Вікіпедыя:Этычныя паводзіны

Этычныя паводзіны — прыняты ва ўсіх раздзелах Вікіпедыі збор нормаў паводзін, якога варта трымацца пры рэдагаванні артыкулаў, падчас абмеркавання якіх бы там ні было пытанняў, а таксама пры напісанні каментарыяў да правак. Неэтычныя паводзіны можна коратка ахарактарызаваць як пераход на асобы, які стварае канфліктную атмасферу і напружанасць. Нормы паводзін, прынятыя ў Вікіпедыі, патрабуюць, каб усе ўдзельнікі паводзілі сябе ў дачыненні адзін да аднаго этычна. Гэта адно з найважнейшых правіл Вікіпедыі.

Пастаноўка задання

Вікіпедыя адкрыта для ўсіх ахвотнікаў прыняць удзел у паляпшэнні наяўных у ёй артыкулаў, што, аднак, нярэдка прыводзіць да спрэчак з нагоды таго, ці сапраўды тая ці іншая змена «паляпшае» артыкул. Падчас такіх спрэчак часам бывае даволі цяжка адмовіцца ад суб’ектывізму ў ацэнках сітуацыі. Удзельнікі, спрабуючы найболей выразна абгрунтаваць занесеныя імі змены, часам могуць выказвацца з залішняй жорсткасццю. З іншага боку, некаторыя ўдзельнікі могуць вельмі ўразліва ставіцца да таго, што іх тэкст замяняецца іншым, нібы «паляпшаючым» артыкул — тым больш, калі пры гэтым моцна змяняецца сэнс сказанага.

Сухія і безасабовыя каментарыі да правак ці на старонках абмеркавання не могуць перадаць усіх нюансаў жывых зносін, і таму нярэдка тлумачацца няслушна. Адна неасцярожная няветлівая заўвага можа лёгка прывесці да гарачай дыскусіі, якая адводзіць далёка ў бок ад сутнасці праблемы. Уцягваючыся ў канфлікты, удзельнікі забываюць пра працу над артыкуламі, больш думаючы пра «перамогу» над «ворагам».

Дадзенае правіла заклікана дапамагчы пазбегнуць падобных сітуацый.

Прыклады

Некаторыя тыповыя прыклады паводзін, якія спрыяюць стварэнню нездаровай атмасферы

• Грубы, агрэсіўны стыль зносін («А мне ўвогуле пляваць на тое, што вы думаеце па гэтай нагодзе»).
• Прадузятасць, навешванне «цэтлікаў» на апанентаў («нацыяналіст», «сталініст» і інш. — г.зн. падмена крытыкі тых ці іншых меркаванняў асабістымі выбрыкамі супраць чалавека, які выказвае іх).
• Ментарскі тон у каментарыях да правак («Прыбрала трызненне», «Выдаленне смецця»).
• Нападкі на ўдзельнікаў з-за дапушчаных імі памылак у арфаграфіі ці граматыцы (калі, зразумела, гаворка не ідзе пра свядомае занясенне ў артыкулы непісьменных дадаткаў ці выпраўленняў).
• Неабгрунтаваныя вінавачанні ў парушэнні норм і кіраўніцтваў Вікіпедыі.
• Заўвагі, якія змяшчаюць тэкст тыпу «Не хачу пераходзіць на асобы, але…», «Не палічыце за грубіянства, але…».
• Свядомае падтасоўванне фактаў і фальсіфікацыі.
• Вінавачанні апанентаў у «хлусні» ці «паклёпе» (такія вінавачанні, нават калі яны справядлівыя, хутчэй пагоршаць праблему, чым вырашаць яе).

Прыклады грубейшых парушэнняў этыкі (гл. таксама Вікіпедыя:Недапушчальнасць абраз, пагроз і агрэсіі)

• Злыя насмешкі і правакацыі.
• Грубіянства ў адрас іншага ўдзельніка, нападкі на яго асобу, улучаючы расавыя, нацыянальныя, рэлігійныя і сэксуальныя цэтлікі і намёкі.
• Вандалізм на асабістых старонках удзельнікаў.
• Наўмыснае скажэнне імя/ніка ўдзельніка.
• Непрыстойныя прапановы і намёкі.

Парушэнне прынцыпаў этычных паводзін адбываецца, напрыклад, калі ўдзельніку, які толькі што стварыў новы артыкул, кажуць: «Калі вы ўжо памкнуліся напісаць непатрэбны артыкул, можа, хоць бы прыбераце з яе арфаграфічныя памылкі?». Досыць проста адказаць: «Не лезьце не ў сваю справу» — і адна-адзінюткая няветлівая заўвага прыводзіць да канфлікту.

Такі стыль зносін адпуджвае навічкоў, адцягвае ўдзельнікаў ад працы над важнымі для праекта заданнямі і наносіць шкоду ўсёй супольнасці.

Тыповыя сітуацыі парушэнняў прынцыпаў этыкі

• Войны правак і сітуацыі, злучаныя з канфліктам паўнамоцтваў.
• З ростам супольнасці ўдзельнікі радзей перасякаюцца адзін з адным, не заўсёды здольныя адэкватна ацаніць унёсак таго ці іншага ўдзельніка ў развіццё праекта і не задумваюцца пра патрэбу падтрымліваць з ім нармальныя адносіны. Акрамя гэтага, часцяком у вялікай супольнасці бывае лягчэй хаваць сваю дрэнную рэпутацыю.
• З’яўленне ў праекце залішне агрэсіўнага навічка можа правакаваць іншых удзельнікаў на грубіянства ў адказ.

У большасці выпадкаў удзельнікі выказваюцца неэтычна ў вострыя моманты зацяжнога канфлікту. Неэтычныя паводзіны, як правіла, абрываюць дыскусію. Часта ўдзельнік можа пасля шкадаваць аб дапушчаным грубіянстве. Не варта таму пярэчыць, калі ён (ці хтосьці іншы) захоча прыбраць некарэктнае выказванне ці змякчыць яго.

Варта таксама прымаць да ўвагі, што няветлівыя паводзіны могуць быць выкліканы прычынамі, якія не маюць адносін да сутнасці праблемы, — стомленасцю, недасыпаннем і інш., — што, у сваю чаргу, можа адбівацца на здольнасці ўдзельніка адэкватна ацэньваць свае і чужыя словы.

Некаторыя ўдзельнікі могуць адмыслова падштурхоўваць апанента да парушэння этычных норм, пры гэтым самі быццам бы не пераходзяць за грань парушэння. Такія паводзіны з’яўляюцца разнавіднасцю тролінга і, без сумнення, парушаюць этычныя прынцыпы.

Бывае і так, што чалавек адмыслова паводзіць сябе задзірліва, — ці то для таго, каб адцягнуць «апанентаў» ад сутнасці справы, ці то спрабуючы прымусіць іх пайсці з вызначанага артыкула ці з Вікіпедыі ўвогуле, ці, нарэшце, для таго, каб справакаваць апанента на адкрытае грубіянства, якое магло б прывесці да яго публічнага асуджэння ці блакіравання. У такіх сітуацыях ад парушальніка не даводзіцца чакаць шкадавання ці выбачэнняў.

З іншага боку, асобныя ўдзельнікі бываюць схільныя цэлымі днямі ці нават месяцамі ўтойваць крыўду на неасцярожныя словы, сказаныя кімсьці, і дамагацца «аднаўлення справядлівасці».

Якую шкоду прыносіць парушэнне этыкі зносін?

Няветлівыя паводзіны:

• Крыўдзяць іншых удзельнікаў, адбіваючы ў іх жаданне працаваць над артыкуламі.
• Раздражняюць іншых удзельнікаў, весці да неканструктыўных спрэчак, правакаваць іх на зваротнае грубіянства і агрэсіўнасць.
• Змушаць апанентаў займаць абарончую пазіцыю, што часта вядзе да поўнага непрымання іншых меркаванняў і перашкаджае фарміраванню кансенсусу.
• Падрываюць веру ў добрыя намеры і, такім чынам, перашкаджаць вырашэнню дадзенага канфлікту і магчымых будучых спрэчак.
• Прыводзіць да таго, што час фактычна марнуецца на звады, а не на паляпшэнне артыкулаў.
• Вядуць да таго, што губляецца разуменне мэты, для якой людзі бяруць удзел у сеткавай супольнасці.
• Ператвараюць Вікіпедыю ў некамфортнае і недружалюбнае асяроддзе з падспудным адчуваннем магчымай небяспекі.

Агульныя рэкамендацыі

Па папярэджанню неэтычных паводзін

• Не дапушчайце войн правак і разрастання канфліктаў паміж удзельнікамі.
• У выпадку патрэбы, прапаноўвайце апанентам зрабіць паўзу, каб зменшыць узніклую напружанасць і перашкодзіць пагаршэнню канфлікту. З гэтай мэтай адміністратары могуць часова ахоўваць артыкулы ад рэдагавання, каб даць час на спакойнае абмеркаванне ўзніклага спрэчнага пытання.
• Заахвочвайце дзеянні тых, хто не адказвае грубіянствам на грубіянства і правакацыі.
• Выкарыстоўвайце фактар уплыву супольнасці, выказваючы неўхваленне ў звязку з кожнай праявай грубіянства.
• Імкніцеся найперш дазволіць сутнасці ўзніклага канфлікту, шукайце кампрамісы.
• У выпадку напалу жаданняў рэкамендуйце некаторым удзельнікам часова пакінуць абмеркаванне дадзенай тэмы і вярнуцца да яе пасля паўзы і пераасэнсавання сітуацыі. Часта такую рэкамендацыю варта даваць абодвум бакам канфлікту.
• Рэкамендуйце некаторым карыстальнікам устрымацца ад рэдагавання вызначаных тэм, дзе іх дзеянні спрыяюць парушэнню прынцыпаў этычных паводзін.
• Выкарыстоўвайце паштовыя фільтры для выдалення пошты ад парушальнікаў.
• Дзейнічайце з разуменнем таго, што ў праекце, падобным Вікіпедыі, немагчыма цалкам пазбегнуць неэтычных паводзін, але ў той жа час не рэагуйце на парушэнне этычных прынцыпаў сваімі ўласнымі зваротнымі парушэннямі.
• Заахвочвайце годны ўклад удзельнікаў у развіццё праекта.

Па зніжэнню шкоды ад неэтычных паводзін

• Адказвайце на неканструктыўныя каментарыі канструктыўным чынам, імкнучыся змякчыць канфлікт.
• Не рэагуйце на абразлівыя каментарыі, а ігнаруйце іх. Не пагаршайце канфлікт.
• Калі вы ўсё ж адказалі, імкніцеся рабіць гэта яшчэ больш ветліва і паважліва. Многія ўдзельнікі ў такой сітуацыі самі ўрэшце будуць падладжвацца пад ваш больш карэктны стыль вядзення дыскусіі.
• Ігнаруйце свядомае грубіянства, паводзьце сябе так, як быццам яе няма, — тым самым вы зможаце стварыць свайго роду «сцяну» паміж парушальнікам і супольнасцю.
• Часова адцягвайцеся ад зоны канфлікту: Вікіпедыя — вялікі праект, і можна папрацаваць над чымсьці іншым, вярнуўшыся ў праблемную зону пасля таго, як пачуцці ўціхнуць.
• Стаўцеся да ўдзельнікаў з належнай павагай, як да калег, разам з якімі вы працяглы час разам працуеце над праектам. Выкарыстоўвайце выразы «Дзякуй», «Калі ласка», «Прабачыце», «Я ведаю, што мы абодва жадаем як лепш, давайце выпрацуем кампраміс» і інш.
• Не прыўносьце свае асабістыя адмоўныя адносіны да ўдзельніка ў абмеркаванне яго правак.

Па выдаленні неэтычных каментарыяў

• Закрэслівайце грубыя выразы на старонках абмеркавання ці замяняйце іх на ветлівыя выказванні. (Праўкі чужых рэплік апраўданы толькі дзеля выдалення відавочных абраз пры захаванні агульнага сэнсу. У адваротным выпадку рэдагаванне чужых выказванняў не дапускаецца).
• Падаляйце рэплікі, якія цалкам складаюцца з грубых каментарыяў. (Яны ў кожным разе захоўваюцца ў гісторыі правак).
• У выключных выпадках звярніцеся да адміністратараў за дапамогай для поўнага выдалення грубіянства ці для замены грубага каментарыя да праўкі.

Папярэджанне парушальнікаў

У тых выпадках, калі парушэнні этычных норм працягваюцца ці маюць грубую форму, паспрабуйце звярнуцца да ўдзельніка на яго старонцы абмеркавання. Лепш за ўсё прывядзіце пэўныя спасылкі на праўкі старонак (т. з. «дыффы»). У выпадку выяўных і сістэматычных парушэнняў звярніцеся за дапамогай да адміністратараў.

Рэкамендацыі для адміністратараў і пасрэднікаў

Часцяком хуткі разгляд сутнасці (ці вылучэнне) нейкага асобнага пытання, якое ўяўляе прадмет канфлікту, дапамагае зменшыць канфліктную сітуацыю ў цэлым, а таму менавіта на гэтым лепш за ўсё засяродзіць намаганні ў першую чаргу.

Паспрабуйце растлумачыць сітуацыю

Некаторыя ўдзельнікі балюча рэагуюць на неэтычныя каментарыі, зробленыя ў іх адрас, што замінае ім засяродзіцца на сутнасці пытання. Паспрабуйце звярнуць іх увагу на тое, што парушэння этыкі, зразумела, нельга вітаць, але гэта не павінна замінаць разгляду пытання ў існасці.

Пакрыўджаны ўдзельнік можа зразумець, што словы, сказаныя апанентам, не варта ўспрымаць даслоўна, і прыняць развязак забыцца пра інцыдэнт.

Перафразаванне няўдалай рэплікі

Пры ажыццяўленні пасрэдніцтва паміж канфліктуючымі бакамі пасродкам электроннай пошты пасродніку (трэцяму, нейтральнаму боку) для наладжвання дыялогу часам можа быць карысна перафразоўваць няўдалую рэпліку ўдзельніка А так, каб яго апанент (удзельнік Б) мог засяродзіцца толькі на яе сутнасці. Напрыклад, рэпліку ўдзельніка А: «Я не дазволю, каб неафашысцкія пагляды забруджвалі Вікіпедыю!» можна перафразоўваць для ўдзельніка Б такім чынам: «Удзельнік А занепакоены тым, што вы, магчыма, занадта шмат увагі надаяце нейкаму аднаму падыходу».

Па завяршэнні працэсу пасрэдніцтва будзе нядрэнна, калі абодва канфліктуючыя бакі па прапанове адміністратара ці пасрэдніка пагодзяцца самастойна прыбраць свае некарэктныя заўвагі, дапушчаныя падчас дыскусіі. Такія дзеянні будуць спрыяць зніжэнню напружанасці, а таксама таму, што ўдзельнікі хутчэй прабачаць адзін аднаго і забудуцца пра інцыдэнт.

Пры выдаленні відавочных і наўмысных абраз адкаціце відавочна абразлівыя каментарыі непрыкметна, каб іх наяўнасць не пагаршала канфлікт.

Выбачэнні

Выбачэнні напрамую не адносяцца ні да развязання праблемы, ні да працэдуры пасрэдніцтва. Аднак гэта вызначаны рытуал, звычайна ўзаемны, накіраваны на аднаўленне добрых адносін, таму выбачэнні могуць служыць добрай асновай для далейшай неканфліктнай працы.

Для некаторых удзельнікаў выбачэнне ад крыўдзіцеля можа быць вельмі важным, таму шчырае выбачэнне часта з’яўляецца ключом да вырашэння канфлікту. У выпадку, калі адзін з удзельнікаў аб’ектыўна дапусціў неэтычныя дзеянні ці каментарыі, яму настойліва рэкамендуецца прынесці выбачэнні апаненту.

Гл. таксама

• Вікіпедыя:Этыкет
• Вікіпедыя:Недапушчальнасць абраз, пагроз і агрэсіі