Сяргей Мітрафанавіч Гарадзецкі

Сяргей Мітрафанавіч Гарадзецкі
Сяргей Гарадзецкі
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	Сяргей Гарадзецкі
Псеўданімы	Петербуржец
Дата нараджэння	5 (17) студзеня 1884 ці 18 студзеня 1884(1884-01-18)
Месца нараджэння	Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя
Дата смерці	7 чэрвеня 1967(1967-06-07) (83 гады) ці 8 чэрвеня 1967(1967-06-08) (83 гады)
Месца смерці	Обнінск, Калужская вобласць, РСФСР, СССР
Пахаванне	Ваганькаўскія могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Жонка	Ганна Аляксееўна Гарадзецкая[d]
Дзеці	Рагнеда Сяргееўна Гарадзецкая[d]
Альма-матар	Шостая Санкт-Пецярбургская гімназія[d]
Месца працы	Літаратурны інстытут імя А. М. Горкага
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, пісьменнік, перакладчык, мастак, драматург, літаратурны крытык, публіцыст, лібрэтыст
Гады творчасці	1906—1967
Кірунак	сімвалізм (да 1910) акмеізм
Жанр	лірыка
Мова твораў	руская
Дэбют	«Ярь»
Узнагароды
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сяргей Мітрафанавіч Гарадзецкі (5 (17) студзеня 1884, Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя — 7 чэрвеня 1967, Обнінск, СССР) — рускі і савецкі паэт, перакладчык твораў беларускай літаратуры, у тым ліку Янкі Купалы і Якуба Коласа.

Біяграфія

Дзяцінства і адукацыя

Сын пісьменніка-этнографа Мітрафана Іванавіча Гарадзецкага, які ведаў М. С. Ляскова, Мікешына, У. Салаўёва, Іаана Кранштацкага і іншых характэрных людзей другой паловы XIX стагоддзя. Скончыў 6-ю Санкт-Пецярбургскую гімназію, у 1900-я гады вучыўся на гісторыка-філалагічным факультэце Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта адначасова з Аляксандрам Блокам (не скончыў) і з гэтага часу захапіўся паэзіяй.

Пецярбургскі перыяд

М. Гумілёў і С. Гарадзецкі. 1910-я гг.

А. Шыраевец і С. Гарадзецкі, 1915 год.

У 1905 наведваў «Вежу» Вячаслава Іванава. У 1906—1907 гадах апублікаваў кнігі вершаў «Яр», «Пярун», «Дзікая воля» — гэта былі сімваліцкія творы з фальклорным ухілам. У 1909 годзе публікаваўся ў часопісе «Пробуждение». Але ў 1910-я гады Гарадзецкі разышоўся з сімвалістамі і ў 1912 стаў адным з арганізатараў Цэху паэтаў (разам з паэтам Мікалаем Гумілёвым). У 1911 годзе падрыхтаваў і выдаў двухтомны зборнік вершаў Івана Нікіціна з уласным уступным артыкулам.

Да 1915 адносіцца арганізацыя гуртка сялянскіх пісьменнікаў «Прыгажосць», з якога выйшлі так званыя «новыя сялянскія паэты»: С. Ясенін, С. Клычкоў, М. Клюеў, А. Шыраевец.

Першая сусветная вайна

З восені 1916 знаходзіўся на Каўказскім фронце Першай сусветнай вайны ў якасці прадстаўніка Саюза гарадоў і ваеннага карэспандэнта. Пазней некаторы час працаваў санітарам у лагеры для хворых сыпным тыфам. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі выдаў кнігу вершаў «Анёл Арменіі», дзе, у прыватнасці, адлюстравана тэма генацыду армян. Калі быў у Баку, Гарадзецкі загадваў мастацкім аддзяленнем РАСТА, затым працаваў у палітупраўленні Каспійскага флоту.

Маскоўскі перыяд

З 1921 года жыў у Маскве, шмат публікаваўся, перакладаў паэзію — як народаў СССР, так і замежную. Да 1924 года працаваў заглітам у Маскоўскім Тэатры Рэвалюцыі, рэдагаваў часопіс «Искусство трудящимся», затым да 1932 года — у літаратурным аддзеле газеты «Известия». У 1930-я гады шмат працаваў над опернымі лібрэта — гэта быў добры і адносна бяспечны спосаб літаратурнага заробку. Пераклаў лібрэта опер: «Фідэліа» Бетховена, «Вадавоз» Л. Керубіні, «Нюрнбергскія майстэрзінгеры» і «Лаэнгрін» Р. Вагнера. Напісаў новы тэкст («неманархічны») оперы М. Глінкі «Жыццё за цара», якая атрымала назву «Іван Сусанін».

Апошнія гады

Падчас Айчыннай вайны быў у эвакуацыі ва Узбекістане і Таджыкістане, перакладаў мясцовых паэтаў. Выступаў як крытык і літаратуразнавец.

У 1958 г. апублікаваў аўтабіяграфічны нарыс «Мой шлях».

Творчасць

Літаратурная творчасць

Пісаць вершы стаў з дзяцінства; першая ж кніга «Ярь» (1907) звярнула на сябе ўвагу. Паэзія Гарадзецкага 1907—1912 уваходзіць у рэчышча сімвалісцкага руху. Раннія працы (зборнікі «Ярь» і «Перун», 1907) цікавыя перш за ўсё спробай сінтэзаваць моўныя дасягнення сімвалізму з народным мовай (тут — збольшага — вытокі позняй «сялянскай» паэзіі і — у пэўнай ступені — футурызму). Характэрна таксама адлюстраванне ў гэтых першых досведах сацыяльных матываў (водгукі рэвалюцыі 1905). Паэтыка гэтага перыяду часткова прымыкае да бальмонтаўская (гегемонія напеўнасці), але моцны ўплыў на яго аказалі В. Іванаў і А. Блок. У далейшым Гарадзецкі ўводзіць у паэтычны абарот і цалкам новыя рытмы, якія да того ўтрымаліся ў літаратуры. Але ўжо і тады Гарадзецкага вылучаў з асяроддзя сімвалістаў «непасрэдны захоп быццём», жыццярадаснае і жыццярадаснае светаадчуванне. У 1912 годзе Гарадзецкі парваў з сімвалізмам і разам з Гумілёвым заснаваў новуюя плынь — акмеізм. Адказваючы запытам буржуазнай інтэлігенцыі перадваеннай пары, Гарадзецки імкнуўся звесці паэзію з містычных вышынь на зямлю, надаць ёй цвярозы рэчавы, матэрыяльны адбітак. Свайму субрату па школе В. Мандэльштаму Гарадзецкі ставіць у заслугу тое, што «ён верыць у вагу, ён паважае прастору, ён пяшчотна любіць матэрыял, ён рэчывы не папракае за марудлівасць і сталасць». У сувязі з гэтым у паэтыцы Гарадзецкага маляўнічасць, пластычнасць мяняе ранейшую музычнасць і напеўнасць. Імперыялістычную вайну 1914 года, як і ўсе акмеісты, сустрэў патрыятычнымі вершамі.

У сваёй ранняй лірыцы Гарадзецкі выпрабаваў ўплыў сімвалістаў, перш за ўсё — Вячаслава Іванава, А. Блока і К. Бальмонта, для яго характэрна вяртанне да матываў паганскай славянскай міфалогіі і першабытных сіл, якія праяўляюцца ў сувязі з прыродай. Пасля бальшавіцкага перавароту Гарадзецкі пісаў палітычныя вершы — ад агітак перыяду Грамадзянскай вайны, прывітанняў пралетарскім паэтам (1921), партыйным з’ездам (1931, 1958) і касманаўтам (1962) да тэксту кантаты «Песня пра партыю».

— Вольфганг Казак

Аддаючы ў апошнія гады шмат часу практычнай рэдакцыйна-выдавецкай і тэатральнай дзейнасці, Гарадзецкі разам з тым працаваў і ў галіне літаратуры, апублікаваўшы з 1920 некалькі зборнікаў вершаў, прозы, шэраг п’ес і твораў, прызначаных для масавага чытача; асобна неабходна адзначыць вялікую яго працу па стварэнні дзіцячай літаратуры. Гарадзецкі імкнуўся зліць сваю паэтычную творчасць з агульным савецкім будаўніцтвам, шчыра раздзіраючы са старымі навыкамі і традыцыямі. «Хай з крывёй мы здзіраем рыззё, але спушчу яго з сябе», — пісаў ён у адным з вершаў. Але гэта пераадоленне «рыззя» даецца Гарадзецкаму нялёгка: яго рэвалюцыйным вершам часта не хапае выразнасці і цэласнасці, гэтак характэрных для былой творчасці паэта.

Крытыка і пераклады

Гарадзецкі багата працаваў і як крытык. Найважнейшы яго крытычны артыкул — «Некаторыя плыні ў сучаснай рускай паэзіі» («Аполлон», No 1 за 1913) — была праграмным маніфестам акмеізму. Варта адзначыць яшчэ: уводны артыкул да збору твораў І. С. Нікіціна (1911); артыкул пра В. Г. Караленку (у зборніку «Наши дни», No 2, Москва, 1922). Празаічныя творы Гарадзецкага (у т. л. і лепшыя рэчы, як раман «Чырвоны смерч», аповесць «Сутулаўскае гняздо» і інш.) уяўляюць значна меншую цікавасць (за выключэннем некаторых казак). З даволі шматлікіх перакладаў Гарадзецкага асабліва характэрныя «Ночь» М. Марціні, «Астрожныя песни» Э. Толера, дзве п’есы Мальера. З твораў беларускай літаратуры перакладаў вершы і паэмы Я. Купалы («Над ракой Арэсай», «Барысаў») і Я. Коласа («Хата рыбака», саўмесна з Б. Ірыніным і П. Сямыніным; «Новая зямля»). Прысвяціў Я. Купалу вершы.

Выяўленчая творчасць

У дзень прыходу ў Баку Чырвонай Арміі ў красавіку 1920 года Сяргей Мітрафанаў быў прызначаны загадчыкам мастацкага аддзела РАСТА. Яно займалася выпускам плакатаў, партрэтаў важдзёў, якія вырабляліся ў тым ліку ўручную. У калектыў уваходзілі сярод іншых мастакі Азімзадэ і С. Тэлінгатэр выдавалі часопіс «Мастацтва» рускай і цюркскай мовай, выйшла 2 нумары, абодва ў 1921 годзе. Сам С. Гарадзецкі не толькі займаўся сачыненнем вершаў і подпісаў для плакатаў, але і непасрэдна ўдзельнічаў у маляванні і афармленні. Захаваліся некалькі плакатаў, якія належаць пэндзлю Гарадзецкага, а таксама некалькі «Вокнаў БакКаўРАСТА» з яго вершамі і малюнкамі — «Да здравствует освободительница трудящихся Кавказа ХI армия!», «Помощь Баку голодающей России», «Освобожденные женщины Востока» і інш. У Баку Сяргей Гарадзецкі ніколі не разлучаўся з алоўкам і фарбамі, хадзіў на эцюды ў маляўнічыя куткі Баку і на нафтапромыслы, рабіў накіды партрэтаў і гумарыстычныя малюнкі.

Вядомы выяўленчыя работы С. Гарадзецкага ў такіх жанрах, як пейзаж, шарж, партрэт, плакат, карыкатура, кніжная графіка і іншых.

Узнагароды

• Ордэн «Знак Пашаны» (16.04.1964)

Сям’я

І. Я. Рэпін, «Партрэт паэта, празаіка, перакладчыка і драматурга Сяргея Мітрафанавіча Гарадзецкага з жонкай», 1914.

• Жонка — актрыса і паэтка Ганна Аляксееўна Гарадзецкая (народж. Казельская); (літ. псеўданім Нимфа Бел-конь-Любомирская; (1889—1945). Замужам за С. Г. з 1908. Па словах А. А. Блока адрознівалася незвычайнай прыгажосцю.
• Дачка — Рагнеда Гарадзецкая-Бірукова (р. 1909), унучка Наталля Юр’еўна Бірукова, праўнучка — Таццяна.

Адрасы ў Санкт-Пецярбургу

да 1911 — 12-я лінія, 15;

1911—1913 — даходны дом — набярэжная ракі Фантанкі, 143;

з 1914 — даходны дом — Малая Пасадская, 14.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — С. 48. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).

Спасылкі

• Сярэбранае стагоддзе Архівавана 6 мая 2012.
• Стыхіра Архівавана 11 чэрвеня 2011.
• Словы
• Пра Фінляндыю ў паэзіі Гарадзецкага Архівавана 4 сакавіка 2016.
• Городецкий Сергей Митрофанович (руск.)