Перайсці да зместу

Кнігі Сівіл

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Кнігі Сівіл
Уладальнік Тарквіній Горды
Вытворца сівілы
Кумская сівіла, з якой звязваюць з’яўленне Сівіліных кніг (фрэска Мікеланджэла, Сіксцінская капэла)

Кнігі Сівіл — назва некалькіх антычных вершаваных зборнікаў, напісаных гекзаметрам на старажытнагрэчаскай мове, якія, як лічылі, змяшчалі вымаўленыя сівіламі прароцтвы. Дашэдшы да нашых дзён зборнік змяшчае каля 4000 вершаў, якія складаюць 14 песень і напісаных у II стагоддзі да н.э. — IV н.э.

Першыя «Кнігі Сівіл»

[правіць | правіць зыходнік]

З’яўленне кніг у Рыме легенда, вылажаная Варонам, звязвае з часам Тарквінія Гордага[1]. Ціт Лівій гэтую легенду не прыводзіць.

Згодна з гэтым апавяданнем, прадказанні першапачаткова складалі дзевяць кніг. Згодна з паведамленнем Дыянісія Галікарнаскага[2], нейкая старая, прыбыўшы ў Рым, прапанавала цару Тарквінію Гордаму набыць гэтыя кнігі за вялікую цану (па Варону за 300 залатых філіпаў)[3]; тут цікава тое, што манеты названыя ў гонар цара, жыўшага на два стагоддзі пазней).

Калі цар адмовіўся, старая спаліла тры з іх. Потым яна прапанавала яму набыць астатнія шэсць за тую ж цану і, зноў атрымаўшы адмову (цар палічыў яе вар’яткай), спаліла яшчэ тры кнігі. Тады цар паслухаўшыся аўгураў набыў ацалелыя кнігі за першапачатковую цану і прызначыў двух чалавек (дуўмвіраў), даручыўшы ім ахову кніг. Дыён Касій разам з выкладзеным варыянтам (тры з дзевяці кніг захаваліся) прыводзіць варыянт, згодна з якім кніг першапачаткова было тры, але две з іх згарэлі.

Кнігі захоўваліся ў каменным яшчыке пад скляпеннем храма Юпітэра Капіталійскага і былі таемнымі[4]. Для зварота да іх патрабавалася спецыяльная пастанова сената.

Дыянісій апавядае, што дуўмвір Марк Атылій быў пакараны за ненабожнасць падчас разгляду кніг[5]: Тарквіній загадаў зашыць Атылія ў мех з бычай шкуры і кінуць у мора (згодна з Валерыем Максімам), Атылій быў пакараны за тое, што даў перапісаць гэтую кнігу нейкаму Пятронію Сабіну[6]; Дыён Касій таксама згадвае подкуп і спосаб казні, які пазней прымяняўся да бацьказабойцаў[7].

Антычныя гісторыкі згадваюць шэраг выпадкаў зварота да кніг:

  • Згодна з Плутархам, у 504 годзе да н.э. консул Валерый Публікала звярнуўся да кніг таму, што былі частымі выкідышы ў цяжарных. Было вырашана уміласцівіць Плутона[8].
  • У 496 годзе да н.э. з-за неўраджая консул даручыў вывучыць кнігі. У выніку было вырашана пабудаваць храм Цэрэры, Ліберу і Ліберы[9], які быў асвечаны ў 493 годзе да н.э.
  • У 461 годзе да н.э., калі адбыліся землятрусы і з’явілася гаворачая карова, а з неба пачалі падаць кавалкі мяса, якія з’ядалі птушкі, было вырашана звярнуцца да Сівіліных кніг, з якіх даведаліся, што «пагроза сыходзіць ад сабраўшыхся разам чыжаземцаў, які могуць напасці на Горад і зніўчыць яго; было таксама дадзена перасцярога не пачынаць смут»[10]. Народныя трыбуны ўспрынялі гэтае тлумачэнне як перашкоду да абрання заканадаўцаў. Як выкананне прадказання была ўспрынята змова Гердонія ў 460 годзе[11].
  • У 433 годзе да н.э. Рым паразіла чума, і дуўмвіты тлумачылі Сівіліны кнігі. У той года было абвешчана пабудаваць храм Апалону[12] які быў пабудаваны да 431 года да н.э.
  • Летам 399 года да н.э. Рым зноў паразіла чума. Дуўмвіры па даручэнню сената, звярнуліся да кніг і вырашылі здзейсніць банкет для багоў (лектыстэрній), у выніку на працягу 7 ці 8 дзён частавалі 6 багоў, уключаючы Апалона, Латону і Дыяну[13].
  • Пасля ўзяцця Рыма галламі ў 390 годзе да н.э. дуумвіры па ўказанню дыктатара Каміла звярталіся да кніг, каб даведацца аб парадке аднаўлення і ачышчэння храмаў[14].
  • У 348 годзе да н.э. з нагоды моравай пошасці зноў было вырашана здзейсніць лектыстэрній. да гэтага часа кнігамі заведвалі дэцэмвіры па справам свяшчэннадзеянняў (гэта значыць камісія з дзесяці чалавек)[15], у якую маглі уваходзіц і плябеі[16].
  • У 344 годзе да н.э., калі пайшоў дождж з камянёў, сенат, звярнуўшыся да кніг, вырашыў прызначыць дыктатара спецяыльна для правядзення малебнаў з гэтай нагоды[17].
  • У 299 годзе да н.э. да кніг звярталіся з-за чумы, з’яўлення правалаў у зямле і удараў маланак, паразіўшых шматлікіх салдат у войску[18].
  • У 292 годзе да н.э. зноў Рым паразіла чума, і ў кнігах было знойдзена ўказанне, што з Эпідаўра трэба прывесці Эскулапа, але гэта ў той год не было зроблена[19], і чума цягнулася тры гады, пакуль з Эпідаўра ў Рым не была прывезена змяя, якая перапаўзла на востраў, дзе быў храм Эскулапа[20]. Прыбыццё Эскулапа не спыніла чуму, і тады ў сівіліных кнігах знайшлі ўказанне, што асобныя людзі захапілі ў све ўладанні свяшчэнныя будынкі[21].
  • Верагодна ў 266 годзе да н.э. на Рым абрынулася страшная чума, якая цягнулася больш за два гады, звярнуліся да кніг[22].
  • Зімой 218/217 года да н.э., калі Ганібал атрымаў першыя перамогі ў Італіі, быў заўважаны шэраг знакаў, для тлумачэння якіх дэцэмвіры звярнуліся да кніг, і былі праведзены лекысэрніі і ахвярапрынашэнні жывёл[23]. Неўзабаве да кніг звярнуліся зноў[24], і яшчэ раз — пасля паразы рымлянаў каля Тразіменскага возера, калі дэцэмвіры паведамілі, што зарокі Марсу не выкананы, і паабяцалі «свяшчэнную вясну», пабудаваць храмы Вянеры і Розуму і правесці лектыстэрніі і гульні[25].
  • У пачатку 216 года да н.э. да кніг звярнуліся зноў, пасля чаго здзейснілі ахвярапрынашэнні[26]. Але гэта не дапамагло. Нарэшце, пасля паражэння пры Канах згодна з указаннямі Кніг былі прынесены чалавечыя ахвяры: чатырох рабоў закапалі на Бычым форуме[27]. Пазнейшыя аўтары згадваюць, што само паражэнне пры Канах было прадказана Сівілай[28].
  • У 212 годзе да н.э. згодна з указаннем Кніг былі ўстаноўлены Апалонавыя гульні для перамогі над Ганібалам, а таксама прынесены ахвяры Апалону і Латоне[29].
  • У 205 годзе да н.э. да кніг звярнуліся з-за каменнага дажджу, але знайшлі ў іх прадказанне, што іншаземец будзе выгнаны з Італіі, калі прывезці з Песінунта Ідзейскую Маці[30]. У 204 годзе да н.э. свяшчэнны камень быў прывезены ў Рым і памешчаны ў храме Перамогі, уведзены Мегалезійскія гульні[31].
  • У 200 годзе да н.э. зварот да Кніг быў выкліканы з’яўленнем пачварых жывёл накшталт парася з чалавечай галавой, а таксама двуполых немаўлят, якіх утапілі ў моры. Дэцэмвіры вырашылі ўлагодзіць Юнону, каб хор дзяўчын выканаў ёй гімн[32].
  • У 193 годзе да н.э. да Кніг звярнуліся з-за чатых землятрусаў і вырашылі правесці трохдзённыя набажэнствы[33].
  • У канцы таго ж 193 года з-за паводкі, каменных дажджоў і з’яўлення рою осаў на форуме ў Капуе згодна з указаннем кніг было вырашана здзейсніць 9-дзённае набажэнства[34].
  • У 191 годзе да н.э. з-за знакаў было вырашана ўчыніць 9-дзённыя набажэнствы, а таксама ўвесці пост у гонар Цэрэры і здзяйсняць яго раз у 5 гадоў[35]
  • У пачатку 190 года да н.э. было вырашана паўтарыць Лацінскія гульні і прынесці ў ахвяру маладых жывёл[36].
  • У 181 годзе да н.э. на Італію абрынуўся моцны паморак. Былі прызначаны аднадзённыя набажэнствы каля пасцеляў багоў у Рыме і трохджённыя ў Італіі[37].
  • У 180 годзе да н.э., калі памёр консул Пізон і шэраг іншых асоб, дэцэмвіры абвясцілі двухдзённае набажэнства аб здароўі народа, у якім павінны былі ўдзельнічаць усе грамадзяне старэйшыя за 12 год.[38].
  • У 179 годзе да н.э. да кніг звярнуліся з-за суровай зімы, бур і маланак. Вырашана здзейсніць аднадзённае набажэнства[39].
  • У 174 годзе да н.э. з-за моравай пошасці звярнуліся да Кніг, прызначана аднадзённае набажэнства[40].
  • У 174 годзе да н.э. да Кніг звярнуліся з-за дазнак і чакаемай вайны з Персэям Македонскім[41].
  • У 172 годзе да н.э., калі рыхтаваліся да вайны, і маланка раскалола растральную калону на Капітоліі, дэцэмвіры абвесцілі аб неабходнасці правесці ачышчэнне горада і здзейсніць гульні ў гонар Юпітэра[42].
  • У 169 годзе да н.э дэцэмвіры пасля знакаў абвясцілі, якім багам трэба прынесці ў ахвяру 40 жывёл[43]/
  • У 167 годзе да н.э. дэцэмвіры прынеслі ў ахвяру на форуме 50 коз і правялі ачышчальныя абрады, калі даведаліся, што ачаг аднаго з грамадзян некалькі дзён цёк крывёй[44].
  • У 149 да н.э. У Тарэнце здзейснены гульні ў гонар Бацькі Дзіта[45].
  • У 133 годзе да н.э. пасля забойства Тыберыя Гракха ў Сівіліных кнігах знайшлі загад улагодзіць «старажытнейшую Цэрэру», і дэцэмвіры накіраваліся ў Эну на Сіцыліі, дзе быў цэнтр культа Дземетры[46].
  • У 125 годзе да н.э. у Рыме нарадзіўся андрагін, і сенат звярнуўся да кніг, у якіх былі знойдзены ўказанні на ахвярапрынашэнні[47].
  • У 87 годзе да н.э., падчас вайны паміж Марыям і Цынай сенат распарадзіўся абвясціць асобныя прадказанні[48].

З-за страты кніг Ціта Лівія звесткі аб звароце да Сівіліных кніг у другой палове ІІ стагоддзя да н.э. абрывачныя.

Другія «Кнігі Сівіл»

[правіць | правіць зыходнік]

6 ліпеня падчас пажара Капітолія згарэлі і кнігі.

Каб іх аднавіць, адшукалі шмат тэкстаў на Самасе, у Іліёне, Эрытрах, італійскіх калоніях у Афрыке, і жрацам было даручана вызначыць, якія з іх сапраўдныя[49]. У 76 годзе да н.э. у Эрытру былі адпраўлены пасля Публій Габіній, Марк Актацылій іЛуцый Валерый, якія сабралі каля 1000 радкоў[50]; пасля чаго тэкст быў затвержаны калегіяй з 15 чалавек (квіндэцэмвіры).

У апошнія гады Рэспублікі змест Сівіліных кніг стаў прадметам палітычнай барацьбы. Цыцэрон, гаворачы аб іх, лічыць, што «у іх больш мастацтва і стараннасці, чым натхнення і абуджэння», а таксама паказвае на наяўнасць у іх акрастыхоў[51] (аб акрастыхах кажа і Дыянісій).

  • У 63 годзе да н.э. у Рыме абмяркоўвалі весткі, што паводле кніг Сівілы царскую ўладу ў Рыме прадказалі тром Карнэліям: двое з іх — Сула і Цына, трэцім жа жадаў быць Публій Карнэлій Лентул Сура[52].
  • У 57 годзе егіпетскі цар Пталамей, выгнаны александрыйцамі, дабіваўся ш Рыме свайго вяртання. Вырашана было звярнуцца да Сівіліных кніг, і калегія, знайдзя там верш, вырашыла, што яны не рэкамендуюць дасылаць войска ў Егіпет. Тады трыбун Гай Катон апублікаваў гэіае рашэнне, нягледзячы на забарону абвяшчаць яго[53]. Нягледзячы на гэта праконсул Сірыі Габіній, атрымаўшы хабар ад Пталамея, ўварваўся ў Егіпет і аднавіў цара на троне. Пазней Габіній быў прыцягнуты да суда, бо паводку 54 года палічылі нябеснай карай[54]. Цыцэрон абвінавачваў Габінія, але той быў апраўданы дзякуючы падтрымцы Пампея і Цэзара[55].
  • У 49 годзе, калі пачалася грамадзянская вайна, атрымалі распаўсюджванне асобныя аракулы, якія прыпісвалі Сівіле[56].
  • У пачатку 44 года да н.э. па Рыму распаўсюдзілася пагалоска, што ў кнігах знойдзена прадказанне, што парфянаў можа перамагчы толькі цар, і адзін з квіндэцэмвіраў (тлумачальнікаў кніг) Луцый Кота збіраецца паведаміць аб гэтым сенату на паседжанні ў сакавіцкія іды, з тым каб Цэзар атрымаў тытул цара па-за Рымам[57]
  • У 38 годзе да н.э. з-за непрыхільных знакаў у Сівіліных кнігах знайшлі ўказанні правесці рытуал амавення Маці багоў у моры, што і было зроблена[58].

У 18 годзе да н.э. па загаду Аўгуста іх тэкст быў перагледжаны і перапісаны ўластнаручна квіндэцэмвірамі[59]. Аўгуст, стаўшы ў 12 годзе вялікім пантыфікам, загадаў спаліць прарочаскія кнігі, захаваўшы толькі кнігі сівіл, якія былі памешчаны ў двух пазалочаных скрынях пад храмам Апалона Палацінскага[60] і забараніў захоўваць прыватным асобам прадказанні[61].

У 15 годзе н.э., калі ў Рыме адбылася паводка, сенатар Азіній Гал прапанаваў прапанаваў звярнуцца да Сівіліных кніг, але імператар Тыберый не згадзіўся[62], тлумачачы паводку натуральнымі прычынамі, і прызначыў камісію з 5 сенатараў для назірання за ракой[63].

  • У 19 годзе Тыберый абвясціў фальшывымі асобныя вершы і загадаў правесці расследаванне сапраўднасці[64].
  • У 32 годзе сенат абмяркоўваў пытанне аб далучэнні да кніг яшчэ аднаго зборніка па прапанове квіндэцэмвіта Канінія Гала, а Тыберый сказаў, што пад імем Сівіля распаўсюджваецца «лухта»[61].
  • У 64 годзе, пасля вялікага пажара Рыма, пасля зварота да Сівіліных кніг было вырашана здзейсніць набажэнствы Вулкану, Цэрэры і Празэрпіне, а матроны павінны былі прынесці ахвяры Юноне[65]. Акрамя вершаў, якія былі папулярнымі ў 19 годзе, у той год народ паўтараў таксама радок, быццам бы складзены Сівілай і прадказваючы праўленне «матказабойцы», г.зн. Нерона[66].
  • У 242 годзе адбыліся страшэнныя землятрусы па ўсёй імперыі, выклікаўшыя гібель гарадоў. Пасля выканання рэкамендацый Кніг яны спыніліся[67].
  • У 262 годзе адбыліся моцныя землятрусы, шэраг гарадоў былі затоплены морам. Па рэкамендацыі Сівіліных кніг здзейснілі ахвярапрынашэнне Юпітэру Збаўцы[68].
  • У 270 годзе ў Сівіліных кнігах знайшлі згадку аб тым, што дзяля перамогі трэба прынесці ў ахвяру пярвейшага з сенатарскага саслоўя. Тады сваім жыццём вырашыў ахвяраваць імператар Клаўдзій (ён памёр ад чумы)[69].
  • У 271 годзе рымляне пацярпелі паражэнне ад маркаманаў. Аўрэліян вырашыў звярнуцца да Сівіліных кніг, адбылося паседжанне сената. У зборніке «Гістарыёграфы Аўгустаў» нават прыводзіцца сенатскае пастанаўленне, верагодна, выдуманае[70]. Пасля гэтага маркаманы былі разбіты.
  • У 312 годзе Максенцый звяртаўся да Сівіліных кніг перад бітвай на Мульвійскім мосце[71].
  • У 363 годзе, калі Юліян рыхтаваўся да вайны з персамі, ён атрымаў адказ, што згодна з Сівілінымі кнігамі імператар не павінен перасякаць мяжу дзяржавы ў гэтым годзе[72]. 19 сакавіка таго ж года згарэў храм Апалона Палацінскага, але Сівіліны кнігі былі выратаваны[73].

Акрамя таго, сцвярджалі, што Адрыян даведаўся аб сваёй будучай уладзе з Сівіліных кніг[74]. У Сівіліных кнігах таксама знаходзілі прадказанне аб імператары Пробе[75].

У 405 годзе Стыліхон загадвае спаліць кнігі, што і было выканана; іх лёс аплакаў паэт Рутылій Намацыян[76].

Урыўкі

[правіць | правіць зыходнік]

Цытаты з кніг з’яўляюцца толькі ў творах ІІ стагоддзя н.э.і выклікалі сумненні ў іх праўдзівасці. Флягонт з Трал прыводзіць 70 радкоў з тэксту аракула, які змяшчае акрастых і быў абвешчаны ў 125 годзе да н.э. Верагодна, гэты тэкст аўтэнтычны[77].

Апіан і Паўсаній прыводзяць 5 радкоў з кніг сівілы, якія нібыта заахвоцілі рымлян на вайну з Філіпам V[78]. Паўсаній гаворыць, што землятрус на Родасе быў прадказаны Сівілай[79], а таксама прыводзіць радкі, якія, як мяркуюцца указваюць на паразу афінян каля Эгаспатамаў[80], і вершы, дзе Герафіла кажа аб сабе[81]. Плутарх цытуе радок, якую адносяць да Афін[82], а таксама прозай выкладае радкі аб тым, што стане з сівілай пасля яе смерці[83], і мяркуе, што яна прадказала вывяржэнне Везувія ў 79 годзе[84]. Некалькі радкоў таксама змяшчае твор Дыёна Касія.

Два вялікіх урыўка, якія змяшчаюць вучэнне аб аднабожжы, прыводзяць Феафіл Антыяхійскі[85]. Шэсць невялікіх урыўкаў цытуе Клімент Алекссандрыйскі[86]. Цытаты аб цараванні Сатурна з кнігі ІІІ дашэдшага да нас зборніка прыводзяць Афінагор і Тэртуліан[87]. Таскама мноства ўрыўкаў ёсць у Лактанцыя[88].

Трэція «Кнігі Сівіл»

[правіць | правіць зыходнік]

Зборнік, які дайшоў да нас, складзены, як лічыцца, у эпоху Юстыніяна. Аўтар празаічнага пралога да яго спасылаецца на Лактанцыя. Тэкст кніг (вершаў) I—VII захаваўся толькі ў позніх рукапісах і быў вядомы з часоў Адраджэння (упершыню быў апублікаваны ў 1545 годзе), а песні XI—XIV былі знойдзены А. Маі ў 1817—1829 гадах і апублікаваны ў 1841—1853 гадах.

  • Кніга І (400 радкоў). Належыць даа найбольш познім і змяшчае выкладанне гісторыі света да Сусветнага патопу на аснове Старога запавета, але з улікам грэчаскай традыцыі.
  • Кніга ІІ (347 радкоў). Змячшчае павучанні і уключае парацоўку вершаў Псеўда-Факіліда.
  • Кніга ІІІ (829 радкоў). Вершы 1-96 працягваюць кнігу ІІ, а вершы 97-829 лічацца самымі раннімі ў зборніке і з’яўляюцца ўзорам элінска-іудэйскага сінкрэтызма, выкладаюць сусветную гісторыю і маюць асобныя паралелі з «Кнігай Данііла».
  • Кніга IV (192 радка). Гаворыцца аб змене царстваў (асірыйцы, мідзійцы, персы, македонцы) і прыводзяцца звесткі аб лёсе гарадоў і краін.
  • Кніга V (531 радок). Уключае преалік рымскіх імператараў ад Юлія Цэзара да Луцыя Вера, а таксама гісторыю егіпта.
  • Кніга VI (28 радкоў). Змяшчае кароткі гімн Хрысту.
  • Кніга VII (162 радка). Прароцтвы аб лёсах гарадоў і краін.
  • Кніга VIII (500 радкоў). Тэкст, напісаны хрысціянінам, з акрастыхом «Ісус Хрыстос Сын Божы Крыж». Гэтыя радкі цытуе таксама Аўгусцін у лацінскім перакладзе[89].
  • Кнігі IX і X не захаваліся.
  • Кніга XI (324 радка). выкладае сусветную гісторыю ад вавілонскага стоўпатварэння да Аўгуста.
  • Кніга XII (299 радкоў). пералік рымскіх імператараў з Аўгуста да Аляксандра Севера.
  • Кніга XIII (173 радка). Рымскія імператары ІІІ стагоддзя ад Гардыяна І да Галіена.
  • Кніга XIV (361 радок). Працягваецца апавяданне аб рымскай гісторыі, які цяжка паддаецца тлумачэнню. Згодна з меркаваннем Эвальда, тэкст магчыма звязаны з гістарычнымі фактамі і створаны не раней VII стагоддзя. Паводле меркавання Гефкена, гэта проста фантазія аўтара.

Сярэднявечныя згадванні

[правіць | правіць зыходнік]

Пракопій Кесарыйскі распявадае, ўто асобныя патрыцыі падчас аблогі готамі Рыма казалі аб прадказанні Сівілы, але сам лічыць, што сэнса прадказанняў да іх здзяйснення зразумець немагчыма[90].

Прадаўжальнік Феафана, апісваючы праўленне Льва V Армяніна (813—820 гады), паведамляе, што ён баяўся аднаго прадказання, якое пагражала яму смерцю:

Прароцтва ж было ў сівіліна і змяшчалася яно ў кнізе, якая знаходзілася ў царскай бібліятэцы, і знаходзіліся ў гэтай бібліятэцы не адныя аракулы, але і выявы і фігуры будучых цароў. Быў намаляваны там леў і напісана літара хі ад храбта да чэрава яго. а ззаду — нейкі чалавек, з налёту наносіць смяротны ўдар зверу праз хі. Шмат каму паказваў Леў кнігу і прасіў тлумачэнняў, але адзін толькі выконваўшы квестарскія абавязкі растлумачыў прадказанне, што нібыта цар з імянем Леў будзе адданы пакутніцкай смерці ў дзень Раства Хрыстова.[91]

Зноскі

  1. ↑ Дыянісій Галікарнаскі. Рымскія старажытнасці IV 62, 1-3; Апіан. Рымская гісторыя І, фр.9; Аўл Гелій. Аттычныя ночы І 19, 2; Лактанцый. Боскія пастанаўленні І 6, 10-11; Сервій. Каментарый да «Энэіды» VI 72; Занара VIII 11 (з II кнігі Дыёна Касія
  2. ↑ Дыянісій Галікарнаскі. Рымскія старажытнасці IV 62, 2; Аўл Гелій. Аттычныя ночы І 19, 2
  3. ↑ Лактанцый. Боскія пастанаўленні І 6, 10, з Варона; Сервій. Каментарыі да «Энэіды» VII 72
  4. ↑ Дыянісій Галікарнаскі. Рымскія старажытнасці IV 62, 5
  5. ↑ Дыянісій Галікарнаскі. Рымскія старажытнасці IV 62, 4
  6. ↑ Валерый Максім І 1, 13
  7. ↑ Занара VII 11 (з ІІ кнігі Дыёна Касія)
  8. ↑ Плутарх. Паплікала 21
  9. ↑ Дыянісій Галікарнаскі. Рымскія старажытнасці VI 17, 2-3
  10. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма ІІІ 10, 6-7 (цытата); Дыянісій Галікарнаскі. Рымскія старажытнасці Х 2, 3-5.
  11. ↑ Дыянісій Галікарнаскі. Рымскія старажытнасці Х 9, 1.
  12. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма IV 25, 3
  13. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма V 13, 5; 14, 4; Дыянісій Галікарнаскі XII 9, 1-2
  14. ↑ Ціт Лівій. гісторыя Рыма V 50, 2
  15. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма VII 27, 1
  16. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма Х 8, 2
  17. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма VII 28, 2
  18. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма. Х 31, 8
  19. ↑ Ціт Лівій. Гітсорыя Рыма Х 47, 6-7, пра. Арнобій. Супраць язычнікаў VII 47
  20. ↑ Валерый Максім І 8, 2; пар. Авідзій. Метамарфозы XV 622—744 (дзе згаданы аракул у Дэльфах)
  21. ↑ Аўгусцін. Аб горадзе Божыям ІІІ 17
  22. ↑ Арозій. Гісторыя супраць язычнікаў IV 5, 6-8
  23. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма ХХІ 62, 6-11
  24. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма ХХІІ 1, 16-19
  25. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма ХХІІ 9, 8-10; 10, 1-10
  26. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма ХХІІ 36, 6
  27. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма ХХІІ 57, 4.6
  28. ↑ Занара ІХ 1 (з XV кнігі «Рымскай гісторыі» Дыёна Касія)
  29. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XXV 11, 5; пар. Дыён Касій. Рымская гісторыя XLVII 18, 6 (аб перанясенні гульняў Апалона)
  30. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма ХХІХ 10, 5-8
  31. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма 11, 7-8; 14, 5-14; Апіан. Рымская гісторыя VII, 56; Арнобій. Супраць язычнікаў VII 49-50; Аўрэлій Віктар. Аб славутых людзях 46
  32. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма ХХХІ 12, 9
  33. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XXXIV 55, 3
  34. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XXXV 9, 5
  35. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XXXVI 37, 4
  36. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XXXVII 3, 5
  37. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XL 19, 4
  38. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XL 37, 2
  39. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XL 45, 5.
  40. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XLI 21, 10.
  41. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XLII 2, 6.
  42. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XLII 20, 2
  43. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XLIII 13, 7
  44. ↑ Ціт Лівій. Гісторыя Рыма XLV 16, 6
  45. ↑ Ціт Лівій. Гістрыя Рыма, эпітома да кн. XLIX; пар. Аўгустын. Аб горадзе Божыям ІІІ 18
  46. ↑ Цыцэрон. Супраць Верэса. Другая сесія IV 108; Валерый Максім І 1, 1
  47. ↑ Флягонт з Трал. Дзіўныя гісторыі, фр.10
  48. ↑ Граній Ліцыніян XXXV 15
  49. ↑ Дыянісій Галікарнаскі. Рымскія старажытнасці IV 62, 6; Тацыт. Аналы VI 12
  50. ↑ Лактанцый. Божаскія пастанаўленні І 6, 14, са спасылкай на Фенестэлу і Варона
  51. ↑ Цыцэрон. Аб дывінацыі ІІ 111—112
  52. ↑ Цыцэрон. Супраць Катыліны ІІІ 9; IV 12; Салюсцій. Аб змове Катыліны 47, 2; Плутарх. Цыцэрон 47, 2; Флор. Рымскія войны IV 1, 8
  53. ↑ Дыён Касій. Рымская гісторыя ХХХІХ 15, 2-3; Цыцэрон. Ліст да Лентула Спінтэра, ліпень 56 года (Лісты да блізкіх І 7, 4 = ліст "116); Апіан. Рымская гісторыя XI 51; XIV 24
  54. ↑ Дыён Касій. Рымская гісторыя ХХХІХ 55
  55. ↑ Дыён Касій. Рымская гісторыя ХХХІХ 59, 3; 61, 3; 62, 1-3
  56. ↑ Дыён Касій. Рымская гісторыя XLI 14, 4
  57. ↑ Цыцэрон. Аб дывінацыі ІІ 110; Святоній. Боскі Юлій 79, 3; Плутарх. Цэзар 60; Апіан. Рымскія войны XIV (Грамадзянскія войны ІІ) 110; Дыён Касій. Рымская гісторыя XLIV 15, 3
  58. ↑ Дыён Касій. Рымская гісторыя XLVIII 43, 5
  59. ↑ Дыён Касій. Рымская гісторыя LIV 17, 2
  60. ↑ Святоній. аўгуст 31, 1
  61. ↑ а б Тацыт. Аналы VI 12
  62. ↑ Тацыт. Аналы І 72
  63. ↑ Дыен Касій. Рымская гісторыя LVII 18, 4-5
  64. ↑ Дыён Касій. Рымская гісторыя LVII 18, 4-5
  65. ↑ Тацыт. Аналы XV 44
  66. ↑ Дыён Касій. Рымская гісторыя. LXII 18, 4
  67. ↑ Юлій Капіталін (Гістарыёграфы Аўгустаў). Трое Гардыянаў 26, 2, са спасылкай на гісторыка Корда
  68. ↑ Трэбелій Паліон (Гістарыёграфы Аўгустаў). Двое Галіенаў 5, 5
  69. ↑ Аўрэлій Віктар. Аб цэзарах 34, 3; Вытрымкі аб жыцці і норавах рымскіх імператараў 34, 4
  70. ↑ Флавій Вапіск (Гістарыёграфы Аўгустаў). Аўрэліян 18, 5-20, 8
  71. ↑ Засім. Новая гісторыя ІІ 15; Лактанцый, Аб смярцях праследавацеляў 44
  72. ↑ Аміан Марцэлін. Рымская гісторыя ХХХІІІ 1, 7, пар. ХХХ 4, 11
  73. ↑ Аміан Марцэлін. Рымская гісторыя ХХХІІІ 3, 3
  74. ↑ Элій Спартыян (Гістарыёграфы Аўгустаў). Адрыян 2, 8
  75. ↑ Флавій Вапіск (Гістарыёграфы Аўгустаў). Тацыт 16, 6
  76. ↑ Рутілій Намацыан. Вяртанне на радзіму ІІ 52-60
  77. ↑ Артыкул В. Н. Ілюшачкніна і каментарый да пераклада Флягонта (Вестник древней истории. 2001. № 3); Doria L. B. P. Oracoli Sibillini tra Rituali e Propaganda: Studi su Plegonte di Tralles. Napoli, 1983.
  78. ↑ Апіан. Рымская гісторыя ІХ 2; Паўсаній Апісанне Элады VII 8, 8
  79. ↑ Паўсаній. Апісанне Элады ІІ 7, 1
  80. ↑ Паўсаній. Апісанне Элады Х 9, 11
  81. ↑ Паўсаній. Апісанне Элады. Х 12, 3
  82. ↑ Плутарх. Тэсэй 24
  83. ↑ Плутарх. Аб тым, што піфія болей не прарочыць вершамі
  84. ↑ Там жа
  85. ↑ Феафіл. Да Аўталіка ІІ 3, 31, 36, гл. Книги Сивилл. М., 1996. С. 153—156
  86. ↑ Клімент Александрыйскі. Павучанне да язычнікаў 27, 4; 50, 1-3; 62, 1; 77, 2
  87. ↑ Афінагор. Прашэнне аб хрысціянах 30; Тэртуліан. Да язчынікаў ІІ 12
  88. ↑ Лактанцый. Боскія ўсталяванні І 6, 15-16; 8, 3; 11, 47; 15, 15; ІІ 11, 18; VII 19,2.9; 24, 1,2,6 і інш.; гл. Книги Сивилл. М., 1996. С. 156—157
  89. ↑ Аўгусцін. аб градзе Божыям XVIII 23
  90. ↑ Пракопій. Готская вайна І 24
  91. ↑ Прадаўжальнік Феафана «Жыццяапісанні візантыйскіх цароў» (Кніга І Леў М)

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • The Sibyllin Oracles. / Trans. by Terry. New York, 1899.
  • Книги Сивилл. (Собрание песен-пророчеств, написанных неизвестными авторами II в. до н.э. — IV в. н.э.) / Пер. с древнегреч. и комм. М. Г. и В. Е. Витковских (Серия «История духовной культуры»). М., Энигма. 1996. 288 стр. 5000 экз. ISBN 5-7808-0004-9

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Кнігі_Сівіл"