Дунілавічы

Аграгарадок Дунілавічы Касцёл Найсв. Тройцы Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Пастаўскі Сельсавет Дунілавіцкі Каардынаты 55°04′31″ пн. ш. 27°14′30″ у. д. Першае згадванне 1473 Насельніцтва 785 чалавек (2001) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2155 Паштовы індэкс 211854 Аўтамабільны код 2 Дунілавічы на карце Беларусі ±

Дунілавічы на Вікісховішчы

Дуні́лавічы (трансліт.: Dunilavičy, руск.: Дуниловичи) — аграгарадок у Пастаўскім раёне Віцебскай вобласці, на рацэ Заражанка. Уваходзіць у склад Дунілавіцкага сельсавета. Насельніцтва 785 чал. (2001). Знаходзіцца за 27 км на ўсход ад Паставаў, за 9 км ад чыгуначнай станцыі Варапаева, на рацэ Заражанка.

Каля вёскі азёры Свідна і Бледнае.

Гісторыя

Перыяд Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай

Першы пісьмовы ўспамін пра Дунілавічы як уладанне князёў Гальшанскіх датуецца 1473 г. У 1555 г., паводле завяшчання апошняга ўладальніка, мясцовасць перайшла да вялікага князя Жыгімонта Аўгуста. Пад 1556 г. Дунілавічы згадваюцца як мястэчка. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) яны ўвайшлі ў склад Ашмянскага павета Віленскага ваяводства. Цягам 1567—1577 гг. Дунілавічы знаходзіліся ва ўладанні Мікалая Крыштафа Радзівіла, пазней перайшлі да Долмат-Ісайкоўскіх.

У 1624 г. Крыштаф Белазор разам з жонкай заснавалі ў Дунілавічах мураваны касцёл, пры якім пачаў дзейнічаць дамініканскі кляштар (1683). Пазней мястэчкам валодалі Бжаздоўскія, Янішэўскія. 7 верасня 1729 г. і 10 студзеня 1765 г. Дунілавічы атрымалі прывілеі каралёў і вялікіх князёў Аўгуста Моцнага і Станіслава Аўгуста Панятоўскага.

У складзе Расійскай імперыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Дунілавічы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Вілейскім павеце Мінскай, з 1843 года Віленскай губерні. Ад Янішэўскіх мясцовасць перайшла да Тышкевічаў.

У 1861 г. Дунілавічы сталі цэнтрам воласці. Па здушэнні нацыянальна-вызваленчага паўстання расійскія ўлады гвалтоўна перарабілі касцёл Найсв. Тройцы на царкву Маскоўскага патрыярхату. Станам на 1886 г. у Дунілавічах дзейнічалі праваслаўная царква, касцёл, 2 яўрэйскія малітоўныя дамы; працавалі народнае вучылішча, 8 крамаў, 4 карчмы, вадзяны млын з сукнавальняй; праводзіліся кірмашы 6 студзеня і 1 кастрычніка, таргі ў нядзелю.

Касцёл па мураўёўскай перабудове

У складзе Польскай Рэспублікі

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Дунілавічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам павета Навагрудскага, з 1922 г. Віленскага ваяводства. У сувязі з пераносам павятовага цэнтра павет перайменавалі ў Пастаўскі. У 1927 г. мястэчка зноў зрабілася цэнтрам Дунілавіцкага павета. У 1920-я ў Дунілавічах працавалі лесапільня, цагельня, млын, кузня, піларама, ткацкі цэх, фарбавальня, гадзіннікавая, абутковая і швацкая майстэрні, кнігарня, пераплётня, банкі, амбулаторыя, аптэка, лямбард, атэль, рэстарацыя, кулінарыя, чарачная, піўная; дзейнічалі касцёл, 3 сінагогі, вышэйшая яўрэйская і агульнаадукацыйная школы; мелася вытворчасць дываноў, пашыў жаночага адзення, шапак, выраб скураў, кааператыўны гандаль коньмі, спажывецкімі таварамі і інш.; практыкаваў адвакат, натарыус, судовы выканаўца, дантыст, ветэрынар. Найбуйнейшым зямельным уладальнікам быў граф Юзаф Тышкевіч (1064 дзесяціны зямлі).

Перыяд Беларускай ССР

У 1939 г. Дунілавічы ўвайшлі ў БССР, дзе 15 студзеня 1941 г. атрымалі афіцыйны статус гарадскога пасёлка і сталі цэнтрам раёна Вілейскай вобласці.

Другая сусветная вайна

У Другую сусветную вайну з 4 ліпеня 1941 г. да 4 ліпеня 1944 г. мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У мястэчку было створана яўрэйскае гета, у якім пражывала 979 чал. яўрэйскай нацыянальнасці.

Пасляваенны перыяд

У 1950 г. у выніку пераносу цэнтру раёна ў Варапаева Дунілавічы сталі цэнтрам сельсавета. У 1954 г. статус паселішча панізілі да вёскі, у Маладзечанскай вобласці. У 1960 г. Дунілавіцкі сельсавет увайшоў у склад Глыбоцкага, у 1962 г. Пастаўскага раёна. Станам на 1971 г. у вёсцы працавалі сярэдняя школа, дом культуры, бібліятэка, паліклініка, аптэка, ветэрынарны пункт, пошта, лясніцтва, сталоўка, 3 крамы, камбінат побытавага абслугоўвання.

Насельніцтва

• XVIII стагоддзе: 1800 — 564 чал., 101 двор.
• XIX стагоддзе: 1866 — 691 чал., 106 двароў
• XX стагоддзе: 1905 — 1400 чал. у мястэчку Дунілавічы, 74 чал. у маёнтку Дунілавічы, 10 чал. у касцёльнай сядзібе Дунілавічы; 1971 — 781 чал., 246 двароў.; 1993 — 888 чал., 329 двароў.
• XXI стагоддзе: 2001 — 785 чал., 322 двары.

Інфраструктура

У Дунілавічах працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, бальніца, бібліятэка, дом культуры, пошта.

Эканоміка

Лясніцтва.

Славутасці

Касцёл Раства Найсв. Дзевы Марыі

• Гістарычная забудова (кан. XIX — 1-я пал. XX стст.; фрагменты)
• Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (1769—1773) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 212Г000592
• Могілкі каталіцкія; капліца-пахавальня (XIX ст.)

У Дунілавічах месцяцца могілкі польскіх ваенных, што загінулі ў 1919 годзе ў вайне з бальшавікамі, а таксама яўрэйскія могілкі з помнікам яўрэям, забітым гітлераўцамі ў Другую сусветную вайну.

Страчаная спадчына

• Касцёл Раства Найсвяцейшай Дзевы Марыі і Св. Міхала Арханёла (XIX ст.)
• Сядзібна-паркавы комплекс Тышкевічаў

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Пётр Пятровіч Мурзёнак - беларускі вучоны ў галіне фізіялогіі
• Юлія Францаўна Зарэцкая (нар. 1978) — празаік, публіцыст, сатырык.

Літаратура

• Памяць: гіст.-дакум. хроніка Пастаўскага р-на / Рэдкал. Г.К. Кісялёў [і інш.]. — Мн., 2001.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — 527 с.: іл. ISBN 985-11-0041-2.
• Duniłowicze // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881. S. 226.
• Республика Беларусь. Витебская область. Поставский район: карта. — Мн.: Белкартография, 2007. — Доп.тираж 3 000 экз.(руск.) 

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Дунілавічы
• в. Дунілавічы на Radzima.org
• Дунілавічы на сайце Глобус Беларусі (руск.) 
• Repozytorium.fn.org.pl. POMNIK W DUNIŁOWICZACH (відэа, хроніка з польскіх ваенных могілак, 1930)