Сіў

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Сям'я правадыра сіў, 1911 г.

Сіў — група карэнных народаў Паўночнай Амерыкі, якія размаўляюць на мовах сіў. У мінулым розныя групы сіў карысталіся асобнымі саманазвамі. У нашы дні шырока выкарыстоўваецца агульная саманазва Očhéthi Šakówiŋ (па назве ваеннай канфедэрацыі "Рада сямі агнёў")[1]. Назва сіў паходзіць ад слова Nadowessi (літаральна: "маленькія змеі") з мовы аджыбвэ. Французскія каланісты запісвалі яго ў множным ліку як Nadowessioux, а у якасці скарачэння выкарыстоўвалі Sioux /ˈsuː/[2].

Паходжанне[правіць | правіць зыходнік]

Паводле міфалогіі лакота, Вялікі Дух стварыў сіў з аргеліту[3]. У Мінесоце знаходзіцца нацыянальны парк, у якім захоўваюцца аргелітавыя камяні, якія сіў шанавалі ў XVIII ст.[4] Генетычныя даследаванні выявілі, што сіў — нашчадкі найстаражытнейшых перасяленцаў у Новы Свет, маюць агульнае паходжанне з іншымі індзейцамі Паўночнай і Паўднёвай Амерыкі[5][6].

Мяркуецца, што да канца 1 тысячагоддзя н. э. продкі сіў насялялі паўднёвы ўсход Паўночнай Амерыкі, былі блізкімі да прадстаўнікоў Місісіпскай культуры. Змены клімату дазволілі ім перасяліцца ў лясную зону на паўднёвы захад ад Вялікіх азёр[7], дзе яны займаліся пешым паляваннем. У канцы XVII ст. яны ўсталявалі гандлёвыя кантакты з французскімі каланістамі. Пад ціскам аджыбвэ і для развіцця гандлю перасяліліся ў верхнюю плыню Місуры, дзе асвоілі конегадоўлю і коннае паляванне на бізонаў. У першай палове XIX ст. насялялі шырокія прасторы Вялікіх раўнін.

Класіфікацыя[правіць | правіць зыходнік]

Сталыя перасяленні продкаў сіў спрыялі ўзнікненню тэрытарыяльных груп, якія не заўсёды супадалі з родавым падзелам. Тыя ў сваю чаргу склалі ваенна-палітычную канфедэрацыю Рада сямі агнёў Očhéthi Šakówiŋ. У пісьмовы перыяд гісторыі чальцамі рады былі наступныя групы[8]:

  • Mdewakanton ("жыхары Святога возера")
  • Wahpekute ("стралкі сярод лісця")
  • Sisitonwan ("людзі балота")
  • Wahpetonwan ("жыхары раёну лісця")
  • Ihanktown ("канцавыя жыхары")
  • Ihanktowana ("малыя канцавыя жыхары")
  • Tetonwan ("жыхары раўнін")

Група Tetonwan падзялялася на 7 самастойных паляўнічых супольнасцяў.

У выніку міграцыі на Вялікія раўніны склаліся тры культурна-моўныя аб'яднанні:

Да сіў не адносяцца, але размаўляюць на мовах сіў наступныя народы:

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Коннік-дакота, 1899 г.

У старажытны перыяд, калі продкі сіў насялялі Паўднёвую Караліну, яны займаліся земляробствам, вырошчалі кукурузу, сланечнік, гарбузы. У далейшым важную ролю адыгрывала паляванне.

Асваенне конегадоўлі дазволіла весці качавы лад жыцця. Яны жылі малымі нуклеарнымі сем'ямі ў часовых тыпі, перамяшчаліся ўслед за статкамі дзікіх жывёл. Цэнтральнае месца ў культуры качэўнікаў займала вайна, падчас якой маладыя мужчыны мелі магчымасць падвысіць сваё сацыяльнае становішча[9]. Распаўсюджаныя рамёствы: выраб зброі, пацерак, гарбарства і інш.

Традыцыйная рэлігія абапіралася на анімістычныя вераванні. Гуртаванне адбывалася падчас супольных рытуалаў, якія найчасцей арганізоўваліся ўлетку. Сіў асабліва знакаміты своім танцам сонца, багатай міфалогіяй і вусным фальклорам. У XX ст. сфарміравалася прафесійная культура[10], часцяком англамоўная. Літаратары, журналісты і палітыкі сіў маюць значны ўплыў на развіццё руху за правы індзейцаў у ЗША.

Зноскі

  1. ↑ Oceti Sakowin Seven Council Fires Архівавана 25 студзеня 2017.
  2. ↑ Sioux is not even a word(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2016. Праверана 7 лютага 2017.
  3. ↑ Sioux creation myth [archive]
  4. ↑ Pipestone National Monument (U.S. National Park Service)
  5. ↑ The Origin of Amerindians and the Peopling of the Americas According to HLA Genes: Admixture with Asian and Pacific People
  6. ↑ HLA alleles and haplotypes among the Lakota Sioux: report of the ASHI minority workshops, part III.
  7. ↑ Early Sioux History Архівавана 11 лютага 2017.
  8. ↑ Oceti Sakowin Seven Council Fires Архівавана 25 студзеня 2017.
  9. ↑ Sioux Tribe
  10. ↑ Sioux facts, information, pictures

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Сіў&oldid=4563688"