Скіфы

Скіфы (грэч. Σκύθαι) — агульная назва ў большасці качавых плямёнаў і народаў Еўразіі (ад Карпат да Алтая), якія складаліся з розных настратычных (пераважна індаеўрапейскіх) этнамоўных груп. Пераважае меркаванне, што скіфы выкарыстоўвалі мовы паўночнаіранскай групы індаеўрапейскай сям'і, а краіна, дзе пражывалі скіфы, стагоддзямі звалася Скіфія, затым назва неаднаразова мянялася.

Гісторыя

Бой славянаў са скіфамі (В. Васняцоў)

Назва «скіфы» ўжывалася старажытнагрэчаскімі аўтарамі ў адносінах да ўсходніх іранскіх плямён, што насялялі шырокія прасторы Еўразіі, перш за ўсё да жыхароў паўночнага Прычарнамор'я ў VII ст. да н. э. — III ст. н. э. У персідскіх, індыйскіх і кітайскіх крыніцах яны былі вядомы як сакі. Відавочна, апошняе найменне адлюстроўвала іх саманазву. У эпоху элінізму і Старажытнага Рыму назву «скіфы» ўжывалі як адносна еўрапейскіх скіфаў, так і азіяцкіх, у той час як назву «сакі» — толькі ў адносінах да азіяцкіх. Да апошніх часам дадавалі плямёны масагетаў, дахаў і інш. Паводле Герадота, прычарнаморскія скіфы падзяляліся на царскіх скіфаў, ваяўнічых скіфаў-вандроўнікаў і аселых скіфаў-земляробаў і аратых. Царскія называлі сябе сколатамі (грэч. Σκωλοτοι). Відавочна, ад гэтай назвы пайшло грэчаскае слова «скіфы» (грэч. Σκυθης, Σκυθοι, Σκύθαι).

Вандроўныя скіфы прыйшлі ў прычарнаморскія стэпы з Азіі, выцесніўшы кімерыйцаў, рабілі паходы ў Малую Азію, Сірыю, Палесціну, панавалі ў Пярэдняй Азіі. Плямёны скіфаў насялялі тэрыторыі паміж Донам і Дунаем, Крым; іх паўночная мяжа рассялення не высветлена. У Прычарнамор'і яны гандлявалі з Ольвіяй і іншымі грэчаскімі гарадамі-калоніямі, займаліся ганчарнай вытворчасцю, апрацоўкай жалеза, бронзы, золата. У V ст. да н.э. ў скіфаў існавала ваенная дэмакратыя (народны сход, савет старэйшын, племянныя правадыры) на стадыі пераходу да манархічнай дзяржавы.

У канцы ІІІ-ІІ ст. да н.э. скіфы выцеснены сарматамі ў стэпавы Крым і Ніжняе Падняпроўе, дзе скіфскае царства з цэнтрам у горад Неапаль (каля сучаснага Сімферопаля, Украіна) праіснавала да 2-й пал. ІІІ ст. н.э. і было знішчана готамі.

Скіфская культура зрабіла моцны ўплыў на гісторыю і культуру многіх плямён.

Скіфская спадчына

Мастацтва

Сярод мастацкіх вырабаў, выяўленых у пахаваннях скіфаў, найбольш цікавыя прадметы, дэкараваныя ў звярыным стылі: абкладкі калчанаў, мячы, дэталі вупражнага набору, бляшкі (якія выкарыстоўваліся для ўпрыгожвання конскай збруі , панцыраў, а таксама ў якасці жаночых упрыгожванняў), ручкі люстэркаў, спражкі, бранзалеты, грыўны.

Нароўні з выявамі фігур жывёл (аленя, лася, казла, драпежных птушак, фантастычных жывёл на іх сустракаюцца сцэны барацьбы звяроў (часцей за ўсё арла ці іншага драпежніка, які тузае траваедную жывёліну). Выявы выконваліся ў невысокім рэльефе пры дапамозе кавання, чаканкі, ліцця, ціснення і разьбы, часцей за ўсё з золата, срэбра, жалеза і бронзы. Узыходзячыя да вобразаў татэмных продкаў, у скіфскі час яны прадстаўлялі розных духаў і адыгрывалі магічную ролю; акрамя таго, яны, магчыма, сімвалізавалі сілу, спрыт і адвагу воіна.

Несумнеўны прыкмета скіфскай прыналежнасці таго ці іншага вырабы - асаблівы спосаб выявы жывёл, так званы скіфа-сібірскі звярыны стыль . Жывёлы заўсёды адлюстроўваюцца ў руху і збоку, але з звернутай у бок гледача галавой.

Асаблівасцямі скіфскага звярынага стылю з'яўляюцца незвычайная жвавасць, характарнасць і дынаміка вобразаў, выдатная прыстасаванасць малюнкаў да формаў прадметаў. У мастацтве скіфаў IV-III стст. да н. э. вобразы жывёл атрымлівалі ўсё больш арнаментальную, лінейна-плоскасную трактоўку. Існавалі і каменныя, моцна схематызаваныя статуі скіфаў-воінаў на курганах. Ад V ст. да н. э. грэчаскія майстры выраблялі прадметы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва для скіфаў, суадносна з іх мастацкімі густамі.

На думку навукоўцаў - скіфы і старажытныя грэкі аказалі значны ўплыў на многія народы, якія жылі на тэрыторыі Еўрапейскай часткі былога СССР, так як, напрыклад, на так званую меоцкую культуру. Гэта відаць з артэфактаў, знойдзеных у скифских курганах: Келермескія курганы, Курган Карагодауашх і інш. Паказальныя і курганы: Куль-Оба, Курган Салоха, Чартамлык, Тоўстая магіла і інш.

Унікальныя насценныя роспісы адкрыты ў Неапалі скіфскім.

Літаратура

• Зельскі А. Г. Скіфы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 458. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).
• Рассадзін С. Я. Землі амаль невядомыя: Будучая Беларусь паводле антычных манускрыптаў. — Мн.: Полымя, 1996. — ISBN 5-345-00758-6
• Манцевич А. П. Гребень и фиала из кургана Солоха // СА. — 1951. — XIII.
• Манцевич А. П. Золотой гребень из кургана Солоха. — Ленинград: Изд-во ГЭ, 1962.
• Манцевич А. П. Горит из кургана Солоха //ТГЭ. — 1962. — Т. 3.
• Манцевич А. П. Курган Солоха. Публикация одной коллекции. — Ленинград:Искусство, 1987.
• Смирнов К. Ф. Скифы (руск.) // Вялікая савецкая энцыклапедыя

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Скіфы
• Кто вы, скифы? // Журнал «Вокруг Света», № 12 (2555) (руск.)
• Коловрат Ю. А. — Змиевской край в скифо-персидской войне нач. VI в. до н. э. / Ю. А. Коловрат // История Змиевского края. — Змиев. — 26.12.2010.