Мікалай Васілевіч Турбін

Мікалай Васілевіч Турбін
Дата нараджэння	3 (16) снежня 1912
Месца нараджэння	Тума, Касімаўскі павет[d], Разанская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	22 ліпеня 1998(1998-07-22) (85 гадоў)
Месца пахавання	Ваганькаўскія могілкі
Грамадзянства	СССР
Дзеці	Любоў Мікалаеўна Турбіна[d]
Род дзейнасці	біёлаг
Навуковая сфера	генетык і селекцыянер[d]
Месца працы	Варонежскі дзяржаўны аграрны ўніверсітэт[d] Інстытут біялогіі АН БССР Інстытут генетыкі і цыталогіі НАН Беларусі Маскоўскі дзяржаўны абласны ўніверсітэт[d] Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт БДУ Усерасійскі інстытут раслінаводства імя М. І. Вавілава[d]
Навуковая ступень	доктар біялагічных навук (1943), акадэмік Акадэміі навук Беларускай ССР (1948) і акадэмік УАСГНІЛ[d] (1967)
Навуковае званне	прафесар
Альма-матар	Варонежскі дзяржаўны аграрны ўніверсітэт[d]
Навуковы кіраўнік	Барыс Аляксандравіч Келер[d]
Партыя	КПСС
Прэміі
Узнагароды

Мікалай Васілевіч Турбі́н (руск.: Николай Васильевич Турбин; 3 снежня 1912 — 22 ліпеня 1998) — вучоны, генетык і селекцыянер, доктар біялагічных навук (1943), прафесар (1948), акадэмік Акадэміі навук БССР (1948), акадэмік УАСГНІЛ (1967). Заслужаны дзеяч навукі БССР (1972).

Біяграфія

Нарадзіўся ў сяле Тума Касімаўскага павета Разанскай губерні (сучасны гарадскі пасёлак у Клепікаўскім раёне Разанскай вобласці Расіі). Скончыў дзесяцігадовую школу ў Туме. У 1935 годзе скончыў агранамічны факультэт Варонежскага сельскагаспадарчага інстытута і застаўся ў ім у аспірантуры пры кафедры генетыкі і селекцыі. Адначасова працаваў абласным аграномам Камісіі па вызначэнню ўраджайнасці Савета Народных Камісараў СССР у Варонежы. У 1938 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму «Структура урожая сортов яровой пшеницы» і быў запрошаны на пасаду дацэнта кафедры генетыкі і селекцыі Варонежскага сельскагаспадарчага інстытута. У 1939 годзе быў залічаны ў дактарантуру пры Акадэміі навук СССР, якую праходзіў у лабараторыі экалогіі раслін пад кіраўніцтвам акадэміка Б. А. Келера і ў 1942 годзе абараніў доктарскую дысертацыю на тэму «Вегетативное расщепление растительных гибридов». У гэты час М. В. Турбін праходзіў службу ў Чырвонай Арміі, курсант ваенна-медыцынскага вучылішча ў Ашхабадзе. У 1943—1944 гадах загадваў аддзелам у Батанічным садзе Акадэміі навук СССР у Маскве і адначасова прафесар Маскоўскага абласнога педагагічнага інстытута.

У 1945—1953 гадах М. В. Турбін загадчык і прафесар (з 1948 года) кафедры генетыкі раслін Ленінградскага дзяржаўнага ўніверсітэта, з 1948 па 1951 год — дэкан біёлага-глебавага факультэта і дырэктар Біялагічнага навукова-даследчага інстытута ў Пецяргофе.

З 1953 года М. В. Турбін у Мінску. Абраны акадэмікам Акадэміі навук БССР. У 1953—1963 гадах на пасадзе дырэктара Інстытута біялогіі, у 1965—1971 гадах — дырэктара Інстытута генетыкі і цыталогіі. Адначасова ў 1953—1967 гадах — загадчык кафедры дарвінізма і генетыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта.

У 1967 годзе абраны акадэмікам УАСГНІЛ. З 1968 года — акадэмік-сакратар Аддзялення раслінаводства і селекцыі УАСГНІЛ. У 1974—1980 гадах М. В. Турбін дырэктар створанага ім Усесаюзнага навукова-даследчага інстытута прыкладной малекулярнай біялогіі і генетыкі. У апошнія гады жыцця на пасадзе загадчыка лабараторыі генетыкі і фізіялогіі прадукцыйнасці Маскоўскага аддзялення Усесаюзнага навукова даследчага інстытута раслінаводства імя М. І. Вавілава.

Памёр М. В. Турбін 22 ліпеня 1998 года ў Маскве. Пахаваны на Ваганькаўскіх могілках.

Навуковая і грамадская дзейнасць

Распрацаваў канцэпцыі і праблемы гетэрозісу, выкарыстання генезісу ў селекцыі паліплоідных гібрыдаў цукровых буракоў. Усталяваў, што генетыка раслін звязана з дэфектамі ў структуры і функцыі мітахондрый у стэрыльных ліній. Атрымаў практычна важныя падыходы па генетыцы і селекцыі трыцікале. Эксперыментальна даказаў магчымасць міжвідавых скрыжаванняў пшаніцы. Даследаваў біяхімічную генетыку алкалоіднасці ў лубіне. Апублікаваў шэраг прац па тэорыі відаўтварэння, філасофскім пытаннях генетыкі, выкарыстанню прынцыпаў кібернетыкі ў генетычных даследаваннях.

Пад кіраўніцтвам М. В. турбіна абаронены 18 доктарскіх і больш за 40 кандыдацкіх дысертацый.

Быў членам Міжнароднай генетычнай федэрацыі, замежным членам Шведскага таварыства селекцыянераў і насенняводаў. У 1972 годзе абраны прэзідэнтам Усесаюзнага таварыства генетыкаў і селекцыянераў. Неаднаразова чытаў лекцыі ў Канадзе і Вялікабрытаніі. Уваходзіў у склад рэдакцыйнай калегіі часопіса «Zeitschrift fur Pflanzenzuchtung», камісіі па Ленінскім і Дзяржаўным прэміям пры Савеце Міністраў СССР, Вышэйшай атэстацыйнай камісіі.

Аўтар больш за 350 навуковых прац, у тым ліку 8 манаграфій. Сярод апублікаванага:

• Творцы новых растений: (И. В. Мичурин и Т. Д. Лысенко): Стеногр. лекций, прочит. проф. Н. В. Турбиным в лектории по естеств.-науч. вопросам при Рамен. горкоме ВЛКСМ / Отдел пропаганды и агитации Центр. ком. ВЛКСМ. — М.: изд-во и ф-ка юнош. книги изд-ва «Мол. гвардия», 1945. — 46 с., включ. 2 с. обл.: портр.; 20 см.
• Генетика с основами селекции: [Учебник для гос. ун-тов]. — Москва: Советская наука, 1950. — 392 с.
• Экспериментальная полиплоидия и гетерозис у сахарной свеклы. — Мн., 1972 (у сааўтарстве)
• Генетические основы цитоплазматической стерильности у растений. — Мн., 1975. (разам з Г. М. Палілавай)
• Генетические основы цитоплазматической стерильности у растений. — Мн., 1975 (у сааўтарстве)
• Периодический отбор в селекции растений. — Мн., 1976 (у сааўтарстве)
• Проблемы цитоплазматической мужской стерильности у растений / А. Н. Палилова, Т. Данков, Н. В. Турбин и др. ; науч. ред.: Л. В. Хотылева АН БССР, Ин-т генетики и цитологии [и др.]. — Минск: Наука и техника, 1988.

Узнагароды

Узнагароджаны двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, ордэнам «Знак Пашаны», медалём «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» і інш. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР 1984 года за цыкл прац «Генетыка гетэрозісу і шляхі яго выкарыстання ў селекцыі раслін».

Памяць

31 кастрычніка 2013 года на фасадзе дома (Цвярская вуліца, дом 9/17, збудаванне 1), у якім у 1971—1998 гадах жыў М. В. Турбін, у Цвярскім раёне Масквы адкрыта мемарыяльная дошка.

Літаратура

• Турбін Мікалай Васілевіч // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 708. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Турбин Николай Васильевич // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)

Спасылкі

• Мікалай Васілевіч Турбін у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)
• Памяти учёного: ТУРБИН Николай Васильевич (руск.) // Нацыянальная акадэмія навук Беларусі
• Памяці вучонага: ТУРБІН Мікалай Васільевіч // Нацыянальная акадэмія навук Беларусі
• Турбин Николай Васильевич Архівавана 28 студзеня 2020. (руск.) // Сайт Біялагічнага факультэта БДУ
• Суриков И. М. Генетик Николай Васильевич Турбин и его время // Вавиловский журнал генетики и цитологии. 2013, том 17, № 1, С. 173. (руск.)