Касцёл Святога Яна Хрысціцеля (Воўпа)

Касцёл Яна Хрысціцеля
	Каталіцкі храм
Касцёл Яна Хрысціцеля
	53°22′13″ пн. ш. 24°21′25″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Вёска	Воўпа
Канфесія	Рымска-каталіцкая царква
Епархія	Гродзенская дыяцэзія
Архітэктурны стыль	беларускае народнае дойлідства з элементамі барока
Заснавальнік	Ян Непамук Касакоўскі
Дата пабудовы	1773 год
Статус	Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Г000093шыфр 412Г000093
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Касцёл Яна Хрысціцеля — каталіцкі храм у в. Воўпа (Ваўкавыскі раён). Размешчаны на паўночнай ускраіне вёскі, каля могілак. Помнік драўлянага дойлідства з элементамі позняга барока.

Гісторыя

Каталіцкая парафія ў Воўпе створана ў 1474 годзе. Уладальнік маёнтка віленскі ваявода Алехна Судзімонтавіч разам са сваёй жонкай Ядвігай заснаваў тут касцёл у 1477 годзе. У наступным годзе першы драўляны касцёл быў кансэкраваны віленскім біскупам Янам Ласовічам пад падвойным тытулам Найсвяцейшай Дзевы Марыі і Св. Яна Хрысціцеля. Новы касцёл на гэтым месцы быў пабудаваны ў 1618 годзе па фундацыі віленскага біскупа Яўстаха Валовіча. Інтэр’ер касцёла быў упрыгожаны роспісам. Галоўны алтар з абразом Найсвяцейшай Тройцы створаны на сродкі тагачаснага пробашча кс. Францішка Галішэўскага. Акрамя галоўнага алтара, святыню ўпрыгожвалі яшчэ тры алтары: Св. Францішка (фундатар Анджэй Альшэўскі), Найсвяцейшай Дзевы Марыі (фундатар Станіслаў Румбовіч), Святога Крыжа (створаны на сродкі кс. Мікалая Дыцюша, віленскага каноніка і ваўпянскага пробашча), а таксама алтарная кампазіцыя з фігурай Маці Божай (ахвяра Багданы Пшэслаўскай).

Яшчэ ў 1511 годзе князь Аляксандр Юр’евіч Гальшанскі і яго жонка Сафія заснавалі пры касцёле капліцу пад тытулам Св. Ганны, Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Дзевы Марыі, Свв. Сафіі, Паўла і Аляксандра. У першай палове XVII ст. драўляная капліца далучалася да асноўнага аб’ёму касцёла, асвятлялася чатырма вокнамі, унутры было два алтары: галоўны — Зняцця з крыжа, бакавы — Пахавання ў грабніцы.

У 1630-х гадах касцёл згарэў. Святыню адбудавалі з дрэва каля 1640. Фундатарамі пабудовы сталі князь Казімір Леў Сапега, тагачасны маршалак, і яго жонка Тэадора Крысціна. У 1679 годзе касцёл быў кансэкраваны віленскім біскупам-суфраганам Мікалаем Слупскім. Гэта была крыжападобна ў плане святыня з высокай вежай-званіцай над уваходам. Мелася шэсць разьбяных алтароў, пафарбаваных у чорны колер з пазалочанымі элементамі: галоўны — з абразом Укрыжавання, два меншыя ў прэсбітэрыі — Св. Стэфана і Анёлаў-ахоўнікаў (абодва алтары фундаваў кс. Стэфан Бабкоўскі ў 1654 г.), брацкі алтар у капліцы Маці Божай Ружанцовай і яшчэ два ў капліцы Св. Ганны (фундацыі Казіміра і Тэадоры Сапегаў). У другім ярусе — абразы Беззаганнага Зачацця Дзевы Марыі і Св. Мацея. У 1745 годзе брацтва салдат усталявала ў Ружанцовай капліцы свой двух’ярусны алтар Святой Сям’і (да 1752 алтар быў перайменаваны ў гонар Св. Юзафа) з абразом Св. Антонія з Дзіцяткам наверсе. Над табернакулюмам галоўнага алтара быў усталяваны абраз Маці Божай Чэнстахоўскай, адзначаны 121 вотумам (па дадзеным з 1700 года). Пад прэсбітэрыем знаходзіўся вялікі склеп сям’і Кошчыцаў, два невялікія склепы былі пад Ружанцовай капліцай і яшчэ адзін, дзе быў пахаваны Ян Князевіч, — пад капліцай Св. Ганны. Цяпер усе скляпы засыпаныя. Побач з касцёлам стаяла драўляная званіца з пяццю званамі.

Гэты касцёл прастаяў амаль паўтара стагоддзя. Ён быў прызнаны струхнелым, і ў 1773 годзе на сродкі тагачаснага ваўпянскага пробашча кс. Юзафа Казіміра Касакоўскага (таксама зафундаваў новую плябанію і новыя будынкі парафіяльнага шпіталя) пабудаваны касцёл, які дзейнічае і сёння. 10 сакавіка 1776 года біскуп Юзаф Касакоўскі кансэкраваў святыню пад гістарычным тытулам Св. Яна Хрысціцеля. Сюды з папярэдняга касцёла перанеслі старажытныя алтары, амбон (у 1890 годзе створаны новы), лаўкі і іншае аздабленне. Перад касцёлам усталявалі слуп з драўлянай фігурай Св. Яна Непамука.

З пачатку XVII ст. пры ваўпянскай парафіі дзейнічаў шпіталь з драўлянай капліцай Звеставання Найсвяцейшай Дзевы Марыі. Шпітальная капліца мела сакрысцію і вежачку-сігнатурку; у алтары быў змешчаны абраз Найсвяцейшай Дзевы Марыі. Аднак да пачатку XVIII ст. капліцу разабралі, а набажэнства перанеслі ў касцёл.

Касцёл у Воўпе дзейнічаў увесь час. Мае статус помніка архітэктуры рэспубліканскага значэння.

Архітэктура

Падоўжаны аднанефны аб’ём з трансептам у сярэдняй частцы, утвораны дзвюма пяціграннымі больш нізкімі бакавымі прыбудовамі-капліцамі. У канцы алтарнай часткі нефа (з паўночнага захаду) вылучаныя перагародкамі тры сакрысціі. Галоўны фасад трохчасткавы: цэнтральная частка ў выглядзе неглыбокага рызаліту завершаная атыкам і трохвугольным франтонам, бакавыя ўтвораныя дзвюма двух’яруснымі вежамі з нізкімі шатровымі дахамі і фігурнымі шпілямі над імі. Неф накрыты ламаным гонтавым дахам з вежачкай над алтарнай апсідай, бакавыя прыбудовы — вальмавымі. Сцены ашаляваныя гарызантальна, расчлянёныя высокімі прамавугольнымі і лучковымі аконнымі праёмамі, умацаваныя вертыкальнымі брусамі-лапаткамі.

Інтэр’ер

У інтэр'еры неф — вялікае прамавугольнае ў плане памяшканне з падшыўной бэлечнай плоскай столлю, аформленай філёнгамі ў выглядзе несапраўдных кесонаў. З ім арачнымі праёмамі злучаныя бакавыя прыбудовы.

Прастору нефа замыкае драўляны разьбяны галоўны алтар — помнік манументальна-дэкаратыўнага мастацтва 1-й паловы XVII ст., які спалучай рысы маньерызму і ранняга барока (майстар невядомы). Устаноўлены на масіўным высокім цокалі, алтар мае характэрную для XVII ст. структуру трохвосевай аркі з двух’яруснай цэнтральнай часткай. Алтар аднаўляўся ў 1773, 1899, 1998 гады. Новы пасаборавы алтар усталяваны ў 2000 годзе.

Ніжні ярус падзелены па вертыкалі чатырма калонамі карынфскага ордара на тры часткі: у цэнтры — абраз «Укрыжаванне». у бакавых — скульптуры Святых Казіміра і Яна Хрысціцеля (вышыня больш за 2 м). Вонкавыя калоны яруса пазалочаныя, унутраныя ўпрыгожаныя разьбой у выглядзе стылізаванай вінаграднай лазы.

У тымпане франтону першага ярусу рэльефная выява Саваофа на дэкаратыўна-арнаментальным воблаку. Абрамляюць франтон постаці двух анёлаў, што нібыта зляцелі сюды з парталаў італьянскіх храмаў эпохі Адраджэння.

У верхнім ярусе знаходзіцца абраз залочанымі калонамі карынфскага ордара, і драўляныя, таніраваныя пад золата паўтараметровыя скульптурные выявы Святых Лізаветы і Кацярыны^[1] або апосталаў Пятра і Паўла. Увянчаны алтар арнаментальна-дэкаратыўным фрызам.

Алтар багата дэкарыраваны накладной і скразной разьбой у выглядзе арабескавых паясоў, ракавін, картушаў, галовак херувімаў. Кантраст паміж чорным колерам паверхні алтарных плоскасцей і пазалотай разьбы і скульптуры характэрны для ранняга барока.

На цокалі воўпенскага алтара захаваўся герб, які, відаць, належаў фундатару храма. Гэта дазваляе ўдакладніць час стварэння алтара. Герб на алтары — падканцлера Казіміра Льва Сапегі (1609—1656), сына вядомага дзяржаўнага дзеяча Вялікага Княства Літоўскага Льва Сапегі. У цэнтры картуша — асноўны матыў герба Сапегаў: страла з дзвюма рысачкамі. Левая палова герба сведчыць пра паходжанне бацькі фундатара касцёла: лілеі належаць Івану Сапегу, а меч, акаймаваны чатырма паўмесяцамі, — з герба князёў Друцкіх-Сакалінскіх (княгіня Друцкая-Сакалінская была маці Льва Сапегі). Правая палова герба гаворыць аб паходжанні маці фундатара, Лізаветы Радзівіл: уверсе — арол з герба яе бацькі, гетмана Радзівіла, унізе — герб яго жонкі, Лізаветы Тэнчынскай^[2].

Аналагі пластычных форм воўпенскага алтара і яго дэкору сустракаюцца ў касцёлах Баварыі (Ландсгут, Полінг), а таксама ў храмах Малой Польшчы (алтар Св. Станіслава ў марыяцкім касцёле г. Кракава)^[2].

Бакавыя алтары — двух’ярусныя. Злева — алтар Маці Божай Ружанцовай, створаны каля 1640 года па фундацыі Станіслава Кошчыца. У цэнтры, паміж падвойных гладкіх карынфскіх калон, знаходзіцца абраз Маці Божай Ружанцовай, у разьбяных і пазалочаных маньерыстычных «вушах» — разьбяныя скульптуры Свв. біскупаў Мікалая і Станіслава як увасабленне ўсходняй і заходняй Цэркваў. У другім ярусе ў раме авальнай формы змешчаны абраз Унебаўзяцця Дзевы Марыі (або Маці Божай Анёльскай), намаляваны каля 1775 г. Завяршаюць кампазіцыю паліхромныя фігуры Свв. Кацярыны Александрыйскай, Міхала Арханёла і Юдыты. На менсе намаляваны выявы Веры, Надзеі і Любові.

Справа — алтар Маці Божай Вастрабрамскай (раней тут быў абраз Святой Сям’і з XVIII ст., цяпер ён змешчаны на алтарнай сцяне, справа ад галоўнага алтара) з тытульным абразом пачатку XX ст. У другім ярусе — абраз Св. Антонія з XVIII ст. Кампазіцыю завяршае фігура Св. Міхала Арханёла з мячом у акружэнні разьбяных картушаў з манаграмамі IHS i MARYA. Злева яшчэ захавалася фігурка анёла.

У паўднёва-ўсходняй частцы нефа над уваходам хоры з простай шчытавой агароджай. Неабарочны арганна 9 галасоў, створаны майстэрняй Вацлава Бернацкага, усталяваны ў 1903 годзе.

Вежа-званіца

Касцёльная тэрыторыя абнесена невысокай бутавай агароджай, галоўны ўваход пазначаны брамай у выглядзе чатырох грувасткіх цагляных атынкаваных слупоў. Справа ад касцёла ў 1858 годзе была асобна пабудавана двух’ярусная вежа-званіца. Сюды былі перанесены званы са старой званіцы (пералітыя з папярэдніх у 1837 годзе), а ў 1930 годзе парафіяне набылі новы звон «Ян Хрысціцель».

Зноскі

↑ Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5.
↑ ^а ^б Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь: [Даведнік] / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — 1 000 экз. — ISBN 978-985-6828-35-8.

Літаратура

Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Касцёл Святога Яна Хрысціцеля (Воўпа)
Касцёл Святога Яна Хрысціцеля (Воўпа) на сайце Radzima.org
Касцёл Святога Яна Хрысціцеля (Воўпа) на сайце Глобус Беларусі (руск.)
slowo.grodnensis.by

[1] Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5.

[ГККРБ-2] а ^б Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь: [Даведнік] / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — 1 000 экз. — ISBN 978-985-6828-35-8.

[1]

[2]