Перайсці да зместу

Карстэн Борхгрэвінк

Гэты артыкул уваходзіць у лік добрых
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Карстэн Эгеберг Борхгрэвінк
нарв.: Carsten Egeberg Borchgrevink
Род дзейнасці Падарожнік,
палярны даследчык.
Дата нараджэння 1 снежня 1864(1864-12-01)
Месца нараджэння
Дата смерці 23 красавіка 1934(1934-04-23) (69 гадоў)
Месца смерці
Грамадзянства
Бацька Хенрык Крысціян Борхгрэвінк
Маці Эні Рыдлі
Жонка Канстанс Праяр Стэндэн
Дзеці 2 сына, 2 дочкі
Альма-матар
Узнагароды і прэміі
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ка́рстэн Эгебе́рг Бо́рхгрэвінк (нарв.: Carsten Egeberg Borchgrevink; 1 снежня 1864 — 23 красавіка 1934) — нарвежскі палярны даследчык. Першы чалавек, які ступіў на Антарктычны мацярык (24 студзеня 1895 года) і правёў першую паспяховую зімоўку (1899—1900 гады). Піянер выкарыстання сабачых запрэжак для перамяшчэння па антарктычных ледавіках, 16 лютага 1900 года дасягнуў 78° 50' пд. ш. Аднак для шырокай публікі дасягненні Борхгрэвінка апынуліся перакрэсленыя экспедыцыямі Роберта Скота, Эрнэста Шэклтана і Руаля Амундсена. Толькі ў 1930 годзе Каралеўскае геаграфічнае таварыства прызнала яго ўклад у гісторыю антарктычных даследаванняў.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Станаўленне

[правіць | правіць зыходнік]

Карстэн Борхгрэвінк нарадзіўся ў сям’і адваката Хенрыка Крысціяна Борхгрэвінка, якая паходзіла з дваранскага роду; маці — англічанка, народжаная Эні Рыдлі[1]. Дзяцінства яго прайшло за горадам — у сямейнай сядзібе, размешчанай у камуне Ураніенборг, дзе суседзямі іх было сямейства Амундсенаў. Адным з таварышаў Карстэна па дзіцячых гульнях быў будучы заваёўнік Паўднёвага полюса — Руаль Амундсен[2].

Борхгрэвінк скончыў школу Ертсена ў Крысціяніі, у 1885—1888 гадах навучаўся ў Саксоніі — у Каралеўскай школе лесаводства ў Тарандце[3]. Паводле слоў журналіста і гісторыка палярных даследаванняў Роланда Хантфарда, у Борхгрэвінка быў неспакойны характар, ён марыў пра прыгоды[4]. Скончыўшы навучанне, ён рашыўся з’ехаць у Квінсленд. У Аўстраліі Борхгрэвінк пражыў чатыры гады, працуючы ўрадавым геадэзістам ў калоніях Квінсленд і Новы Паўднёвы Уэльс. У 1892 годзе ён пасяліўся ў горадзе Боўэнфельс, дзе выкладаў замежныя мовы і натуральныя навукі ў школе для хлопчыкаў (Cooerwull Academy)[1].

Стаўшы настаўнікам, Борхгрэвінк упершыню зацікавіўся палярнымі даследаваннямі, чытаючы ў мясцовай прэсе справаздачы аб дзейнасці Аўстралійскага камітэта па антарктычным даследаванням[1]. Камітэт быў заснаваны ў 1886 годзе, яго мэтай было стварэнне пастаянных навукова-даследчых станцый у рэгіёнах Антарктыкі. У 1889 годзе Камітэт нават разглядаў праект арганізацыі аўстралійскай экспедыцыі да Паўднёвага полюса, пост начальніка якой быў прапанаваны знакамітаму нарвежскаму палярнаму даследніку Фрыцьёфу Нансену, але ён адмовіўся[5]. Ні адно з мерапрыемстваў Камітэта не мела практычнага поспеху. У пачатку 1890-х гадоў з-за масавага знішчэння кітоў у традыцыйных раёнах палявання ў Атлантычным і Ціхім акіянах пачалося даследаванне магчымасцей кітабойнай здабычы ў Паўднёвым акіяне. Гэта дазволіла Борхгрэвінку ў 1894 годзе наняцца ў нарвежскую кітабойную экспедыцыю ў Антарктыку[6].

Кітабойнае плаванне 1894—1895 гадоў

[правіць | правіць зыходнік]

Арганізатарам экспедыцыі, у склад якой увайшоў Борхгрэвінк, быў нарвежац Хенрык Ёхан Буль (1844—1930), які з 1880-х гадоў жыў у Аўстраліі. Пасля няўдалай спробы зацікавіць навуковую супольнасць Мельбурна[7] ён вярнуўся ў Нарвегію, каб здабыць неабходныя сродкі. Яго падтрымаў 84-гадовы Свен Фойн — вынаходнік гарпуннай гарматы і «бацька сучаснай кітабойнай справы». З дапамогай Фойна Буль набыў кітабойную шхуну «Кап-Норд», перайменаваную ім у «Антарктыку»[8]. Камандзірам судна быў наняты дасведчаны кітабой Леанард Крыстэнсен, была і невялікая навуковая каманда[9].

Борхгрэвінк збіраўся ўзысці на борт «Антарктыкі» падчас яе заходу ў Мельбурн у верасні 1894 года. Навукай на борце павінен быў займацца Уільям Спірс Брус, але ён спазніўся да адплыцця ў Нарвегіі і збіраўся зрабіць гэта ў Аўстраліі. Борхгрэвінку ўдалося пераканаць Буля ўзяць яго палубным матросам, які ў свабодны час будзе займацца навуковымі даследаваннямі[8].

Плаванне пачалося няўдала: кітоў было вельмі мала, іх цяжка было шукаць. Буль і Крыстэнсен адважыліся ўвайсці ў пояс пакавых ільдоў, паколькі наяўнасць велізарных статкаў кітоў была там зафіксавана ўдзельнікамі папярэдніх экспедыцый[10]. Кітоў не ўдалося выявіць нават у моры Роса. 17 студзеня 1895 года судна дасягнула архіпелага Пасешн каля ўзбярэжжа Зямлі Вікторыі, на якім Джэймс Рос падняў брытанскі сцяг у 1841 годзе. Буль і Борхгрэвінк зышлі на бераг і пакінулі там запіску ў бляшанай банцы, каб засведчыць сваё дасягненне[11]. На востраве Борхгрэвінк выявіў лішайнікі, гэта быў першы доказ наяўнасці расліннасці на поўдзень ад Паўднёвага палярнага круга[8].

24 студзеня 1895 года «Антарктыка» дасягнула мыса Адэр на паўночным узбярэжжы Зямлі Вікторыі. У 1841 годзе камандзе Роса не ўдалося высадзіцца тут на мацерыковы бераг. 25 студзеня Булю, Крыстэнсену, Борхгрэвінку і 17-гадоваму новазеландцу Аляксандру фон Тунцельману ўдалося дабрацца да берага на шлюпцы. Пазней Борхгрэвінк і Крыстэнсен аспрэчвалі адзін у аднаго першынство высадкі на мацерыковым узбярэжжы[10]. Аднак існуе версія, што першым на ўзбярэжжы Антарктыды высадзіўся амерыканскі кітабой Джон Дэвіс у 1821 годзе (на Антарктычным паўвостраве). Магчыма, і іншыя кітабоі да 1895 года дасягалі антарктычнага ўзбярэжжа, але яны трымалі свае маршруты ў таямніцы[8]. На мысе Адэр Борхгрэвінк сабраў узоры горных парод і лішайнікаў, дастаўленыя ў Еўропу, яны выклікалі вялікую цікавасць сярод навукоўцаў, паколькі ў тыя часы сумняваліся ў здольнасці раслін выжываць у настолькі паўднёвых шыротах[12]. Таксама берагавая партыя абследавала бліжэйшыя наваколлі мыса на прадмет пошуку месца для будучай зімоўкі[12]

Пасля вяртання ў Мельбурн Буль і Борхгрэвінк сталі ворагамі: кожны з іх планаваў самастойную экспедыцыю ў Антарктыду, але з-за ўзаемнай канкурэнцыі іх намаганні не ўвянчаліся поспехам[11]. У справаздачах аб плаванні на «Антарктыцы» кожны празмерна выяўляў сваю ролю і не прызнаваў заслуг іншага[13].

Дзейнасць Борхгрэвінка ў 1895—1898 гадах

[правіць | правіць зыходнік]

Прыняўшы рашэнне правесці антарктычную экспедыцыю з зімоўкай на мысе Адэр, Борхгрэвінк адправіўся ў Лондан, дзе Каралеўскае геаграфічнае таварыства (КГТ) праводзіла VI Міжнародны геаграфічны кангрэс. Борхгрэвінк выступіў на яго пасяджэнні 1 жніўня 1895 года, апісаўшы ўмовы на мысе Адэр і іх прыдатнасць для зімоўкі навуковай экспедыцыі. Ён таксама заявіў, што схілы Антарктычнага ледавіка палогія і ўнутраныя вобласці кантынента з’яўляюцца цалкам даступнымі з узбярэжжа[14]. Аднак ідэі Борхгрэвінка не былі падтрыманыя, Кангрэс выдаў выніковую дэкларацыю агульнага характару, у якой навуковыя супольнасці па ўсім свеце заклікаліся разгледзець найбольш эфектыўныя метады асваення Антарктыкі. Гэтую працу меркавалася ажыццявіць да канца XIX стагоддзя[15].

7 верасня 1896 года Борхгрэвінк ажаніўся з англічанкай Канстанс Стэндэн, ад якой меў чатырох дзяцей — двух сыноў і дзвюх дачок. Сям’я ў асноўным жыла ў Нарвегіі, у Слемдалі блізу Крысціяніі[16].

Спачатку Борхгрэвінк разлічваў на супрацоўніцтва з У. Спірсам Брусам, які планаваў на 1896 год уласную антарктычную экспедыцыю. Аднак пасля разрыву Борхгрэвінка і Буля ад сумеснай працы прыйшлося адмовіцца, так як Брус актыўна абмяркоўваў з Булям свае планы. Аб адмове ў супрацоўніцтве Борхгрэвінк паведаміў яму ў пісьмовым выглядзе[13].

Шаржыраваны партрэт Дж. Ньюнса, 1894 год.

Каралеўскае геаграфічнае таварыства адмовілася падтрымліваць Борхгрэвінка, так як яго прэзідэнт сэр Клемент Маркхэм з 1893 года распрацоўваў план нацыянальнай брытанскай экспедыцыі ў Антарктыду. Гэты праект у першую чаргу пераследваў палітычныя, а не навуковыя мэты: Каралеўскі ваенна-марскі флот павінен быў пацвердзіць сваё першынство ў палярных даследаваннях і вярнуцца ў Антарктыду пасля паўвекавога перапынку[17]. Маркхэм надзвычай варожа паставіўся да задум Борхгрэвінка, бо небеспадстаўна меркаваў, што прыватная ініцыятыва можа загубіць яго праект, які павінен быў ажыццяўляцца пад патранатам дзяржавы. Борхгрэвінк пазней нават параўнаў сябе з Сізіфам, якому ў адзіночку даводзілася каціць свой «Антарктычны камень»[15].

Лёсавызначальнай для планаў Борхгрэвінка стала сустрэча з сэрам Джорджам Ньюнсам, вядучым брытанскім выдаўцом таго часу. Да таго часу газетны магнат Альфрэд Хармсварт фінансаваў экспедыцыю Джэксана на Зямлю Франца-Іосіфа і абяцаў падтрымку Маркхэму[18]. Ньюнс быў гэтак уражаны планамі Борхгрэвінка, што прапанаваў аплаціць увесь кошт экспедыцыі, як мяркуецца, у аб’ёме 40 000 фунтаў стэрлінгаў[18]. Узамен ён патрабаваў манапольных правоў на выданне кнігі нарвежца. Дагавор выклікаў моцнае раздражненне Маркхэма, які заявіў, што гэтая «ўбогая нарвежская нікчэмнасць» адняла ў брытанцаў грошы, неабходныя ім для геаграфічных адкрыццяў, а дар Ньюнса дазволіў бы «паставіць на ногі» планаваную нацыянальную экспедыцыю[19].

Ньюнс разглядаў экспедыцыю Борхгрэвінка як альтэрнатыву брытанскай нацыянальнай антарктычнай экспедыцыі і настаяў, што яна павінна прайсці пад брытанскім сцягам, што выклікала чарговы выбух абурэння ў Маркхэма[20]. Фактычна ж з 29 удзельнікаў экспедыцыі англічан было двое і адзін аўстраліец — астатнія нарвежцы[18]. Аднак паводле ўмоў дагавора Борхгрэвінк усяляк падкрэсліваў брытанскі характар ​​экспедыцыі: герцаг Ёркскі дазволіў падняць над экспедыцыйным суднам свой сцяг. Будучая экспедыцыя мела палітычныя мэты: Борхгрэвінк браў з сабой 500 бамбукавых жэрдак з маленькімі «Юніён Джэкамі» — трэба было пашырыць тэрыторыю Брытанскай Імперыі[21].

Экспедыцыя на «Паўднёвым Крыжы»

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Экспедыцыя на «Паўднёвым Крыжы»
Зімоўе Борхгрэвінка на мысе Адэр. Складское памяшканне мае плоскі дах. Фота 1992 года.

За кошт Ньюнса Борхгрэвінк набыў 521-тонны кітабойны карабель «Полукс», які пасля перабудовы быў пераназваны ў «Паўднёвы Крыж»[11]. Экспедыцыя адплыла з Лондана 22 жніўня 1898 года і, наведаўшы па шляху Хобарт, прыбыла на мыс Адэр 17 лютага 1899 года[22]. Зімовачны лагер быў разгорнуты на тым самым месцы, пра якое Борхгрэвінк казаў на сваім дакладзе 1895 года. Зімоўе атрымала імя Camp Ridley у гонар маці начальніка экспедыцыі, яго атачалі шырокія калоніі пінгвінаў. Былі пабудаваны два драўляныя дамы: адзін жылы, другі прызначаўся для склада. На беразе засталіся 10 чалавек зімовачнага атрада і 70 ездавых сабак, першых сабак, якіх збіраліся выкарыстоўваць у Антарктыцы. У ліку новаўвядзенняў, якія выкарыстоўваліся экспедыцыяй, быў і прымус для ацяплення і прыгатавання ежы[23].

Паводле сведчання Луіса Бернакі, Борхгрэвінк не быў добрым начальнікам экспедыцыі[17], паколькі ён быў праціўнікам субардынацыі і жорсткай дысцыпліны. Паводле Бернакі, на зімоўцы панавала анархія, у выніку чаго людзі мірыліся з марнаваннем часу, брудам і бязладзіцай[24]. Месца для зімоўкі, як аказалася, было вельмі няўдалым: на мысе Адэр амаль круглы год дзьмуць моцныя стокавыя вятры, якія прыносяць нізкія тэмпературы з унутраных раёнаў Антарктыды. Прыйшлося паспешліва ўмацоўваць дах дома трасамі, каб яго не сарвала. З-за дрэннага надвор’я людзі былі вымушаныя амаль усю зіму праседзець у цесным памяшканні, пакутуючы ад нуды і раздражняючы адзін аднаго[25]. Бестурботнасць начальніка і дрэнная дысцыпліна прыводзілі да няшчасных выпадкаў: выкарыстанне свечак для асвятлення стала прычынай пажару, аднойчы каманда ледзь не ўчадзела ў поўным складзе з-за няспраўнасці печы[11]. Нягледзячы на ​​спробы Борхгрэвінка наладзіць бесперапынны збор метэаралагічных дадзеных і іншай навуковай інфармацыі, маральны стан каманды падаў. Сам Борхгрэвінк пісаў аднойчы, што «бязмоўе раўло ў вушах»[20]. 14 кастрычніка 1899 года памёр заолаг Нікалай Хансен (меркавана, ад кішачнай інфекцыі) — адбылося першае пахаванне на Антарктычным кантыненце[26].

Борхгрэвінк у 1900 годзе.

Пасля пачатку антарктычнага лета дапушчэнні Борхгрэвінка аб лёгкасці перамяшчэння па ледавіку апынуліся абвергнутымі. Да мыса Адэр прылягаюць горныя хрыбты, пакрытыя ледавікамі, якія перашкаджалі ўсім спробам на іх падняцца, прыйшлося абмежавацца экскурсіямі па ўзбярэжжы[27]. Тым не менш, асноўныя задачы экспедыцыі былі выкананыя: удалося шчасліва даставіць каманду ў зададзены пункт на антарктычным мацерыку. Зімоўка паказала, што на ўзбярэжжы тэмпература дазваляе выжываць у палярную ноч у абсталяваным прытулку, на працягу ўсяго знаходжання на базе ўдавалася рэгулярна збіраць навуковыя дадзеныя. «Паўднёвы Крыж» вярнуўся ў канцы студзеня 1900 года. Борхгрэвінк вырашыў пакінуць базу, хоць запасы дазвалялі перазімаваць яшчэ адзін раз[28].

Пакінуўшы мыс Адэр, «Паўднёвы Крыж» пайшоў на поўдзень, пакуль не дасягнуў Вялікага ледзянога бар’ера, знойдзенага Джэймсам Росам падчас экспедыцыі 1839—1843 гадоў[11]. Борхгрэвінку ўдалося знайсці бухту з выхадам на ўнутраную частку бар’ера, пазней яна будзе названа Кітовай. Высадзіўшыся 16 лютага, Борхгрэвінк, Уільям Колбек і каюр-саамі Пер Савіо на нарту, запрэжаных сабакамі, падняліся на бар’ер і прайшлі 10 міль (16 км) углыб ледавіка, дасягнуўшы 78° 50' пд. ш. — першы паўднёвапалярны рэкорд у гісторыі даследаванняў[29]. Не чакаючы пагаршэння лядовай абстаноўкі, «Паўднёвы Крыж» пайшоў на поўнач, дасягнуўшы Новай Зеландыі 1 красавіка. Адтуль Борхгрэвінк адправіўся ў Англію рэйсавым параходам.

Пасля вяртання Борхгрэвінк выявіў, што яго экспедыцыя перакрэсліла мноства чужых планаў, а грамадскае меркаванне пільна сочыць за нацыянальнай антарктычнай экспедыцыяй. Роберт Скот быў прызначаны яе начальнікам 11 чэрвеня — праз пяць дзён пасля вяртання Борхгрэвінка ў Лондан[30]. Акрамя незадаволенага Маркхэма, і Уільям Спірс Брус скардзіўся, што нарвежац вымусіў яго адмовіцца ад распрацаваных планаў[13]. Ньюнс шырока рэкламаваў дасягненні Борхгрэвінка ў сваіх выданнях, аднак англійская публіка не жадала ўспрымаць поспеху экспедыцыі, якая была англійскай толькі па назве. Не дапамагло і папулярнае апісанне экспедыцыі First on the Antarctic Continent, выпушчанае ўжо ў 1901 годзе[1].

Борхгрэвінк у Антарктыдзе.

Кніга аб экспедыцыі была напісана ў публіцыстычным стылі, верагодна, да яе прыклалі руку рэпарцёры Ньюнса. Борхгрэвінк не шкадаваў выразаў для апісання свайго поспеху і прыгажосцей Антарктыды, якую параўноўваў з Кландайкам. У кнізе апісваліся і сур’ёзныя навуковыя адкрыцці: было дакладна вызначана бягучае становішча Паўднёвага магнітнага полюса, апісаны новыя віды насякомых і воднай фаўны, бесперапынныя магнітныя і метэаралагічныя назіранні на працягу года, нарэшце, заваяванне 78° 50' пд. ш. — «Самага паўднёвага пункту, калі-небудзь дасягнутага чалавекам»[31]. У 1905 году Борхгрэвінк апублікаваў сваю кнігу на дацкай мове (яна ж — літаратурная нарвежская таго часу), яе тэкст уяўляе сабой пашыраную версію англійскага выдання[32].

Рэкламны стыль кнігі павінен быў затушаваць той факт, што сур’ёзных дасягненняў у геаграфічнай навуцы экспедыцыя Борхгрэвінка не прадэманстравала[17]. Існуе таксама меркаванне, што гібель Н. Хансена не дазволіла атрымаць шэраг важных прыродазнаўчагістарычных дадзеных[33]. Хансен прадстаўляў у экспедыцыі Музей натуральнай гісторыі ў Лондане, яго кіраўніцтва вінаваціла Борхгрэвінка ў адказнасці за смерць заолага і за недаатрыманыя музеем узоры і экспанаты.

За межамі Вялікабрытаніі Борхгрэвінк карыстаўся вялікай папулярнасцю: яго ўдастоіла ўзнагароды Нацыянальнае геаграфічнае таварыства ЗША, а кароль Швецыі і Нарвегіі Оскар II узвёў у рыцары св. Олафа  (руск.) (бел.[9]. Ужо ў 1929 годзе стортынг прысудзіў Борхгрэвінку ганаровы аклад у 3000 нарвежскіх крон за яго заслугі. Ён таксама быў удастоены вышэйшых узнагарод Даніі і Аўстра-Венгрыі. На думку гісторыка Д. Крэйна, «калі б Борхгрэвінк быў брытанскім марскім афіцэрам, у Англіі сур’ёзней паставіліся да яго дасягненняў»[17]. Фрыцьёф Нансен палічыў Борхгрэвінка ашуканцам і катэгарычна адмовіўся з ім сустракацца[34].

Наступнае жыццё

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля вяртання з Антарктыды Борхгрэвінк жыў у Нарвегіі, у асноўным займаючыся спартыўнай публіцыстыкай, у прыватнасці, ён выдаў кнігу «Гульні Нарвегіі». Быў старшынёй паляўнічага камітэта, некаторы час працаваў на біястанцыі на поўначы краіны. Пасля знакамітага вывяржэння вулкана Пеле на востраве Марцініка ў маі 1902 года Борхгрэвінк апынуўся адным з трох географаў, якім Нацыянальнае геаграфічнае таварыства даручыла расследаваць наступствы катастрофы на месцы. Нарвежац наведаў востраў у ліпені 1902 года і выявіў, што астраўляне амаль акрыялі ад панікі, а вулкан уціхамірыўся. Асноўнай яго высновай было тое, што горад Сен-П’ер наўрад ці будзе калі-небудзь населены з-за магутных выкідаў вулканічных пароў, якія прадстаўлялі вялікую небяспеку для членаў экспедыцыі. Для справаздачы Борхгрэвінк з Марцінікі адбыў у Вашынгтон[35].

Вярнуўшыся з ЗША, у жніўні 1902 года Борхгрэвінк прадставіў план новай экспедыцыі ў Антарктыду пад патранатам Нацыянальнага геаграфічнага таварыства, але рэалізаваны ён так і не быў. У другі раз ён паспрабаваў арганізаваць антарктычную экспедыцыю ў 1909 годзе ў Берліне, але зноў планы не былі рэалізаваныя. Тым не менш, ён захаваў статус эксперта па палярным падарожжам, у прыватнасці, Борхгрэвінка папрасілі пракаментаваць змену планаў Руаля Амундсена, які замест паходу да Паўночнага полюса абвясціў аб дасягненні Паўднёвага полюса, уступіўшы тым самым у «палярную гонку» з Робертам Скотам. Борхгрэвінк у інтэрв’ю, апублікаваным у шэрагу газет, заявіў, што адразу зразумеў, куды накіроўваецца Амундсен (у спісе рыштунку было 100 ездавых сабак і дом з печчу). Разам з тым, ён заявіў, што паўночныя алені з’яўляюцца значна лепшым відам транспарту для руху па Антарктыцы[36]. З Амундсенам Борхгрэвінк сябраваў з самага дзяцінства і заўсёды яго падтрымліваў[20]. Адносін з Ф. Нансенам Борхгрэвінку так ніколі і не ўдалося наладзіць[37]. Пасля гібелі Р. Скота Борхгрэвінк высока ацаніў яго заслугі ў даследаванні значнай часткі паўднёвапалярнага кантынента[38].

У наступныя гады Борхгрэвінк ціха жыў у Нарвегіі. У 1930 годзе прыйшло запозненае прызнанне Каралеўскага геаграфічнага таварыства, якое ўручыла нарвежцу залаты медаль, заявіўшы, што маштабы дасягнення Борхгрэвінка і пераадолены ім цяжкасці доўгія гады недаацэньваліся. Пры гэтым асабліва падкрэслівалася, што экспедыцыя на «Паўднёвым Крыжы» праводзілася пад брытанскім сцягам і за кошт брытанскай спонсарскай падтрымкі[11].

Памяць

[правіць | правіць зыходнік]

Карстэн Борхгрэвінк памёр у Осла 23 красавіка 1934 года. Яшчэ пры жыцці ён быў прызнаны піянерам антарктычных даследаванняў, якія заклалі падмурак экспедыцый «гераічнай эпохі»[1].

Некалькі геаграфічных аб’ектаў у Антарктыцы названы імем Борхгрэвінка: Бераг Борхгрэвінка на Зямлі Вікторыі, паміж мысамі Адэр і Вашынгтон. На Зямлі Вікторыі знаходзяцца ледавік Бохгрэвінка і ледавіковы язык Борхгрэвінка. На Зямлі Каралевы Мод размяшчаецца ледавік Borchgrevinkisen[9].

Імем Борхгрэвінка названая крыяпелагічная рыба Pagothenia borchgrevinki (разнавіднасць натаценіі)[39].

Паколькі зімоўе Борхгрэвінка знаходзіцца на тэрыторыі, якая з’яўляецца аб’ектам прэтэнзій Новай Зеландыі, яно ахоўваецца Antarctic Heritage Trust, якое таксама займаецца захаваннем хацін Шэклтана і Скота на в. Роса[40]. У 2002 годзе хаціна Борхгрэвінка была занесена ў рэестр асабліва ахоўных месцаў Антарктыкі (англ.: Antarctic Specially Protected Area) пад № 159. У 2005 годзе быў прыняты мэтавы план павышэння яе даступнасці для наведвання ў будучыні і захавання для нашчадкаў[41].

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б в г д Swan, R.A.. Borchgrevink, Carsten Egeberg (1864–1934)(недаступная спасылка). Australian Dictionary of Biography. Архівавана з першакрыніцы 27 мая 2012. Праверана 12 February 2012.
  2. ↑ Huntford 1999, p. 37.
  3. ↑ Southern Cross Expedition Members(недаступная спасылка). Antarctic Heritage Trust. Архівавана з першакрыніцы 24 чэрвеня 2012. Праверана 12 February 2012.
  4. ↑ Huntford 1985, p. 27.
  5. ↑ Fleming 2002, p. 238.
  6. ↑ Australian Antarctic Division(недаступная спасылка). Australian Government: Department of the Environment. Архівавана з першакрыніцы 31 мая 2012. Праверана 12 February 2012.
  7. ↑ McConville, Andrew (April 2007). "Henrik Bull, the Antarctic Exploration Committee and the first confirmed landing on the Antarctic continent". Polar Record. 43 (2). Cambridge University Press: 143–152. doi:10.1017/S0032247407006109. ISSN 0032-2474. Праверана 12 February 2012.
  8. ↑ а б в г Riffenburgh 2006, p. 677—678.
  9. ↑ а б в Norway's Forgotten Explorer(недаступная спасылка). Antarctic Heritage Trust. Архівавана з першакрыніцы 20 лістапада 2009. Праверана 12 February 2012.
  10. ↑ а б The First Landing on the Antarctic Mainland(недаступная спасылка). Antarctic Heritage Trust. Архівавана з першакрыніцы 20 лістапада 2009. Праверана 12 February 2012.
  11. ↑ а б в г д е Carsten Borchgrevink (1864–1934)(недаступная спасылка). South-pole.com. Архівавана з першакрыніцы 15 лістапада 2012. Праверана 12 February 2012.
  12. ↑ а б Borchgrevink 1901, p. III.
  13. ↑ а б в Speak 2003, p. 38—40.
  14. ↑ Borchgrevink 1901, p. 4—5.
  15. ↑ а б Borchgrevink 1901, p. 9—10.
  16. ↑ Carsten Borchgrevink // Norsk biografisk leksikon
  17. ↑ а б в г Crane 2005, p. 75.
  18. ↑ а б в Jones 2003, p. 59.
  19. ↑ Huxley 1977, p. 25.
  20. ↑ а б в Preston 1999, p. 14.
  21. ↑ Harrowfield, David. The Southern Cross Expedition(недаступная спасылка). University of Canterbury. Архівавана з першакрыніцы 14 лютага 2012. Праверана 12 February 2012.
  22. ↑ Борхгревинк, Эгебер // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  23. ↑ Harrowfield, David. The Southern Cross Expedition: Arrival at Cape Adare(недаступная спасылка). University of Canterbury. Архівавана з першакрыніцы 21 мая 2012. Праверана 12 February 2012.
  24. ↑ Fiennes 2003, p. 43.
  25. ↑ Crane 2005, p. 153.
  26. ↑ Harrowfield, David. The Southern Cross Expedition: First Burial on the Continent(недаступная спасылка). University of Canterbury. Архівавана з першакрыніцы 21 мая 2012. Праверана 12 February 2012.
  27. ↑ Crane 2005, p. 74—75.
  28. ↑ Harrowfield, David. The Southern Cross Expedition: Departure of the Expedition(недаступная спасылка). University of Canterbury. Архівавана з першакрыніцы 14 лютага 2012. Праверана 12 February 2012.
  29. ↑ Mill 1905, p. 402.
  30. ↑ Crane 2005, p. 89.
  31. ↑ Borchgrevink 1901, p. 7.
  32. ↑ Carsten Egeberg Borchgrevink. Nærmest sydpolen aaret 1900. — København og Kristiania: Gyldendalske boghandel nordisk forlag, 1905
  33. ↑ Mill 1905, p. 403.
  34. ↑ Huntford 2001, p. 468.
  35. ↑ "An Explorer's Experiences" (PDF). New York Times. 4 June 1902. Праверана 12 February 2012.
  36. ↑ Буманн-Ларсен 2005, с. 111.
  37. ↑ Crane 2005, p. 94.
  38. ↑ "Untitled news report". New York Times. 12 February 1913. Праверана 12 February 2012.
  39. ↑ ITIS Report: Pagothenia Borchgrevinki(недаступная спасылка). ITIS. Архівавана з першакрыніцы 19 студзеня 2012. Праверана 12 February 2012.
  40. ↑ Antarctic Specially Protected Areas(недаступная спасылка). Antarctic Heritage Trust. Архівавана з першакрыніцы 7 снежня 2009. Праверана 12 February 2012.
  41. ↑ Management Plan for Cape Adare ASPA No. 159 (PDF)(недаступная спасылка). Antarctic Heritage Trust. Архівавана з першакрыніцы 26 сакавіка 2012. Праверана 12 February 2012.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
commons: Карстэн Борхгрэвінк на Вікісховішчы
  • Буманн-Ларсен Т. Амундсен. — М.: Молодая гвардия, 2005.
  • Borchgrevink C. First on the Antarctic Continent. — London: George Newnes Ltd, 1901.
  • Crane D. Scott of the Antarctic. — London: Harper Collins, 2005.
  • Fiennes R. Captain Scott. — London: Hodder & Stoughton, 2003. — 508 p.
  • Fleming F. Ninety Degrees North. — London: Granta Publications, 2002.
  • Huntford R. Nansen. — London: Abacus, 2001.
  • Huntford R. The Last Place on Earth. Scott and Amundsen's Race to the South Pole. — N. Y.: The Modern Library, 1999.
  • Huntford R. Shackleton. — London: Hodder & Stoughton, 1985.
  • Huxley E. Scott of the Antarctic. — London: Weidenfeld & Nicolson, 1977.
  • Jones M. The Last Great Quest: Captain Scott's Antarctic Sacrifice. — Oxford: Oxford University Press, 2003.
  • Mill H. R. The Siege of the South Pole. — London: Alston Rivers, 1905.
  • Preston D. A First Rate Tragedy: Captain Scott's Antarctic Expeditions Constable. — London: Constable, 1999.
  • Riffenburgh B. Encyclopedia of the Antarctic. — London: Routledge, 2006.
  • Speak P. William Speirs Bruce: Polar Explorer and Scottish Nationalist. — Edinburgh: National Museums of Scotland, 2003.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Карстэн_Борхгрэвінк&oldid=4813564"