Бона Сфорца

Бона Сфорца
італ.: Bona Sforza
Гравюра з выявай Боны, 1521
Вялікая княгіня літоўская 1518 — 1548
Папярэднік	Барбара Запальяі
Пераемнік	Елізавета Аўстрыйская
Каралева польская 1518 — 1548
Папярэднік	Барбара Запальяі
Пераемнік	Елізавета Аўстрыйская
Нараджэнне	2 лютага 1494 Віджэвана[d], правінцыя Павія, Ламбардыя
Смерць	19 лістапада 1557 (63 гады) Замак Бары, Бары, правінцыя Бары, Апулія, Італія або Бары, правінцыя Бары, Апулія, Італія
Месца пахавання	Базіліка Святога Мікалая
Род	Сфорца
Бацька	Джан Галеаца Сфорца
Маці	Ізабела Арагонская
Муж	Жыгімонт I Стары
Дзеці	Ізабела Ягелонка, Жыгімонт II Аўгуст, Кацярына Ягелонка, Ганна Ягелонка, Сафія Ягелонка[d] і Альбрыхт Ягелончык[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Бона Сфорца д’Арагона (італ.: Bona Sforza d’Aragona; 2 лютага 1494 — 19 лістапада 1557) — каралева польская і вялікая княгіня літоўская, другая жонка Жыгімонта I Старога, маці Жыгімонта II Аўгуста.

Біяграфія

Дачка міланскага герцага Джана Галеаца Сфорца. Імкнулася ўзмацніць палітычную ўладу і эканамічную моц манархіі, абараняла дзяржаўныя землі ад незаконнага прысваення феадаламі. Закладзеныя ў яе шматлікіх маёнтках прынцыпы інтэнсіўнага, у інтарэсах феадалаў, вядзення гаспадаркі (меліярацыя, палепшаны севазварот), узмоцненага, але ўнармаванага падаткаабкладання, пазней былі распаўсюджаны на ўсе дзяржаўныя маёнткі Вялікага Княства Літоўскага, г.зв. Валочная памера (1557) і да канца XVI стагоддзя прынятыя большасцю землеўладальнікаў.

Ад самага прыезду ў Польшчу ў 1518 годзе, Бона мела шматлікае атачэнне з італьянцаў, адмыслоўцаў розных галін, у тым ліку кухараў, якія аказалі значны ўплыў на пашырэнне найноўшых заходнееўрапейскіх культурных і тэхнічных дасягненняў, спажывецкіх прыхільнасцяў эпохі Рэнесансу, у тым ліку на ўдасканаленне меню, спачатку толькі найвышэйшых арыстакратычных колаў Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага. З дзейнасцю Боны Сфорца звязваюць з’яўленне або пашырэнне ў меню арыстакратыі экзатычнай усходняй садавіны — апельсінаў, лімонаў, гранатаў, фігаў, прыпраў — шафрану, фенхелю, імбіру, цынамону, цукру, а таксама аліўкаў, каштанаў, разынак, мігдалаў, марцыпанаў, рысу і г.д. Найбольш яскравым новаўвядзеннем эпохі Боны лічыцца салата і іншая агародніна, а таксама ўвядзенне ў карыстанне відэльцу і г.д. Боне Сфорца таксама прыпісваецца дасканалае валоданне атрутамі, яе падазраюць у арганізацыі атручвання апошніх з незалежных мазавецкіх княжатаў у 1522 годзе і непажаданай нявесткі Барбары Радзівіл у 1551 годзе.

Галерэя

• 
  Бона Сфорца, пасля 1548
• 
  Атручэнне каралевы Боны (Otrucie królowej Bony), карціна Яна Матэйкі
• 
  Бона Сфорца, карціна Банавентуры Дамброўскага (палатно, алей; 1840-я)

Ушанаванне памяці

Імем Боны Сфорцы была названа цэнтральная плошча мястэчка Моталь (зараз — Плошча Леніна).

У літаратуры

• Галіна Аўдзерская. «Каралева Бона. Цмок у гербе» (гістарычны раман-хроніка).
• Януш Маеўскі. «Каралева Бона» (тэлесеряал).
• Уладзімір Караткевіч. «Ладдзя Роспачы» — аповесць.
• Аляксей Дудараў. «Чорная панна Нясвіжа» (п’еса).
• Валянцін Пікуль. «Апошнія з Ягелонаў». Мініяцюры.

Літаратура

• Белы А. Бона Сфорца // Праект «Наша ежа»
• Рудзкі Э. Бона Сфорца д’Арагона — другая жонка Жыгімонта Старога Архівавана 27 сакавіка 2022..
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бона Сфорца