдкал. Г.К. Кісялёў [і інш.]. — Мн., 2001.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — 527 с.: іл. ISBN 985-11-0041-2.
- Duniłowicze // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881. S. 226.
- Республика Беларусь. Витебская область. Поставский район: карта. — Мн.: Белкартография, 2007. — Доп.тираж 3 000 экз.(руск.)
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Дунілавічы
- в. Дунілавічы на Radzima.org
- Дунілавічы на сайце Глобус Беларусі (руск.)
- Repozytorium.fn.org.pl. POMNIK W DUNIŁOWICZACH (відэа, хроніка з польскіх ваенных могілак, 1930)