Ураднік

Ураднік — службовая асоба ва ўрадах Вялікага Княства Літоўскага. Пасада зацвярджалася вялікім князем, ваяводамі і старостамі з абраных кандыдатаў. Пасады ураднікаў былі пажыццёвыя або да пераходу на больш высокую пасаду. Статут ВКЛ 1588 г. забараняў займаць некалькі адміністрацыйных пасад або адначасова адміністрацыйную і судовую. Але здаралася, што буйныя феадалы займалі і некалькі пасад. У гарадах ураднікамі былі войты, радцы, лаўнікі, бурмістры і інш. Звычайна пасады урадніка у гарадах былі выбарнымі. Парадак заняцця пасад у гарадах у асноўным рэгуляваўся нормамі магдэбургскага права. Статут ВКЛ 1588 г. прадугледжваў павышаную адказнасць за злачынствы супраць урадніка пры выкананні імі службовых абавязкаў.

Ураднікі падзяляліся на земскіх (дзяржаўных) і прыдворных:

• Земскія ўраднікі (як правіла, шляхта, што мела маёнткі на тэрыторыі адпаведнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі):
  • Цэнтральныя: абозныя вялікі і польны, войскі, генерал артылерыі, генерал-інспектр, гетманы вялікі і польны, інстыгатар і віцэ-інстыгатар, канцлер і падканцлер, лоўчы, маршалак вялікі (земскі), мастаўнічы, мернік, мечнік, падкаморы, падскарбі вялікі (земскі), пісары вялікія, дэкрэтавы, польны і скарбовы, поштмагістр, рэгенты канцылярыяў вялікай і меншай, рэферэндары духоўны і свецкі, сакратары вялікія духоўны і свецкі, спіжарны, стражніні вялікі і польны, харужы вялікі.
  • Мясцовыя: ваяводы, войскія, гараднічыя, кашталяны, маршалкі, мечнікі, падстоліі, падчашыя, старосты, стольнікі, харунжыя, чашнікі і інш.
  • Судовыя: маршалак і дэпутаты Галоўнага Трыбунала, падкаморыі, суддзі, падсудкі, віжы, возныя, каморнікі і інш.
  • Адміністрацыйныя
• Прыдворныя ўраднікі: маршалкі дворныя, падскарбі дворны, лоўчы дворны, канюшы, кухмістар, крайчы, падканюшы, падстолі, піўнічы, стольнік, чашнік.

Да 1569 г. галоўныя цэнтральныя ўраднікі (маршалкі вялікі і дворны, гетман вялікі, падскарбі земскі, канцлер, падканцлер), ваяводы, кашталяны, староста жамойцкі ўваходзілі ў Раду Вялікага Княства Літоўскага.

Па Люблінскай уніі (1569) у Сенаце Рэчы Паспалітай засядалі 5 найвышэйшых ураднікаў Вялікага Княства Літоўскага — маршалкі вялікі і дворны, канцлер, падканцлер, падскарбі земскі, а таксама ўсе ваяводы, кашталяны і староста жамойцкі.

Значныя пасады ураднікаў, якія не ўваходзілі ў Сенат, называліся дыгнітарскімі.

Літаратура

• Марыскін А. Ураднік // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 692. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Марыскін, А. Ураднік / Аляксандр Марыскін // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. / БелЭн; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — Мн.: БелЭн, 2001. — 591 с.: іл. — С. 588. — ISBN 985-11-0214-8.