Тамперэ

Тамперэ фінск.: Tampere шведск.: Tammerfors Герб Сцяг Краіна  Фінляндыя Каардынаты 61°29′53″ пн. ш. 23°45′36″ у. д. Кіраўнік Kalervo Kummola[d] Заснаваны 1 кастрычніка 1779 Плошча 524,89 км² (1 студзеня 2023) Водныя аб’екты Возера Нясіярві, Pyhäjärvi[d] і Tammerkoski[d] Насельніцтва ▲255 333 чал. (29 лютага 2024) Часавы пояс UTC+2 і UTC+03:00 Паштовыя індэксы 33100–33900 Афіцыйны сайт tampere.fi (фін.)​ (англ.) Тамперэ на карце Фінляндыі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Та́мперэ, Та́мерфорс (фінск.: Tampere, шведск.: Tammerfors) — горад у правінцыі Пірканма на поўдні Фінляндыі, другі па значнасці гарадскі цэнтр пасля Хельсінкі. Тамперэ мае 204 тысячы жыхароў (разам з суседнімі муніцыпалітэтамі — больш за 300 тысяч) і з’яўляецца другім па значнасці гарадскім цэнтрам Фінляндыі пасля Хельсінкі.

Геаграфія

Горад размешчаны на поўдні Фінляндыі, знаходзіцца паміж двума азёрамі: Нясіярві (Näsijärvi) на поўначы і Пюхяярві (Pyhäjärvi) на поўдні. Розніца між узроўнямі вады гэтых азёр — 18 метраў, між імі цячэ рака Тамеркаскі даўжынёй 945 метраў. Рака падзяляе гістарычны цэнтр горада на дзве часткі.

Найбліжэйшыя гарады — Нокія, Піркала, Кангасала, Юлёярві, Орывесі, Куру, Руавесі і Лемпяля.

Клімат

Клімат Тамперэ блізкі да ўмерана-марскога. Для яго характэрна мяккая снежная зіма і кароткае халаднаватае лета. Самым халодным месяцам з’яўляецца люты, а самым цёплым — ліпень. Снег ляжыць у сярэднім з канца лістапада да сярэдзіны красавіка.

Гісторыя

У 1775 годзе ў раёне ракі Тамеркаскі шведскім каралём Густавам III было заснавана гандлёвае паселішча. Ужо праз чатыры гады, у 1779 годзе, паселішча атрымала статус горада. У той час Тамперэ быў невялікім гарадком, які займаў усяго некалькі квадратных кіламетраў.

Вялікае Княства Фінляндскае

У XIX стагоддзі, калі Тамерфорс у складзе Вялікага Княства Фінляндскага быў адным з гарадоў Расійскай імперыі, ён ужо ўяўляў сабой буйны гандлёвы і індустрыяльны цэнтр. На працягу другой паловы XIX стагоддзя Тамерфорс складаў амаль палову індустрыяльнага патэнцыялу Фінляндыі. Індустрыяльная моц горада дала яму другую назву — «Паўночны Манчэстэр».

У сувязі з развіццём вытворчасці і будаўніцтвам новых заводаў Тамперэ павялічваў сваю плошчу за кошт далучэння суседніх сельскіх паселішчаў.

У снежні 1905 года ў Тамерфорсе праходзіла 1-я канферэнцыя РСДРП, дзе ўпершыню сустрэліся У. І. Ленін і Сталін.

Незалежная Фінляндыя

Разбураны Тамперэ пасля бітвы

Падчас Грамадзянскай вайны ў Фінляндыі (28 студзеня — 15 мая 1918 года) Тамперэ быў месцам адной са стратэгічна важных падзей — 6 красавіка «белыя» ўзялі горад і захапілі ў палон каля 10 000 «чырвоных».

Тамперэ быў вядомы як горад тэкстыльнай і металургічнай прамысловасці. Аднак у 1990-х гадах ён стаў вядомы як цэнтр тэлекамунікацыйнай індустрыі і інфармацыйных тэхналогій. Тэхналагічны цэнтр Хермія (фінск.: Hermia) у раёне Херванта (фінск.: Hervanta) з’яўляецца флагманам гэтай індустрыі.

Эканоміка

Тамперэ — вузел чыгунак і аўтадарог, порт.

У горадзе дзейнічае шэраг буйных прадпрыемстваў машынабудаўнічай, цэлюлозна-папяровай, хімічнай, гарбарна-абутковай, тэкстыльнай, харчовай прамысловасці, ГЭС, вылічальны цэнтр. Дзейнічае завод канцэрна Pilkington.

Культура

Тамперскі гарадскі тэатр

Тамперэ вядомы сваім насычаным культурным жыццём. У горадзе пражывалі і пражываюць некаторыя з класікаў і вядомыя фінскія пісьменнікі. Горад таксама мае даўнія тэатральныя традыцыі — у горадзе дзейнічаюць 3 тэатры, з якіх найбольш вядомым з’яўляецца Тамперскі гарадскі тэатр (Tampereen Teatteri), кожны жнівень праводзіцца тэатральны фестываль (Tampereen Teatterikesä).

У горадзе штогод у сакавіку праводзіцца Міжнародны фестываль кароткаметражных фільмаў. Tammerfest — фестываль урбаністычнага рока праходзіць у горадзе кожны ліпень, акрамя таго, гарадскі мастацкі фонд штогод арганізоўвае ў горадзе яшчэ 3 міжнародныя культурныя мерапрыемствы: Tampere Jazz Happening кожны лістапад, Tampere Vocal Music Festival і Tampere Biennale у розныя гады.

У Тамперэ размешчаны галоўны офіс папулярнага ва ўсёй краіне тэлеканала YLE TV2.

Славутасці

Кафедральны сабор

Адным з самых ранніх культавых збудаванняў Тамперэ з’яўляецца Старая царква, пабудаваная ў класічным стылі ў 1828 годзе па праекце архітэктараў Карла Басі і Карла Энгеля. У неагатычным стылі пабудавана ў 1881 годзе царква Алексантэры, а ў стылі нацыянальнага рамантызму збудаваны па праекце Ларса Сонка ў 1907 годзе Кафедральны сабор. У 1966 годзе ў стылі мадэрнізм пабудаваны ў раёне Калева па праекце архітэктараў Райлі і Рэйма Піетыля сучасны бетонны храм — царква Калева.

Адзіная праваслаўная царква ў гонар Аляксандра Неўскага і свяціцеля Мікалая пабудавана ў цэнтры Тамперэ ў 1899 годзе па праекце інжынера Т. У. Язукова.

У горадзе дзейнічае каля 20 музеяў рознай скіраванасці, у тым ліку музей шпіянажу, музей паліцыі, музей Леніна, а таксама музей мумі-троляў, прысвечаны творчасці Тувэ Янсан.

• 
  Старая царква
• 
  Царква Алексантэры
• 
  Царква Калева
• 
  Праваслаўная царква

Адукацыя

У акрузе Тамперэ дзейнічае 4 універсітэты, сярод якіх найважнейшымі з’яўляюцца Універсітэт Тамперэ (UTA, заснаваны ў 1925, у сярэдзіне 2000-х навучалася больш за 12 000 студэнтаў) і Тамперскі тэхналагічны ўніверсітэт (TTY, таксама больш за 12 000 студэнтаў), размешчаны ў раёне Херванта.

Насельніцтва

Год	1820	1850	1876	1881	1886	1889	1891	1896	1900	1904
Насельніцтва	1 000	▲ 4 000	▲ 12 100	▲ 13 800	▲ 16 100	▲ 18 100	▲ 20 500	▲ 26 700	▲ 34 100	▲ 40 261
Год	1910	1915	1926	1941	1960	1970	1975	1978	1980	1983
Насельніцтва	▲ 45 100	▲ 45 200	▲ 51 700	▲ 81 000	▲ 132 673	▲ 158 380	▲ 166 338	▼ 165 519	▲ 166 228	▲ 167 344
Год	1985	1987	1990	1993	1995	1996	1998	1999	2000	2001
Насельніцтва	▲ 169 026	▲ 170 533	▲ 172 560	▲ 176 149	▲ 182 742	▲ 186 026	▲ 188 726	▲ 191 254	▲ 193 174	▲ 195 468
Год	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Насельніцтва			▲ 200 980		▲ 204 385	▲ 206 615	▲ 209 409	▲ 209 748	▲ 211 691	▲ 213 315

Гарады-пабрацімы

• Выбарг, Расія
• Санкт-Пецярбург, Расія (1993)
• Ніжні Ноўгарад, Расія
• Брашаў (рум.: Braşov), Румынія
• Хемніц (ням.: Chemnitz), Германія
• Эсэн (ням.: Essen), Германія
• Каўнас (літ.: Kaunas), Літва
• Кіеў (укр.: Київ), Украіна
• Коўпавагюр (ісл.: Kópavogur), Ісландыя
• Лінц (ням.: Linz), Аўстрыя
• Лодзь (польск.: Łódź), Польшча
• Мішкальц (венг.: Miskolc), Венгрыя
• Норчэпінг (шведск.: Norrköping), Швецыя
• Одэнсэ (дацк.: Odense), Данія
• Оламаўц (чэшск.: Olomouc), Чэхія
• Саскатун (англ.: Saskatoon), Саскачэван, Канада
• Сірак’юс (англ.: Syracuse), Нью-Ёрк, ЗША
• Тарту (эст.: Tartu), Эстонія
• Тронхейм (нарв.: Trondheim), Нарвегія

Літаратура

• Новікаў Я. У. (гісторыя). Та́мперэ, Та́мерфорс // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 413, 414. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Та́мпере, Таммерфорс // Т. 25. Струнино — Тихорецк. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 249. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Та́мпере, Таммерфорс // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 469. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Та́мпере, Та́ммерфорс // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / Е. М. Поспелов; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 409. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Тамперэ
• Афіцыйны сайт Тамперэ (фін.)