Фрымен Дайсан

Фрымен Джон Дайсан
Фрымен Джон Дайсан
	Freeman John Dyson
Дата нараджэння	15 снежня 1923[…]
Месца нараджэння	Краўторн, графства Беркшыр
Дата смерці	28 лютага 2020 (96 гадоў)
Месца смерці	Прынстан, акруга Мерсер[d], Нью-Джэрсі, ЗША;
Грамадзянства	Вялікабрытанія; ЗША;
Бацька	George Dyson[d]
Маці	Mildred Atkey[d]
Жонка	Verena Huber-Dyson[d]
Дзеці	Esther Dyson[d] і George Dyson[d]
Род дзейнасці	матэматык, фізік-тэарэтык, вучоны-ядзершчык, прафесар, статыстык
Навуковая сфера	фізіка
Месца працы	Кембрыджскі ўніверсітэт; Карнельскі ўніверсітэт; Прынстанскі ўніверсітэт;
Навуковая ступень	доктарская ступень[d]
Альма-матар	Кембрыджскі ўніверсітэт
Вядомы як	адзін са стваральнікаў квантавай электрадынамікі, аўтар канцэпцыі Сферы Дайсана
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства; Французская акадэмія навук; Нацыянальная акадэмія дэі Лінчэі; Нацыянальная акадэмія навук ЗША; Баварская акадэмія навук; Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук; Расійская акадэмія навук; Амерыканскае філасофскае таварыства; Амерыканскае фізічнае таварыства;
Узнагароды	Медаль Лорэнца (1966); Медаль імя Макса Планка (1969); Прэмія Вольфа (фізіка, 1981); Медаль Матэўчы (1989); ; Прэмія Энрыка Фермі (1993); Прэмія Памеранчука (2003)
Сайт	ias.edu/sns/dyson (англ.)
	Фрымен Джон Дайсан на Вікісховішчы

Фрымен Джон Дайсан (англ.: Freeman John Dyson 15 снежня 1923, Краўторн, Беркшыр, Англія — 28 лютага 2020, Прынстан, Нью-Джэрсі, ЗША) — амерыканскі фізік-тэарэтык англійскага паходжання. Член Лонданскага каралеўскага таварыства (1952) і Нацыянальнай акадэміі навук ЗША (1964). Адзін са стваральнікаў квантавай электрадынамікі.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Дайсан нарадзіўся ў Краўторне, Англія. Яго бацькам быў брытанскі кампазітар Джордж Дайсан. У 1945 годзе скончыў Кембрыджскі ўніверсітэт, дзе і працаваў у 1946—1949 гадах. Потым ён пераехаў у ЗША, дзе быў прафесарам Карнельскага (1951—153), а з 1953 года — Прынстанскага ўніверсітэта, а таксама Інстытута перспектыўных даследаванняў.

Дайсан — бацька амерыканскай пісьменніцы і грамадскага дзеяча Эстэр Дайсан, а таксама пісьменніка Джорджа Дайсана, які папулярызуе гісторыю асобных навуковых распрацовак, у прыватнасці, удзел свайго бацькі ў распрацоўцы ядзерна-імпульснага касмічнага карабля («Праект Арыён»).

Навуковая дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

Дайсан з’яўляецца аўтарам твораў па квантавай тэорыі поля, квантавай электрадынаміцы, матэматычнай фізіцы, астрафізіцы, фізіцы нізкіх энергій. Ён даказаў дысперсіённыя суадносіны квантавай тэорыі поля (так званае прадстаўленне Ёста — Лемана — Дайсана), атрымаў формулу для S-матрыцы, даў класіфікацыю разыходнасцей у квантавай электрадынаміцы (КЭД) на аснове кананічных пераўтварэнняў (пераўтварэнні Дайсана, 1948), на аснове ўласцівасцей S-матрыцы ўвёў прадстаўленне аб перанарміруемасці КЭД і паказаў сувязь фейнманаўскага падыходу са звычайнымі формамі квантавай тэорыі поля (фармалізм Фейнмана — Дайсана, 1949). Дайсан заслужана лічыцца адным са стваральнікаў сучаснай квантавай электрадынамікі (разам з Джуліянам Швінгерам, Рычардам Фейнманам і Сін'іціра Таманагай).

У 1955 годзе Дайсан стварыў тэрыю рэзананснага парамагнітнага паглынання выпраменьвання металамі.

У галіне астрафізікі Дайсан вывучаў пульсары і нейтронныя зоркі. Ён таксама з’яўляецца аўтарам канцэпцыі Сферы Дайсана — гіпатэтычнага збудавання, якое з’яўляецца тонкай сферычнай абалонкай вялікага радыуса (памерам з арбіты планет) с зоркай у сярэдзіне. Ідэю гэтай сферы ён запазычыў з кнігі «Стваральнік зорак» фантаста Олафа Стэплдона. Ёсць меркаванне, што развітая цывілізацыя можа выкарыстоўваць сферу Дайсана для поўнага выкарыстання энергіі цэнтральнай зоркі і/ці для вырашэння праблемы жыццёвай прасторы. Дайсан прапанаваў абапірацца на гэтыя меркаванні пры пошуку пазаземных цывілізацый.

Сфера Дайсана.

Зноскі

↑ MacTutor History of Mathematics archive Праверана 22 жніўня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
↑ Freeman Dyson // SNAC — 2010. Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>
↑ Freeman Dyson // Internet Speculative Fiction Database — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2629164"></a>
↑ Renowned Mathematician And Physicist Freeman Dyson Has Died At Age 96 — Maine Public Broadcasting Network, 2020. Праверана 28 лютага 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6736418"></a>
↑ Freeman Dyson Dies at 96; Wrestled With Questions of Physics and Morality // The New York Times / D. Baquet — Manhattan, NYC: The New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2020. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X Праверана 28 лютага 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5245997"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q60"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24743245"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2529982"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q9684"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q11299"></a>
↑ Freeman Dyson // Muere a los 96 años el legendario físico y matemático Freeman Dyson Праверана 29 лютага 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q47499598"></a>
↑ Pas L. v. Genealogics — 2003. — ed. size: 683713
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19847329"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19847326"></a>
↑ Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek et al. Record #119206269 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 2 сакавіка 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ ^9,0 ^9,1 NNDB — 2002.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513"></a>

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Храмов Ю. А. Дайсон Фримен Джон (Dyson Freeman John) // Физики: Биографический справочник / под ред. А. И. Ахиезера. — Изд. 2-е испр. и дополн. — М.: Наука, 1983. — С. 96—97. — 400 с. 200 000 (в пер.)

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Heretical thoughts about science and society
«Ерэтычныя думкі аб навуцы і грамадстве». Лекцыя Ф. Дайсана 23 сакавіка 2009 у Маскве. Eng, Rus

[_b3cc733bc8e1f161-1] MacTutor History of Mathematics archive Праверана 22 жніўня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>

[_004cf091866301ce-2] Freeman Dyson // SNAC — 2010. Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>

[_964f6025712d8c94-3] Freeman Dyson // Internet Speculative Fiction Database — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2629164"></a>

[_ef21c53243fccfee-4] Renowned Mathematician And Physicist Freeman Dyson Has Died At Age 96 — Maine Public Broadcasting Network, 2020. Праверана 28 лютага 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6736418"></a>

[_b0f132d2120a7ea9-5] Freeman Dyson Dies at 96; Wrestled With Questions of Physics and Morality // The New York Times / D. Baquet — Manhattan, NYC: The New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2020. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X Праверана 28 лютага 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5245997"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q60"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24743245"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2529982"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q9684"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q11299"></a>

[_4e7a2fb981a9622d-6] Freeman Dyson // Muere a los 96 años el legendario físico y matemático Freeman Dyson Праверана 29 лютага 2020.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q47499598"></a>

[_d7baca8221534986-7] Pas L. v. Genealogics — 2003. — ed. size: 683713
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19847329"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19847326"></a>

[_f26bb78331d8d703-8] Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek et al. Record #119206269 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 2 сакавіка 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[_6f91517a68bd0f9b-9] 9,0 ^9,1 NNDB — 2002.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513"></a>

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]