Перайсці да зместу

Кантынент

Правіць спасылкі
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Кантыненты (ад лац.: Continens, р.скл. continentis) або мацерыкі — найбуйнейшыя масівы сушы Зямлі, большая частка якіх не пакрыта акіянам, а ўскраіны знаходзяцца ніжэй узроўню акіяна[1].

У геалагічным сэнсе кантынент адпавядае буйнаму блоку кары кантынентальнага тыпу і змяшчае, апроч сушы, таксама тэрыторыю прылеглай мацерыковай ускраіны, шэльфа, і змешчаных на ім астравоў[1]. Абрысы кантынентаў змяняюцца ў геалагічным часе. Мацерыкі, што існавалі на Зямлі ў ранейшыя эпохі, завуцца палеакантынентамі.

Як раўназначны або блізкі да паняцця «кантынент» таксама ўжываецца тэрмін «мацярык»[2].

Тэрміналогія

[правіць | правіць зыходнік]
Падзел на часткі свету
Параўнанне плошчы і насельніцтва

Таксама Зямлю падзяляюць на часткі свету. Гэта дзяленне ўзнікла ў эпоху геаграфічных адкрыццяў, мараплаўцы паступова адкрывалі ўсё новыя і новыя зямлі, як уперад казалі, новыя «часткі свету». У адрозненне ад дзялення на мацерыкі, два кантыненты (мацерыкі) Паўночная Амерыка і Паўднёвая Амерыка ўтвараюць адну частку свету — Амерыку, а дзве часткі свету Еўропа і Азія знаходзяцца на адным кантыненце (мацерыку) — Еўразіі. Мяжа паміж Еўропай і Азіяй праходзіць па Уральскіх гарах, затым рацэ Эмбе да Каспійскага мора, рэках Кума і Маныч да вусця ракі Дон і далей па берагах Чорнага і Міжземнага мораў. Апісаная вышэй мяжа Еўропа—Азія не з'яўляецца бясспрэчнай, гэта толькі адзін з некалькіх прынятых варыянтаў.

У адрозненне ад мацерыка, частка свету ўключае ў сябе таксама блізкія да мацерыка астравы, прычым блізкасць маецца на ўвазе па гістарычнай традыцыі, а адлегласць можа быць і вялікая. У геалогіі да кантынента часта адносяць таксама подводную ўскраіну мацерыка, уключаючы астравы, размешчаныя на ёй.

У англійскай і некаторых іншых мовах словам continent пазначаюць як кантыненты, так і часткі свету.

У геалогіі да мацерыка часта адносяць таксама падводную ўскраіну мацерыка, уключаючы астравы, размешаныя на ёй. Мацерыкі з тэктанічнага пункту погляду — пляцоўкі літасферы, мелыя кантынентальную будову зямной кары[3].

Кантынент (непарыўны, суцэльны), у адрозненне ад мацерыка, — бесперапынны масіў сушы, не падзелены морам. Межы кантынента не могуць праходзіць па сушы. Кантынентаў чатыры:

Існуе таксама падобнае гісторыка-культурнае паняцце «часткі свету». На мацерыку Еўразія месцяцца дзве часткі свету — Еўропа і Азія, а частка свету Амерыка уключае два мацерыкі — Паўднёвую і Паўночную Амерыкі. Свет дзеліцца на шэсць частак свету:

Часам Акіянію і Арктыку вылучаюць у асобныя часткі свету.

Мяжа паміж Еўропай і Азіяй з поўначы на поўдзень праходзіць па Уральскіх горах, потым па рацэ Эмба да Каспійскага мора, на поўнач ад Каўказа — па рэках Кума і Маныч да Азоўскага мора, далей — па Чорным і Міжземным морах. Апісаная вышэй мяжа не з'яўляецца бясспрэчнай — гэта толькі адзін з некалькіх прынятых у свеце варыянтаў.

Кантынентальныя мадэлі

[правіць | правіць зыходнік]

У свеце існуе некалькі традыцый падзелу Зямлі на мацерыкі і часткі свету.

Лік кантынентаў у розных традыцыях
Колерамі вылучаны часткі сушы, што выдзяляюцца ў кантыненты ў розных культурах
4 кантыненты[4]     Афраеўразія    Амерыка   Антарктыда   Аўстралія
5 кантынентаў
[5][6] 		  Афрыка    Еўразія    Амерыка   Антарктыда   Аўстралія
6 кантынентаў[7]   Афрыка   Еўропа   Азія    Амерыка   Антарктыда   Аўстралія
6 кантынентаў
[8] 		  Афрыка    Еўразія   Паўночная Амерыка   Паўднёвая Амерыка   Антарктыда   Аўстралія
7 кантынентаў
[9][10][11][12][13][14] 		  Афрыка   Еўропа   Азія   Паўночная Амерыка   Паўднёвая Амерыка   Антарктыда   Аўстралія
Параўнанне пляца і насельніцтва
Кантынент Даўжыня (км з усходу на захад, і з поўдня на поўнач, па перыферыі) Доля сушы Насельніцтва Доля насельніцтва Шчыльнасць насельніцтва
Афраеўразія 1644,9x822,45. 58 %. 71 %. 95.
Амерыка 833,2х416,6. 29 %. 12 %. 22,1.
Акіянія 491,2х245,6 8 %. 8 % 3.2

Еўразія

[правіць | правіць зыходнік]
Еўразія на глобусе
Асноўны артыкул: Еўразія

Еўразія — самы вялікі мацярык на Зямлі, і адзіны, які абмываецца чатырма акіянамі: на поўдні — Індыйскім, на поўначы — Паўночным Ледавітым, на захадзе — Атлантычным, на ўсходзе — Ціхім. Кантынент знаходзіцца ў Севернам паўшар'і паміж 9° з. д. і 169° з. д., пры гэтым частка астравоў Еўразіі знаходзіцца ў Паўднёвым паўшар'і. Большая частка кантынентальнай Еўразіі ляжыць у Усходнім паўшар'і, хоць крайнія заходні і ўсходні пункты мацерыка знаходзяцца ў Заходнім паўшар'і. Еўразія працягнулася з захаду на ўсход на 10,5 тыс. км, з поўначы на поўдзень — на 5,3 тыс. км, пры плошчы 53,6 млн км². Гэта больш як траціна плошчы ўсёй сушы планеты. Плошча астравоў Еўразіі набліжаецца да 2,75 млн км².

Змяшчае дзве часткі свету: Еўропу і Азію. Лінію мяжы паміж Еўропай і Азіяй найчасцей праводзяць па ўсходніх схілах Уральскіх гор, рацэ Урал, рацэ Эмба, паўночна-заходняму ўзбярэжжу Каспійскага мора, рацэ Кума, Кумо-Маныцкай западзіне, рацэ Маныч, усходнім узбярэжжы Чорнага мора, паўднёваму ўзбярэжжу Чорнага мора, праліву Басфор, Мармуроваму моры, праліву Дарданэлы, Эгейскаму і Міжземнаму морам, Гібралтарскаму праліву. Гэты падзел склаўся гістарычна. У прыродным дачыненні рэзкай мяжы паміж Еўропай і Азіяй не існуе. Кантынент з'яднаны бесперапыннасцю сушы, што склалася на цяперашні момант тэктанічнай кансалідаванасцю і адзінствам шматлікіх кліматычных працэсаў.

Паўночная Амерыка

[правіць | правіць зыходнік]
Паўночная Амерыка на глобусе
Асноўны артыкул: Паўночная Амерыка

Паўночная Амерыка (англ.: North America, фр.: Amérique du Nord, ісп.: América del Norte, Norteamérica, аст.: Ixachitlān Mictlāmpa) — адзін з кантынентаў планеты Зямля, размешчаны на поўначы Заходняга паўшар'я Зямлі. Паўночная Амерыка абмываецца на захадзе Ціхім акіянам з Берынгавым морам, залівамі Аляска і Каліфарнійскім, на ўсходзе Атлантычным акіянам з морамі Лабрадор, Карыбскім, залівам Святога Лаўрына і Мексіканскім, на поўначы — Паўночным Ледавітым акіянам з морамі Бофарта, Бафіна, Грэнландскім і Гудзонавым залівам. З захаду кантынент адлучаны ад Еўразіі Берынгавым пралівам. На поўдні мяжа паміж Паўночнай і Паўднёвай Амерыкай праходзіць праз Панамскі перашыек.

У склад Паўночнай Амерыкі ўлучаюць таксама шматлікія астравы: Грэнландыю, Канадскі арктычны архіпелаг, Алеуцкія астравы, востраў Ванкувер, архіпелаг Аляксандра і іншыя. Плошча Паўночнай Амерыкі разам з астраамі 24,25 млн км², без астравоў 20,36 млн км².

Паўднёвая Амерыка

[правіць | правіць зыходнік]
Паўднёвая Амерыка на глобусе
Асноўны артыкул: Паўднёвая Амерыка

Паўднёвая Амерыка (ісп.: América del Sur, Sudamérica, Suramérica, парт.: América do Sul, англ.: South America, нідэрл.: Zuid-Amerika, фр.: Amérique du Sud, гуар.: Ñembyamérika, кечуа: Urin Awya Yala, Urin Amerika) — паўднёвы кантынент у Амерыцы, размешчаны галоўным чынам у Заходнім і Паўднёвым паўшар'ях планеты Зямля, тым не менш, часткова кантынент знаходзіцца і ў Паўночным паўшар'і. Абмываецца на захадзе Ціхім акіянам, на ўсходзе — Атлантычным, з поўначы абмяжоўваецца Паўночнай Амерыкай, мяжа паміж Амерыкамі праходзіць па Панамскім перашыйку і Карыбскім моры.

У склад Паўднёвай Амерыкі таксама ўваходзяць розныя астравы, большасць з якіх прыналежыць краінам кантынента. Карыбскія тэрыторыі адносяцца да Паўночнай Амерыкі. Краіны Паўднёвай Амерыкі, якія мяжуюць з Карыбскім морам — улучаючы Калумбію, Венесуэлу, Гаяну, Сурынам і Французскую Гвіяну — вядомыя як Карыбская Паўднёвая Амерыка.

Найважнейшымі рачнымі сістэмамі ў Паўднёвай Амерыцы з'яўляюцца Амазонка, Арынока і Парана, агульны басейн якіх складае 7 000 000 км² (плошча Паўднёвай Амерыкі 17 800 000 км²). Большасць азёр Паўднёвай Амерыкі знаходзяцца ў Андах, самым буйным і высокім у свеце суднаходным возерам з'яўляецца Тытыкака, на мяжы Балівіі і Перу. Самым вялікім паводле плошчы з'яўляецца возера Маракайба ў Венесуэле, яно таксама і адно з найстаражытнейшых на планеце.

У Паўднёвай Амерыцы знаходзіцца самы высокі вадаспад у свеце — Анхель. На мацерыку размяшчаецца і самы магутны вадаспад — Ігуасу.

Плошча кантынента — 17,8 млн км² (4-е месца сярод кантынентаў).

Афрыка

[правіць | правіць зыходнік]
Афрыка на глобусе
Асноўны артыкул: Афрыка

Афрыка — другі паводле плошчы мацярык пасля Еўразіі, які абмываецца Міжземным морам з поўначы, Чырвоным — з паўночнага ўсходу, Атлантычным акіянам з захаду і Індыйскім акіянам з усходу і поўдня. Афрыкай завецца таксама частка свету, якая складаецца з мацерыка Афрыка і прылеглых астравоў.

Афрыканскі кантынент перасякае экватар і некалькі кліматычных зон; гэта адзіны кантынент, што працягнуўся ад паўночнага субтрапічнага кліматычнага пояса да паўднёвага субтрапічнага. Праз недахоп дажджэй і арашэння — роўна як ледавікоў ці ваданоснага гарызонту горных сістэм — натуральнага рэгулявання клімату нідзе, апроч узбярэжжаў, практычна не назіраецца.

Аўстралія

[правіць | правіць зыходнік]
Аўстралія на глобусе
Асноўны артыкул: Аўстралія, кантынент

Аўстралія (ад лац.: austrālis — «паўднёвы») — кантынент, які знаходзіцца ва Усходнім і Паўднёвым паўшар'ях Землі. Уся тэрыторыя мацерыка з'яўляецца асноўнай часткай дзяржавы Аўстралійскі Саюз. Мацярык уваходзіць у частку свету Аўстралія і Акіянія. Паўночнае і ўсходняе ўзбярэжжы Аўстраліі абмываюць моры Ціхага акіяна: Арафурскае, Каралавае, Тасманава, Тыморскае; заходняе і паўднёвае — Індыйскі акіян. Блізу Аўстраліі знаходзяцца буйныя астравы Новая Гвінея і Тасманія. Уздоўж паўночна-усходняга ўзбярэжжа Аўстраліі больш за 2000 км цягнецца самы вялікі ў свеце каралавы рыф — Вялікі Бар'ерны рыф[16].

Антарктыда

[правіць | правіць зыходнік]
Антарктыда на глобусе
Асноўны артыкул: Антарктыда

Антарктыда (грэч. ἀνταρκτικός — процілегласць Арктыдзе) — кантынент, які знаходзіцца на самым поўдні Землі, цэнтр Антарктыды прыкладна супадае з паўднёвым геаграфічным полюсам. Антарктыду абмываюць воды Паўднёвага акіяна. Антарктыдай завуць таксама частку свету, якая складаецца з мацерыка Антарктыды і прылеглых астравоў.

Антарктыда — найвышэйшы мацярык, яго сярэдняя вышыня — 2 040 метраў. На мацерыку таксама знаходзіцца каля 85 % ледавікоў планеты. Сталага насельніцтва на Антарктыдзе няма, але прысутнічае больш як сорак навуковых станцый, што належаць розным дзяржавам і прызначаны для даследавання і дэталёвага вывучэння асаблівасцей кантынента.

Антарктыда амаль цалкам пакрыта ледавіковым покрывам, сярэдняя таўшчыня якога перавышае 2 500 метраў. Існуе таксама вялікая колькасць падлёдных азёр (больш 140), самым буйным з якіх з'яўляецца адкрытае расійскімі навукоўцамі ў 1990-х гадах возера Усход.

Гіпатэтычныя кантыненты

[правіць | правіць зыходнік]

Кенарленд

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Кенарленд

Кенарленд — гіпатэтычны суперкантынент, існавалы на думку геафізікаў у неаархеі (прыкладна 2,75 млрд гадоў назад)[17]. Назва паходзіць ад кенаранскай фазы складкаватасці. Палеамагнітныя даследаванні паказваюць, што Кенарленд знаходзіўся ў нізкіх шыротах.

Нуна

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Нуна

Нуна (Калумбія, Хадсанлэнд) — гіпатэтычны суперкантынент, існавалы ў перыяд ад 1,8 да 1,5 млрд гадоў назад (максімальная зборка ~1,8 млрд гадоў назад[17]). Здагадка пра яго існаванне была высунута Дж. Роджэрсам і М. Сантушам у 2002 годзе[18]. Час існавання Нуны даводзіцца на палеапратэразойскую эру[19], што робіць яго меркавана найстарым суперкантынентам. Ён складаўся з плата-папярэднікаў старажытных платформаў, якія ўваходзілі ў склад ранейшых кантынентаў Лаўрына, Фенасарматыя, Украінскага шчыта, Амазоніі, Аўстраліі і, магчыма, Сібіры, Сіна-Карэйскай платформы і Калахарыйскай платформы. Існаванне кантынента Калумбія заснавана на геалагічных[19][20] і палеамагнітных дадзеных[21][22].

Радзінія

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Радзінія

Радзінія (ад «Радзіма»[23] або ад «нарадзіць»[24]) — гіпатэтычны суперкантынент, меркавана існавалы ў пратэразоі — эоне дакембрыя. Паўстаў каля 1,1 мільярда гадоў назад і распаўся каля 750 мільёнаў гадоў назад. У той час Зямля складалася з адной гіганцкай часткі сушы і аднаго гіганцкага акіяна, што атрымаў назва Міровія, таксама ўзятае з рускай мовы. Радынія часта лічыцца найстаражытным вядомым суперкантынентам, аднак яе пазіцыя і абрысы ўсё яшчэ з'яўляюцца прадметамі спрэчак. Пасля распаду Радыніі кантыненты паспелі яшчэ раз з'яднацца ў суперкантынент Пангея і зноў распасціся.

Лаўрусія

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Лаўрусія

Лаўрусія (Еўрамерыка) — палеазойскі суперкантынент, што ўтварыўся ў выніку калізіі Паўночна-Амерыканскай (старажытны кантынент Лаўрына) і Усходне-Еўрапейскай (старажытны кантынент Балтыка) платформаў у час каледонскага арагенезу. Вядомыя таксама назвы Калядонія, «Старажытны чырвоны мацярык» (англ.: Old Red Continent), «мацярык Старажытнага чырвонага пясчаніку» (Old Red Sandstone Continent). У пермскі перыяд злучылася з Пангеяй і стала яе складнікам. Пасля распаду Пангеі стала часткай Лаўразіі. У палеагене распалася.

Гандвана

[правіць | правіць зыходнік]
Зніклыя кантыненты
Асноўны артыкул: Гандвана

Гандвана у палеагеаграфіі — старажытны суперкантынент, паўсталы прыкладна 750—530 млн гадоў назад, доўгі час локализовавшийся вакол Паўднёвага полюса, які ўключаў у сябе практычна ўсю сушу, у наш час змесцаваную ў паўднёвым паўшар'і (Афрыка, Паўднёвая Амерыка, Антарктыда, Аўстралія), а таксама тэктанічныя блокі Індастана і Аравіі, цяпер якія перамясціліся ў паўночнае паўшар'е і сталыя часткай Еўразійскага мацерыка. У раннім палеазоі Гандвана паступова ссоўвалася на поўнач, і ў каменнавугальным перыядзе (360 мільёнаў гадоў назад) злучылася з паўночнаамерыканска-скандынаўскім мацерыком у гіганцкі протакантынент Пангею. Потым у часы юрскага перыяду (каля 180 мільёнаў гадоў назад) Пангея зноў раскалолася на Гандвану і паўночны кантынент Лаўразію, якія падзяліў акіян Тэтыс. 30 мільёнаў гадоў праз, у тым жа юрскім перыядзе, Гандвана паступова стала распадацца на новыя (цяперашнія) мацерыкі. Даканцова ўсе сучасныя мацерыкі — Афрыка, Паўднёвая Амерыка, Аўстралія, Антарктыда і паўвостраў Індастан — вылучыліся з Гандваны толькі пад канец мелавога перыяду, то бок 70—80 мільёнаў гадоў назад.

Пангея

[правіць | правіць зыходнік]
Пангея ў асяроддзі Панталасы
Асноўны артыкул: Пангея

Пангея (стар.-грэч.: Πανγαῖα — «усё зямля») — назва, дадзеная Альфрэдам Вегенерам протакантынента, паўсталаму ў эпоху палеазоя. Гіганцкі акіян, які абмываў Пангею з сілурыйскага перыяду палеазою і да ранняга мезазою улучна, атрымаў назву Панталаса (ад стар.-грэч.: παν- «усё-» і θάλασσα «мора»). Пангея ўтварылася ў пермскім перыядзе, і раскалолася пад канец трыясу (прыкладна 200—210 мільёнаў гадоў назад) на два кантынента: паўночны — Лаўразію і паўднёвы — Гандвану. Падчас фармавання Пангеі са старажытнейшых кантынентаў на месцах іх сутыкнення паўсталі горныя сістэмы, некаторыя з іх (прыкладам, Урал і Апалачы) праіснавалі і да нашага часу. Гэтыя раннія горы значна старажытнае адносна маладых горных сістэм (Альп у Еўропе, Кардыльераў у Паўночнай Амерыцы, Андаў у Паўднёвай Амерыцы ці Гімалаяў у Азіі). З-за эрозіі, якая доўжыцца шмат мільёнаў гадоў, Урал і Апалачы — згладжаныя невысокія горы.

Казахстанія

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Казахстанія

Казахстанія — сярэдне-палеазойскі кантынент, які знаходзіўся паміж Лаўрусіяй і Сібірскай платформай. Ён працягваецца ад Тургайскага прагіну і Туранскай нізіны да пустэльняў Гобі і Цякла-Мачаныа.

Лаўразія

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Лаўразія

Лаўразія — звышкантынент, існавалы як паўночная частка разлому протакантынента Пангеі (паўднёвая — Гандвана) у эпоху познага мезазою. Яднаў вялікую частку тых тэрыторый, якія складаюць сёння існыя кантыненты паўночнага паўшар'я — Еўразію і Паўночную Амерыку, якія ў сваю чаргу адшчапіліся адзін ад аднаго ад 135 да 200 мільёнаў гадоў назад[25].

Пангея Ультыма

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Пангея Ультыма

Уяўляецца імаверным, што праз 100—200 млн гадоў кантыненты зноў памкнуцца ў суперкантынент. Мяркуюцца розныя магчымыя сцэнары гэтага з'яднання, вядомыя пад назвамі Пангея Ультыма, Новапангея і Амазія.

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б География. Современная иллюстрированная энциклопедия. — М.: Росмэн. Под редакцией проф. А. П. Горкина. 2006.
  2. ↑ Континент // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
  3. ↑ Статья на «Планета Земля»
  4. ↑ R. W. McColl, рэд. (2005). 'continents' - Encyclopedia of World Geography, Volume 1. Golson Books Ltd. ISBN 9780816072293. Праверана 2012-06-26. And since Africa and Asia are connected at the Suez Peninsula, Europe, Africa, and Asia are sometimes combined as Afro-Eurasia or Eurafrasia.
  5. ↑ Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial, «Continente», page 392, 1730. ISBN 84-494-0188-7
  6. ↑ Los Cinco Continentes (The Five Continents), Planeta-De Agostini Editions, 1997. ISBN 84-395-6054-0
  7. ↑ а б [1] official Greek Paedagogical Institute 6th grade Geography textbook, 5+1 continents combined-America model, Pankosmios Enyklopaidikos Atlas, CIL Hellas Publications, ISBN 84-407-0470-4, page 30, 5+1 combined-America continents model, Neos Eikonographemenos Geographikos Atlas, Siola-Alexiou, 6 continents combined-America model, Lexico tes Hellenikes Glossas, Papyros Publications, ISBN 978-960-6715-47-1, lemma continent(epeiros), 5 continents model, [2] Lexico Triantaphyllide online dictionary , Greek Language Center (Kentro Hellenikes Glossas), lemma continent(epeiros), 6 continents combined-America model, Lexico tes Neas Hellenikes Glossas, G.Babiniotes, Kentro Lexikologias(Legicology Center) LTD Publications , ISBN 960-86190-1-7, lemma continent(epeiros), 6 continents combined-America model.Note and clarification on the above: the sometimes used in Greece 5 and 5+1 continents models mentioned above are equivalent to the 6 (inhabited) continents combined-America model excluding/including (separately mentioning) the uninhabited and once lesser-known or unknown Antarctica (just like the Olympic Circles-Logo); they don’t refer to some other 5 or other number continent modeling scheme.
  8. ↑ «Continent». The Columbia Encyclopedia. 2001. New York: Columbia University Press — Bartleby.
  9. ↑ World, National Geographic — Xpeditions Atlas. 2006. Washington, DC: National Geographic Society.
  10. ↑ The World — Continents Архівавана 21 лютага 2006., Atlas of Canada
  11. ↑ «Continent». Encyclopædia Britannica. 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.
  12. ↑ The New Oxford Dictionary of English. 2001. New York: Oxford University Press.
  13. ↑ «Continent Архівавана 28 кастрычніка 2009.». MSN Encarta Online Encyclopedia 2006.. 2009-10-31.
  14. ↑ «Continent». McArthur, Tom, ed. 1992. The Oxford Companion to the English Language. New York: Oxford University Press; p. 260.
  15. ↑ (ісп.) http://lema.rae.es/dpd/?key=norteamerica. {{cite book}}: Адсутнічае або пусты |title= (даведка)
  16. ↑ UNEP World Conservation Monitoring Centre. Protected Areas and World Heritage - Great Barrier Reef World Heritage Area(недаступная спасылка). Department of the Environment and Heritage (1980). Архівавана з першакрыніцы 31 жніўня 2006. Праверана 31-03-2008.
  17. ↑ а б Н. В. Лубнина: «Восточно-европейский кратон от неоархея до палеозоя по палеомагнитным данным» Архівавана 2 лютага 2012.
  18. ↑ Rogers, J.J.W. and Santosh, M., 2002, Configuration of Columbia, a Mesoproterozoic supercontinent. Gondwana Research, v. 5, pp. 5—22
  19. ↑ а б Zhao, Guochun (2002). "Review of global 2.1–1.8 Ga orogens: implications for a pre-Rodinia supercontinent". Earth-Science Reviews. 59: 125–162. Праверана 2007-01-07. {{cite journal}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка)
  20. ↑ Zhao, Guochun (2004). "A Paleo-Mesoproterozoic supercontinent: assembly, growth and breakup". Earth-Science Reviews. 67: 91–123. Праверана 2007-01-08. {{cite journal}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка)
  21. ↑ Pesonen, Lauri J. (November 2004). "Paleomagnetic Configuration of Continents During the Proterozoic" (PDF). Архівавана з арыгінала (PDF) 20 ліпеня 2011. Праверана 2006-03-11. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка); Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка)
  22. ↑ Bispo-Santos, Franklin (June 2008). "Columbia revisited: Paleomagnetic results from the 1790 Ma colider volcanics (SW Amazonian Craton, Brazil) Precambrian Research, v. 164, p. 40-49-162". {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка); |access-date= патрабуе |url= (даведка); Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка)
  23. ↑ Статья о Родинии на портале образовательных ресурсов
  24. ↑ Li, Z. X.; Bogdanova, S. V.; Collins, A. S.; Davidson, A.; B. De Waele, R. E. Ernst, I. C. W. Fitzsimons, R. A. Fuck, D. P. Gladkochub, J. Jacobs, K. E. Karlstrom, S. Lul, L.M. Natapov, V. Pease, S. A. Pisarevsky, K. Thrane and V. Vernikovsky (2008). «Assembly, configuration, and break-up history of Rodinia: A synthesis». Precambrian Research 160: 179—210
  25. ↑ Houseman, Greg. Dispersal of Gondwanaland. University of Leeds. Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2012. Праверана 21 Oct 2008.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Кантынент&oldid=4852924"