Моўчадзь (вёска)

Моўчадзь
Краіна	Беларусь
Вобласць	Брэсцкая
Раён	Баранавіцкі
Сельсавет	Маўчадскі
Каардынаты	53°18′43,59″ пн. ш. 25°42′01,64″ у. д.HGЯO
Заснаваны	1503
Вышыня цэнтра	193 м
Насельніцтва	▼422 чал. (2019);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 163
Паштовы індэкс	225340
Аўтамабільны код	1
СААТА	1204854046
	Моўчадзь на Вікісховішчы

Мо́ўчадзь^[1] (трансліт.: Moŭčadź, руск.: Молчадь) — вёска ў Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці, на рацэ Моўчадзь. Уваходзіць у склад Маўчадскага сельсавета. Знаходзіцца за 33 км на паўночны захад ад Баранавічаў; на аўтамабільнай дарозе Баранавічы — Дзятлава Р108^[2]. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Ліда (не займаецца прыёмам-адпраўкай грузаў, найбліжэйшая грузавая станцыя Міцкевічы). Насельніцтва 950 жыхароў, 330 гаспадарак (2005).

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Адносна паходжання назвы існуе паданне, што калісьці на тутэйшы край напалі ворагі. Яны рабавалі і спусташалі паселішчы, здзекваліся над насельніцтвам. Але на месцы сучаснай в. Моўчадзь іх разбілі, і яны былі вымушаны адступаць праз дрыгвяністае, гнілое балота. Ворагі, не ведаючы броду, з крыкам пачалі тапіцца. Калі іх крыкі сціхлі, то пераможцы ад радасці гаварылі: «Маўчаць! Маўчаць!». З таго часу балота і паселішча, якое было заснавана побач, сталі называць Моўчадзь^[3].

На думку вучоных, сваё імя вёска атрымала ад назвы р. Моўчадзь^[3], якая мае балцкае паходжанне, або ўтварылася ад асабістага імя^[4].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Упершыню Моўчадзь згадваецца ў першай палове XV стагоддзя, калі тут заснавалі касцёл Найсв. Тройцы. З 1486 года ў пісьмовых крыніцах паселішча значыцца як мястэчка Слонімскага павета, уладанне вялікіх князёў.

У Трынаццацігадовую вайну (1654—1667) у 1654 годзе Моўчадзь спалілі маскоўскія захопнікі. З гэтай прычыны ўлады Рэчы Паспалітай вызвалілі яе ад усіх падаткаў на 4 гады. У 1660-я гады мясцовасць знаходзілася ва ўладанні Халецкіх, у 1716—1770 гадах — Юдзіцкіх, пазней — Тызенгаўзаў. У 1807 годзе ўладальнікам мястэчка з'яўляецца памешчык Валовіч, у 1840 годзе - Булгак.

Пад уладай Расійскай імперыі[правіць | правіць зыходнік]

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Моўчадзь апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Слонімскім павеце. У 1860-я гады ў мястэчку было 127 двароў, касцёл Найсвяцейшай Тройцы (ліквідаваны расійскімі ўладамі ў 1867 годзе) царква, капліца, 2 яўрэйскія малітоўныя дамы, 4 кірмашы. У 1862 годзе тут было адчынена народнае вучылішча. У 1879 годзе адбыўся вялікі пажар, які знішчыў большую частку пабудоў. У 1884 годзе побач з мястэчкам была пракладзена чыгунка. Станам на 1886 год тут было 45 двароў 2 царквы, 3 сінагогі, бровар, чыгуначная станцыя, народнае вучылішча, базар у нядзелі, 4 кірмашы. Мясцовы праваслаўны прыход налічваў каля 2,5 тыс. вернікаў^[3].

Найноўшы час[правіць | правіць зыходнік]

У 1901 годзе ў народным вучылішчы навучалася 128 хлопчыкаў і дзяўчынак^[3].

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Моўчадзь апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Люшнеўскай воласці Слонімскага павета^[3], з 1926 года — Баранавіцкага павета.

З 1939 года ў БССР. З 12 кастрычніка 1940 года цэнтр сельсавета Гарадзішчанскага раёна Баранавіцкай, з 8 студзеня 1954 года Брэсцкай абласцей, з 25 снежня 1962 года ў Баранавіцкім раёне^[3]. Статус паселішча панізілі да вёскі.

У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 года да 9 ліпеня 1944 года вёска акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі, якія загубілі тут 3,6 тыс. мірных жыхароў. На франтах вайны загінулі 8 вяскоўцаў^[3].

Пасля вайны да Моўчадзі далучаны в. Самкі і колішні маёнтак Сунгалоўшчына^[3].

Мястэчка на старых здымках
Панарама
Касцёл
Царква
Станцыя

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

XIX стагоддзе: 1830 год — 363 муж., з іх шляхты 6, духоўнага саслоўя 2, мяшчан-іўдзеяў 183, мяшчан-хрысціян і сялян 169, жабракоў 3^[5]; 1865 год — 737 чал.; 1886 год — 479 чал.^[6]
XX стагоддзе: 1921 год — 1483 чал.^[7]^[8]; 1998 год — 882 чал.^[9]

Інфраструктура[правіць | правіць зыходнік]

У Моўчадзі працуюць выканкам сельсавета, калгасная сядзіба, рамонтна-механічныя майстэрні, Дом быту, ветэрынарны ўчастак, сталовая, аддзяленне сувязі, бібліятэка, школа-інтэрнат, сярэдняя школа (пры школе працуе з 1967 гісторыка-краязнаўчы музей), 4 магазіны.

Вуліцы[правіць | правіць зыходнік]

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Піянерская вуліца	Касцёльная вуліца

Славутасці[правіць | правіць зыходнік]

Карчма (кан. XIX ст.)
Касцёл (1990-я)
Млын (пач. XX ст.)
Могілкі яўрэйскія
Сінагога (кан. XIX т.)
Свята-Петра-Паўлаўская царква (1869—1873)
Курганны могільнік перыяду ранняга сярэднявечча (XI—XIII стагоддзі), за 0,5 км на поўдзень ад вёскі, злева ад дарогі на г. Слонім — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113В000059шыфр 113В000059
Помнік землякам.
Помнік двойчы Герою Савецкага Саюза С. І. Грыцаўцу, на тэрыторыі школы-інтэрната.

Страчаная спадчына[правіць | правіць зыходнік]

Касцёл Найсв. Тройцы

Галерэя[правіць | правіць зыходнік]

Краявіды Моўчадзі
Помнік землякам
Царква
Млын
Мураваны дом
Могілкі яўрэйскія

Вядомыя асобы[правіць | правіць зыходнік]

Аляксандр Данілевіч (1877—1949) — беларускі педагог, публіцыст, матэматык.
Людміла Уладзіміраўна Нікалайчык (нар. 1960) — беларускі медык, член Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 5-га склікання.
Пятро Чабор (Пётр Пятровіч Ільюкевіч; нар. у 1954) — беларускі паэт.

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
↑ Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 2 августа 1993 г. N 516 (СП Республики Беларусь, 1993 г., N 22, ст. 426) «Об утверждении перечня автомобильных дорог республиканского значения и единого порядка ўстановления километража, нумерации автомобильных дорог общего пользования»
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2006. — 528 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0373-X.
↑ Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 240.
↑ Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 414.
↑ ЭГБ 1999, с. 221.
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII. Część I — Województwo Nowogródzkie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923
↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej — podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku. — Lwów: Książnica-Atlas, 1933
↑ ЭГБ 1999, с. 222.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2006. — 528 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0373-X.
Шаблюк В., Вяроўкін-Шэлюта У. Моўчадзь // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1999. — С. 221—222. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9.
Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Мястэчкі Слонімскага павета ў першай палове XIX стагоддзя / Соркіна І.В. // Слонімшчына вачыма навукоўцаў і краязнаўцаў: Матэрыялы рэгіян. гіст.-краязн. канф., прысвеч. 750-годдзю г. Слоніма і 70-годдзю заснав. Слонім. раён. краязн. музея імя І. І. Стаброўскага; [Склад.: Д. С. Аляшкевіч, І. П. Крэнь; Рэдкал.: І. П. Крэнь (адк. рэд.) і інш.]. — Слонім: ГАУПП «Слонімская друкарня», 2002. — 391 с. — С. 167 — 182. — ISBN 985-6602-22-X.
Mołczadź // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba (польск.). — Warszawa, 1885. — S. 641—642.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Моўчадзь (вёска)
в. Моўчадзь на Radzima.org
Моўчадзь (вёска) на сайце Глобус Беларусі (руск.)
Успаміны моўчадскіх яўрэяў (англ.)
Фатаграфіі 1915—1916 гадоў на сайце «Шукаем Польшчу»(недаступная спасылка) (англ.)
Відэаролік на www.youtube.com

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)

[2] Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 2 августа 1993 г. N 516 (СП Республики Беларусь, 1993 г., N 22, ст. 426) «Об утверждении перечня автомобильных дорог республиканского значения и единого порядка ўстановления километража, нумерации автомобильных дорог общего пользования»

[ГВБ-3] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2006. — 528 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0373-X.

[4] Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 240.

[5] Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 414.

[FOOTNOTEЭГБ1999221-6] ЭГБ 1999, с. 221.

[7] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII. Część I — Województwo Nowogródzkie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923

[8] Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej — podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku. — Lwów: Książnica-Atlas, 1933

[FOOTNOTEЭГБ1999222-9] ЭГБ 1999, с. 222.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Маўчадскі сельсавет
Цэнтр	Моўчадзь
Вёскі	Андрэеўцы · Данейкі · Зорычы · Катмінаўцы · Крупляны · Крутаўцы · Кузявічы · Малая Сваротва · Міцкевічы · Саўцавічы · Соргавічы · Страмілаўшчына