Вендараж

Аграгарадок Вендараж Краіна Беларусь Вобласць Магілёўская Раён Магілёўскі Сельсавет Вендаражскі Каардынаты 53°50′24″ пн. ш. 30°01′03″ у. д. Заснаваны 1568 Насельніцтва ▼306 чал. (2010) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 222 Паштовыя індэксы 213150 Аўтамабільны код 6 СААТА 7244808031 Вендараж на карце Беларусі ±

Вендараж на Вікісховішчы

Ве́ндараж (трансліт.: Viendaraž, руск.: Вендорож) — аграгарадок у Магілёўскім раёне Магілёўскай вобласці. Цэнтр Вендаражскага сельсавета. Размешчаны за 22 км на паўднёвы захад ад Магілёва і за 5 км ад чыгуначнай станцыі Вендрыж на лініі Магілёў — Асіповічы. Рэльеф раўнінны. На поўнач цячэ р. Жыварэзка (прыток р. Лахва). Транспартныя сувязі па мясцовай дарозе праз вёскі Навасёлкі, Гуслішча і далей па шашы Магілёў — Бабруйск.

Гісторыя

Заснавана ў Вялікім Княстве Літоўскім у 1568 годзе «людмі прыхожымі», шляхецкая ўласнасць. У 1586 годзе князем Багданам Саламярэцкім пабудавана царква. У 1604 годзе сяло ў Аршанскім павеце Віцебскага ваяводства.

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе апынулася ў складзе Расійскай імперыі. У 1785 годзе цэнтр маёнтка ў Магілёўскім павеце, меліся 2 млыны, царква. Памешчык меў тут у 1856 годзе 895 дзесяцін зямлі, вінакурны завод і млын. У 1860 годзе пачала дзейнічаць дзягцярна-смалярная мануфактура.

У 1880 годзе ва ўсіх дварах сяляне займаліся кавальскім промыслам, вырабам ільняной і пяньковай пражы і тканіны, а таксама посуду і розных бытавых рэчаў з дрэва. У 1890-я гады валасны цэнтр Магілёўскага павета. У 1889 годзе пабудавана на сродкі вяскоўцаў памяшканне і адкрыта школа.

Паводле перапісу 1897 года сяло, цэнтр воласці Магілёўскага павета Магілёўскай губерні, меліся царква, народнае вучылішча (у 1899 годзе навучалася 25 хлопчыкаў, у 1907 годзе — 58 хлопчыкаў і 2 дзяўчынкі), хлебазапасны магазін, конны завод. Адзін раз у год (1 кастрычніка) праводзіўся кірмаш. Побач быў фальварак Вендараж, прыёмны пакой, вадзяны млын, заезны дом, капліца.

Найноўшы час

У 1905 годзе адкрыта казённая вінная крама. У 1909 годзе сяло і маёнтак у Магілёўскім павеце.

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай вёска абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай I з’езда КП(б) Беларусі ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала яе разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР.

У 1919 годзе дзейнічаў валасны рэўкам. Было створана першае ў Магілёўскім павеце кааператыўнае таварыства, а ў 1923 годзе — яго аддзяленні ў Кругах і Батуні. Кааператыў у 1923 годзе налічваў 300 пайшчыкаў. Дзейнічала сельскагаспадарчае таварыства.

З 26 красавіка 1919 года ў Гомельскай губерні РСФСР. У сакавіку 1924 года вёску вярнулі БССР. З 20 жніўня 1924 года цэнтр сельсавета ў Магілёўскім раёне Магілёўскай акругі (да 26 ліпеня 1930 года), з 20 лютага 1938 года ў Магілёўскай вобласці. У 1924 годзе адкрыты бібліятэка і хата-чытальня. На базе дарэвалюцыйнай створана працоўная школа 1-й ступені, у якой у 1925 годзе налічваўся 141 вучань.

У красавіку 1928 года арганізаваны калгас імя Сталіна, які ў 1931 годзе аб’ядноўваў 74 гаспадаркі. Дзейнічаў кааператыў па вырабе сыру. У 1931 годзе пабудаваны мураваны будынак для 7-гадовай школы, якая ў 1938 годзе ператворана ў сярэднюю. У 1932 годзе запрацаваў радыёвузел. Была створана МТС, якая ў 1937 годзе мела 38 трактароў. У 1936 годзе пабудавана бальніца.

У Вялікую Айчынную вайну з ліпеня 1941 года да 27 чэрвеня 1944 года акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі. У снежня 1941 года партызаны разграмілі паліцэйскі ўчастак, які тут размяшчаўся. У вёсцы і наваколлі базіраваўся 121-ы партызанскі атрад (з лістапада 1943 года полк) Магілёўскай ваенна-аператыўнай групы. Акупанты спалілі вёску. У баі за вызваленне вёскі загінулі каля 60 савецкіх воінаў, якія пахаваны ў брацкай магіле, што паблізу вясковых могілак. На паўднёвай ускраіне пахавана больш за 100 жыхароў, расстраляных гітлераўцамі. Пасля вайны вёска адбудавана.

У 1990 годзе цэнтр саўгаса «Вендараж». У вёсцы размяшчаліся вытворчае аддзяленне, лясніцтва, майстэрні па рамонце сельгастэхнікі і сталярна-цяслярскія, лесапільня, млын, устаноўка па прыгатаванні вітаміннай мукі, працавалі З магазіны, комплексны прыёмны пункт бытавога абслугоўвання насельніцтва, аддзяленне сувязі, Дом культуры, бібліятэка, сярэдняя школа, дзіцячы сад, сельскае спажывецкае таварыства, аддзяленне ашчаднага банка, бальніца (12 урачоў), амбулаторыя, аптэка.

Інфраструктура

Уязны знак

У 2007 годзе дзейнічалі сярэдняя школа, аддзяленне сувязі, клуб, бібліятэка, урачэбная амбулаторыя, комплексны прыёмны пункт бытавога абслугоўвання насельніцтва.

Планіроўка

Праект планіроўкі і забудовы распрацаваны ў 1983 годзе ў Беларускім навукова-даследчым і праектным інстытуце горадабудаўніцтва. Планіровачна складаецца з працяглай, плаўна выгнутай вуліцы амаль шыротнай арыентацыі, ад якой адыходзяць на поўдзень 4 кароткія просталінейныя вуліцы. Забудавана двухбакова, шчыльна, пераважна драўлянымі дамамі сядзібнага тыпу. На плошчы галоўнай вуліцы пастаўлены помнік землякам, якія загінулі ў Вялікую Айчынную вайну. Грамадскія будынкі размешчаны вакол плошчы і сярод жылой забудовы галоўнай вуліцы. Каля плошчы ўзведзены таксама мураваныя двухпавярховыя 4 і 8-кватэрныя дамы. Новая вуліца на поўнач забудавана мураванымі аднапавярховымі аднакватэрнымі дамамі. Гаспадарчы сектар — на поўдні і захадзе.

Насельніцтва

• XVIII стагоддзе:
  • 1785 год — 204 жыхары.
• XIX стагоддзе:
  • 1880 год — 38 двароў, 91 жыхар.
  • 1897 год — 55 двароў, 366 жыхароў, у фальварку — 5 двароў, 15 жыхароў.
• XX стагоддзе:
  • 1909 год — 60 двароў, 397 жыхароў, у маёнтку — З двары, З жыхары.
  • 1926 год — 76 двароў, 401 жыхар.
  • 1990 год — 185 гаспадарак, 335 жыхароў.
  • 1996 год — 453 жыхары, 180 дваро.
• XXI стагоддзе:
  • 2007 год — 135 гаспадарак, 335 жыхароў.

Славутасці

• Брацкія могілкі савецкіх воінаў.
• Магіла ахвяр фашызму.

Вядомыя асобы

• Валерый Фёдаравіч Ліпкін (нар. 1951) — беларускі вучоны-аграном і палітык.

Літаратура

• Вендараж // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 6, кн. 2. Магілёўская вобласць / рэдкал.: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2009. — 592 с.: іл. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0440-2.
• Вендараж // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).
• Республика Беларусь. Могилёвская область. Могилёвский район: карта. Могилёв: план города / Ред. Г. Г. Науменко, Г. А. Мациевская. — Мн.: РУП «Белкартография», 2012. — 5 000 экз.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вендараж