Металы: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
др →Гл. таксама: выдал. шаблона, replaced: {{Link GA| → {{subst:Void| using AWB |
др арфаграфія |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
: ''Пра адпаведны кірунак у рок-музыцы гл. [[Метал, музыка]]'' |
: ''Пра адпаведны кірунак у рок-музыцы гл. [[Метал, музыка]]'' |
||
'''Метал''' (мн. лік “металы”; ад {{lang-la|metallum}} |
'''Метал''' (мн. лік “металы”; ад {{lang-la|metallum}} — шахта) — [[Простыя рэчывы|простае рэчыва]], [[атам]]ы якога вызначаюцца здольнасцю аддаваць [[валентныя электроны]] і пераходзіць у [[Зарад электрычны|дадатна зараджаныя]] [[іон]]ы. Абагуленыя [[валентныя электроны]] свабодна перамяшчаюцца ў [[Крышталь|крышталічнай рашотцы]], забяспечваючы [[Хімічная сувязь|сувязь]] паміж [[атам]]амі. Структура металаў апісваецца зоннай тэорыяй. |
||
Большасць (больш за 85) вядомых [[Хімічны элемент|хімічных элементаў]] |
Большасць (больш за 85) вядомых [[Хімічны элемент|хімічных элементаў]] — металы і толькі каля 22 — [[неметал]]ы. |
||
Адрозніваюць |
Адрозніваюць металы галоўных і пабочных падгруп [[Перыядычная сістэма элементаў|Перыядычнай сістэмы]]. Металы галоўных падгруп завуцца непераходнымі, у іх [[атам]]ах адбываецца запаўненне s- і р-электронных абалонак. Металы пабочных падгруп завуцца пераходнымі, у іх дабудоўваюцца d- і f-абалонкі, у адпаведнасці з чым яны падзяляюцца на d-групу і дзве f-групы — [[лантаноіды]] і [[актыноіды]]. |
||
== Фізічныя ўласцівасці == |
== Фізічныя ўласцівасці == |
||
Металы вызначаюцца высокай электра- і [[цеплаправоднасць|цеплаправоднасцю]], здольнасцю адбіваць светлавыя хвалі, пластычнасцю. У цвёрдым выглядзе звычайна маюць [[Крышталь|крышталічную]] будову. Большасць металаў крышталізуецца ў простых структурах (кубічных і гексаганальных), якія адпавядаюць найшчыльнейшай кампаноўцы [[атам]]аў. Шмат металаў могуць існаваць у дзвюх і больш [[Крышталь|крышталічных]] мадыфікацыях (гл. [[Палімарфізм]]). Паліморфныя пераходы часам спалучаюцца са стратай металічных уласцівасцей (напрыклад, пераход белага [[волава]] (b-Sn) ў шэрае (a-Sn). |
|||
Цвёрдасць некаторых металаў па шкале Моаса:<ref>{{кніга | аўтар = Поваренных А. С. |загаловак = Твердость минералов | выдавецтва = АН УССР| год = 1963 | старонкі = 197-208. — 304 с }}</ref> |
Цвёрдасць некаторых металаў па [[Шкала Моаса|шкале Моаса]]:<ref>{{кніга | аўтар = Поваренных А. С. |загаловак = Твердость минералов | выдавецтва = АН УССР| год = 1963 | старонкі = 197-208. — 304 с }}</ref> |
||
{| align="center" class="wikitable sortable" |
{| align="center" class="wikitable sortable" |
||
Радок 117: | Радок 117: | ||
== Хімічныя ўласцівасці == |
== Хімічныя ўласцівасці == |
||
Агульныя для |
Агульныя для металаў хімічныя ўласцівасці абумоўлены слабай [[Хімічная сувязь|сувяззю]] [[Валентныя электроны|валентных электронаў]] з [[Ядро атама|ядром]] [[атам]]а: утварэнне дадатна [[Зарад электрычны|зараджаных]] [[іон]]аў (катыёнаў), станоўчая [[ступень акіслення]] ў [[Рэчывы складаныя|злучэннях]], утварэнне асноўных [[аксід]]аў і [[гідраксід]]аў, выцясненне [[вадарод]]у з [[Кіслата|кіслот]] і г.д. |
||
Металічныя ўласцівасці [[Хімічны элемент|элемента]] праяўляюцца тым яскравей, чым |
Металічныя ўласцівасці [[Хімічны элемент|элемента]] праяўляюцца тым яскравей, чым ніжэй яго [[электраадмоўнасць]]. У падгрупах [[Перыядычная сістэма элементаў|Перыядычнай сістэмы]] з узрастаннем [[Атам|атамнага нумару]] [[электраадмоўнасць]] у цэлым змяншаецца, а металічныя ўласцівасці ўзрастаюць. |
||
Металы ад [[Літый|Li]] да [[Натрый|Na]] лёгка рэагуюць з [[кісларод]]ам на холадзе, іншыя злучаюцца з [[кісларод]]ам толькі пры награванні, а [[Ірыдый|Ir]], [[Плаціна|Pt]], [[Золата|Au]] з [[кісларод]]ам не ўзаемадзейнічаюць. Уласцівасці металаў характарызуюцца іх месцам у [[Электрахімічны рад напружанняў металаў|электрахімічным радзе]]. Металы ад [[Літый|Li]] да [[Натрый|Na]] выцясняюць [[вадарод]] з [[Вада|вады]] пры [[Нармальныя ўмовы|нармальных умовах]], а ад [[Магній|Mg]] да [[Талій|Tl]] — пры награванні. Металы, якія стаяць у [[Электрахімічны рад напружанняў металаў|электрахімічным радзе]] перад [[вадарод]]ам, выцясняюць яго з разбаўленых [[Кіслата|кіслот]] (на холадзе або пры награванні). Металы, якія стаяць у [[Электрахімічны рад напружанняў металаў|электрахімічным радзе]] пасля [[вадарод]]у, раствараюцца толькі ў [[Кіслата|кіслародных кіслотах]] (канцэнтраваная [[Серная кіслата|H2SO4]] ці [[Азотная кіслата|HNO3]]), а [[Плаціна|Pt]], [[Золата|Au]] — толькі ў [[Сумесь|сумесі]] гэтых [[Кіслата|кіслот]]. [[Аксід]]ы металаў ад [[Літый|Li]] да [[Алюміній|Al]] і ад [[Лантан|La]] да [[Цынк|Zn]] [[Аднаўленне|аднаўляюцца]] цяжка, бліжэй да канца [[Электрахімічны рад напружанняў металаў|рада]] схільнасць да [[Аднаўленне|аднаўлення]] павялічваецца, [[аксід]]ы апошніх у [[Электрахімічны рад напружанняў металаў|радзе]] металаў распадаюцца на метал і [[кісларод]] ужо пры невялікім награванні. |
|||
[[Ступень акіслення|Ступені акіслення]] непераходных |
[[Ступень акіслення|Ступені акіслення]] непераходных металаў: +1 для падгрупы I а; +2 для II a; +1 і +3 для III a; +2 і +4 для IV a; +2, +3 і +5 для V a; — 2, +2, +4, +6 для VI a. У пераходных металах: +1, +2, +3 для падгрупы I б, +2 для II б; +3 для III б; +2, +3, +4 для IV б; +2, +3, +4, +5 для V б; +2, +3, +4, +5, +6 для VI б, +2, +3, +4, +5, +6, +7 для VII б, от +2 до +8 в VIII б. У [[Лантаноіды|лантаноідаў]]: +2, +3 і +4, у [[Актыноіды|актыноідаў]] — ад +3 да +6. [[Аксід]]ы металаў з малой [[Ступень акіслення|ступенню акіслення]] маюць [[Аснова|асноўныя ўласцівасці]], [[аксід]]ы з высокай [[Ступень акіслення|ступенню акіслення]] з'яўляюцца [[ангідрыд]]амі [[Кіслата|кіслот]]. Металы з пераменнаю [[Валентнасць|валентнасцю]] (напрыклад, [[Хром|Cr]], [[Марганец|Mn]], [[Жалеза|Fe]]), у [[Складаныя рэчывы|злучэннях]], дзе яны маюць нізкія [[Ступень акіслення|ступені акіслення]], ([[Хром|Cr]] (+2), [[Марганец|Mn]] (+2), [[Жалеза|Fe]] (+2)), выяўляюць [[Аднаўленне|аднаўленчыя ўласцівасці]], а ў [[Складаныя рэчывы|злучэннях]], дзе яны маюць вышэйшыя [[Ступень акіслення|ступені акіслення]] ([[Хром|Cr]] (+6), [[Марганец|Mn]] (+7), [[Жалеза|Fe]] (+3)) уласцівасці [[Акісленне|акісляльныя]]. |
||
Здольнасць |
Здольнасць металаў да ўтварэння [[Складаныя рэчывы|злучэнняў]] і [[Палімарфізм|паліморфных пераходаў]] стварае аснову для атрымання шматлікіх [[Сплаў|сплаваў]] з разнастайнымі карыснымі ўласцівасцямі. Колькасць вядомых [[Сплаў|сплаваў]] перавысіла 10 000. |
||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
Назва «метал» паходзіць ад грэчаскага métallon (ад metalléuo — выкапваю, здабываю з зямлі), якое спачатку азначала копі, руднікі (у [[Герадот|Геродота]], [[5 ст. да н.э.]]). У старажытнасці і сярэднявеччы лічылі, што ёсць 7 металаў: [[золата]], [[серабро]], [[медзь]], [[волава]], [[свінец]], [[жалеза]], [[ртуць]]. М. В. Ламаносаў налічваў 6 металаў ([[Золата|Au]], [[Серабро|Ag]], [[Медзь|Cu]], [[Волава|Sn]], [[Жалеза|Fe]], [[Свінец|Pb]]) і вызначаў метал як «светлое тело, которое ковать можно». У 1-й палове [[19 ст.]] былі атрыманыя металы платынавай групы, [[Шчолачныя металы|шчолачныя]] і [[Шчолачназямельныя металы|шчолачназямельныя]] металы, адкрыты невядомыя металы пры [[Хімічны аналіз|хімічным аналізе]] [[мінерал]]аў. В 1860—63 метадам [[Спектральны аналіз|спектральнага аналізу]] былі адкрыты [[Цэзій|Cs]], [[Рубідый|Rb]], [[Талій|Tl]], [[Індый|In]]. У другой палове [[20 ст.]] былі штучна атрыманыя [[Радыеактыўнасць|радыеактыўныя]] металы, у прыватнасці, [[трансураніды]]. |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Гл. таксама == |
== Гл. таксама == |
||
* [[Сталь]] |
* [[Сталь]] |
||
Радок 142: | Радок 143: | ||
{{Металы і сплавы, якія выкарыстоўваюцца для вырабу манет}} |
{{Металы і сплавы, якія выкарыстоўваюцца для вырабу манет}} |
||
[[Катэгорыя:Металы]] |
[[Катэгорыя:Металы]] |
Версія ад 17:55, 26 кастрычніка 2015
- Пра адпаведны кірунак у рок-музыцы гл. Метал, музыка
Метал (мн. лік “металы”; ад лац.: metallum — шахта) — простае рэчыва, атамы якога вызначаюцца здольнасцю аддаваць валентныя электроны і пераходзіць у дадатна зараджаныя іоны. Абагуленыя валентныя электроны свабодна перамяшчаюцца ў крышталічнай рашотцы, забяспечваючы сувязь паміж атамамі. Структура металаў апісваецца зоннай тэорыяй.
Большасць (больш за 85) вядомых хімічных элементаў — металы і толькі каля 22 — неметалы.
Адрозніваюць металы галоўных і пабочных падгруп Перыядычнай сістэмы. Металы галоўных падгруп завуцца непераходнымі, у іх атамах адбываецца запаўненне s- і р-электронных абалонак. Металы пабочных падгруп завуцца пераходнымі, у іх дабудоўваюцца d- і f-абалонкі, у адпаведнасці з чым яны падзяляюцца на d-групу і дзве f-групы — лантаноіды і актыноіды.
Фізічныя ўласцівасці
Металы вызначаюцца высокай электра- і цеплаправоднасцю, здольнасцю адбіваць светлавыя хвалі, пластычнасцю. У цвёрдым выглядзе звычайна маюць крышталічную будову. Большасць металаў крышталізуецца ў простых структурах (кубічных і гексаганальных), якія адпавядаюць найшчыльнейшай кампаноўцы атамаў. Шмат металаў могуць існаваць у дзвюх і больш крышталічных мадыфікацыях (гл. Палімарфізм). Паліморфныя пераходы часам спалучаюцца са стратай металічных уласцівасцей (напрыклад, пераход белага волава (b-Sn) ў шэрае (a-Sn).
Цвёрдасць некаторых металаў па шкале Моаса:[1]
Цвёрдасць | Метал |
---|---|
0.2 | Цэзій |
0.3 | Рубідый |
0.4 | Калій |
0.5 | Натрый |
0.6 | Літый |
1.2 | Індый |
1.2 | Талій |
1.25 | Барый |
1.5 | Стронцый |
1.5 | Галій |
1.5 | Волава |
1.5 | Свінец |
1.5 | Ртуць(цв.) |
1.75 | Кальцый |
2.0 | Кадмій |
2.25 | Вісмут |
2.5 | Магній |
2.5 | Цынк |
2.5 | Лантан |
2.5 | Серабро |
2.5 | Золата |
2.59 | Ітрый |
2.75 | Алюміній |
3.0 | Медзь |
3.0 | Сурма |
3.0 | Торый |
3.17 | Скандый |
3.5 | Плаціна |
3.75 | Кобальт |
3.75 | Паладый |
3.75 | Цырконій |
4.0 | Жалеза |
4.0 | Нікель |
4.0 | Гафній |
4.0 | Марганец |
4.5 | Ванадый |
4.5 | Малібдэн |
4.5 | Родый |
4.5 | Тытан |
4.75 | Ніёбій |
5.0 | Ірыдый |
5.0 | Рутэній |
5.0 | Тантал |
5.0 | Тэхнецый |
5.0 | Хром |
5.5 | Берылій |
5.5 | Осмій |
5.5 | Рэній |
6.0 | Вальфрам |
6.0 | β-Уран |
Хімічныя ўласцівасці
Агульныя для металаў хімічныя ўласцівасці абумоўлены слабай сувяззю валентных электронаў з ядром атама: утварэнне дадатна зараджаных іонаў (катыёнаў), станоўчая ступень акіслення ў злучэннях, утварэнне асноўных аксідаў і гідраксідаў, выцясненне вадароду з кіслот і г.д.
Металічныя ўласцівасці элемента праяўляюцца тым яскравей, чым ніжэй яго электраадмоўнасць. У падгрупах Перыядычнай сістэмы з узрастаннем атамнага нумару электраадмоўнасць у цэлым змяншаецца, а металічныя ўласцівасці ўзрастаюць.
Металы ад Li да Na лёгка рэагуюць з кіслародам на холадзе, іншыя злучаюцца з кіслародам толькі пры награванні, а Ir, Pt, Au з кіслародам не ўзаемадзейнічаюць. Уласцівасці металаў характарызуюцца іх месцам у электрахімічным радзе. Металы ад Li да Na выцясняюць вадарод з вады пры нармальных умовах, а ад Mg да Tl — пры награванні. Металы, якія стаяць у электрахімічным радзе перад вадародам, выцясняюць яго з разбаўленых кіслот (на холадзе або пры награванні). Металы, якія стаяць у электрахімічным радзе пасля вадароду, раствараюцца толькі ў кіслародных кіслотах (канцэнтраваная H2SO4 ці HNO3), а Pt, Au — толькі ў сумесі гэтых кіслот. Аксіды металаў ад Li да Al і ад La да Zn аднаўляюцца цяжка, бліжэй да канца рада схільнасць да аднаўлення павялічваецца, аксіды апошніх у радзе металаў распадаюцца на метал і кісларод ужо пры невялікім награванні. Ступені акіслення непераходных металаў: +1 для падгрупы I а; +2 для II a; +1 і +3 для III a; +2 і +4 для IV a; +2, +3 і +5 для V a; — 2, +2, +4, +6 для VI a. У пераходных металах: +1, +2, +3 для падгрупы I б, +2 для II б; +3 для III б; +2, +3, +4 для IV б; +2, +3, +4, +5 для V б; +2, +3, +4, +5, +6 для VI б, +2, +3, +4, +5, +6, +7 для VII б, от +2 до +8 в VIII б. У лантаноідаў: +2, +3 і +4, у актыноідаў — ад +3 да +6. Аксіды металаў з малой ступенню акіслення маюць асноўныя ўласцівасці, аксіды з высокай ступенню акіслення з'яўляюцца ангідрыдамі кіслот. Металы з пераменнаю валентнасцю (напрыклад, Cr, Mn, Fe), у злучэннях, дзе яны маюць нізкія ступені акіслення, (Cr (+2), Mn (+2), Fe (+2)), выяўляюць аднаўленчыя ўласцівасці, а ў злучэннях, дзе яны маюць вышэйшыя ступені акіслення (Cr (+6), Mn (+7), Fe (+3)) уласцівасці акісляльныя.
Здольнасць металаў да ўтварэння злучэнняў і паліморфных пераходаў стварае аснову для атрымання шматлікіх сплаваў з разнастайнымі карыснымі ўласцівасцямі. Колькасць вядомых сплаваў перавысіла 10 000.
Гісторыя
Назва «метал» паходзіць ад грэчаскага métallon (ад metalléuo — выкапваю, здабываю з зямлі), якое спачатку азначала копі, руднікі (у Геродота, 5 ст. да н.э.). У старажытнасці і сярэднявеччы лічылі, што ёсць 7 металаў: золата, серабро, медзь, волава, свінец, жалеза, ртуць. М. В. Ламаносаў налічваў 6 металаў (Au, Ag, Cu, Sn, Fe, Pb) і вызначаў метал як «светлое тело, которое ковать можно». У 1-й палове 19 ст. былі атрыманыя металы платынавай групы, шчолачныя і шчолачназямельныя металы, адкрыты невядомыя металы пры хімічным аналізе мінералаў. В 1860—63 метадам спектральнага аналізу былі адкрыты Cs, Rb, Tl, In. У другой палове 20 ст. былі штучна атрыманыя радыеактыўныя металы, у прыватнасці, трансураніды.
Металы і іх сплавы шырока выкарыстоўваюцца ў розных галінах вытворчасці, перш за ўсё як канструкцыйны матэрыял.
Гл. таксама
Зноскі
- ↑ Поваренных А. С. Твердость минералов. — АН УССР, 1963. — С. 197-208. — 304 с.
Шаблон:Шэраг актыўнасці металаў Шаблон:Групы хімічных элементаў