Крысціян V

Крысціян V
Крысціян V
	Christian V
кароль Даніі і Нарвегіі
	9 лютага 1670 — 25 жніўня 1699
Папярэднік	Фрэдэрык III
Пераемнік	Фрэдэрык IV
Нараджэнне	15 (25) красавіка 1646[…]; Фленсбург, Шлезвіг, Данія, Каралеўства Данія;
Смерць	25 жніўня (4 верасня) 1699[…] (53 гады); Капенгаген, Данія, Каралеўства Данія;
Месца пахавання	Роскільскі сабор;
Род	Ольдэнбургская дынастыя[d]
Бацька	Фрэдэрык III
Маці	Sophie Amalie of Brunswick-Lüneburg[d]
Жонка	Charlotte Amalie of Hesse-Kassel[d]
Дзеці	Фрэдэрык IV, Prince Christian of Denmark[d], Princess Sophia Hedwig of Denmark[d], Prince Charles of Denmark[d], Prince William of Denmark[d], Christiane Gyldenloeve[d], Christian Gyldenløve[d], Ulrik Christian Gyldenløve, Count of Samsø[d], Sophie Christiane Gyldenløve[d], Prince Christian William of Denmark[d], Christina Charlotte Oldenburg[d] і daughter Oldenburg[d]
Веравызнанне	лютэранства
Манаграма
Узнагароды
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Крысціян V (дацк.: Christian 5; 15 красавіка 1646, Фленсбург — 25 жніўня 1699, Капенгаген) — кароль Даніі і Нарвегіі з 9 лютага 1670 года. З дынастыі Ольдэнбургаў.

Сын Фрыдэрыка III і Сафіі Амаліі Браўншвайг-Люнебургскай. 14 мая 1667 у горадзе Нюкебінг ажаніўся з Шарлотай Амаліяй Гесэн-Касельскай. Каранаваны 9 лютага 1670 года.

Біяграфія

Гады юнацкасці

Атрымаў адносна мізэрную адукацыю. У 15-гадовым узросце быў адпраўлены за мяжу і падчас знаходжання пры двары Людовіка XIV меў магчымасць назіраць самадзяржаўе ва ўсім яго бляску. Пакуль ён быў спадчыннікам прастола, яго не дапушчалі да ўдзелу ў справах кіравання, і толькі незадоўга да смерці бацькі ён стаў прысутнічаць на паседжаннях дзяржаўнага савета.

Унутраная палітыка

Узыйшоўшы на прастол у 1670 годзе, ён быў «перакананым самадзержцам», але па слабасці характару лёгка паддаваўся розным уплывам і, не адрозніваючыся вялікім розумам, дапушчаў буйныя памылкі. Прастата і ветлівасць абыходжання, відавочная цяга да «простых людзей» зрабілі Крысціяна народным улюбёнцам. Спрыяла гэтаму і тое, што ён з дзяцінства прывучаны быў размаўляць па-дацку і пісаў большай часткай на той жа мове.

Крысціян умацаваў рэжым абсалютызму ў Даніі, у процівагу арыстакратыі шырэй выкарыстоўваючы практыку свайго бацькі па прыцягненні на дзяржаўную службу гольштэйнскай знаці і прадстаўнікоў дацкага народа. Для гэтага ён заснаваў новыя дваранскія тытулы — графа і барона. Адным з самых знакамітых людзей, якія ўзвысіліся дзякуючы такой сістэме, быў Педэр Шумахер^[en], які атрымаў тытул графа Грыфенфельда ў 1670 годзе, у 1674 годзе стаў канцлерам^[5].

У перыяд яго кіравання быў складзены дацкі законнік, у падрыхтоўцы гэтага дакумента браў удзел Эрык Крабэ.

Знешняя палітыка

Грыфенфельд апынуўся ў апале ў караля падчас Сконскай вайны (1676—1679) супраць Швецыі, якую Крысціян пачаў з мэтай вярнуць паўвостраў Сконэ, страчаны Даніяй пасля дацка-шведскай вайны 1657—1658. У 1676 годзе ён зрынуў Грыфенфельда і асудзіў яго на пажыццёвае зняволенне ў крэпасці.

Грыфенфельд ясна разумеў ненадзейнае становішча Даніі для нападу на Швецыю ў той час, калі яе саюзнікам была Францыя. Як ён і прадказваў, мацнейшая дзяржава Францыя дыктавала ўмовы міру Даніі з яе саюзнікам Галандыяй. Нягледзячы на перамогі датчан у бітвах супраць шведскага флоту каля вострава Эланд (1676) і ў заліве Кёгэ-Бугт (1677) (дацк.: Koge Bugt), дацкія надзеі змяніць межы на скандынаўскім паўвостраве на сваю карысць не апраўдаліся. Шведы выгналі датчан са Скандынаўскага паўвострава, у 1679 годзе Людовік XIV пад пагрозай уварвання вымусіў Данію заключыць мір. Вынікі вайны апынуліся палітычна і эканамічна несуцяшальным. Галоўная мэта вайны не была дасягнута, шкода ж для эканомікі Даніі была вельмі значнай.

Гады пасля вайны

У 1683 годзе быў прыняты дацкі кодэкс (дацк.: Danske Lov), які быў першым агульнадацкім зборам законаў. Падобны кодэкс быў прыняты ў 1687 годзе ў Нарвегіі (дацк.: Norske Lov). У 1688 годзе была ўведзена пазямельная кніга для ацэнкі каштоўнасці земляў і стварэння больш справядлівай сістэмы падаткаабкладання. Падчас яго валадарання ў краіне развівалася навука дзякуючы працам астранома Оле Ромера, хоць сам кароль навукай не цікавіўся.

Сямейныя адносіны

Жонка нарадзіла Крысціяну 8 дзяцей. Яшчэ 6 дзяцей у яго было ад палюбоўніцы Амеліі Мот (дацк.: Amelia Moth, 1654—1719), якую ён у 16-гадовым узросце прадставіў каралеўскаму двару. Яна была дачкой яго настаўніка і атрымала тытул графіні Самсё ў 1677 годзе.

Крысціян памёр ад няшчаснага выпадку на паляванні, пахаваны ў саборы горада Роскіле.

Дзеці

Ад жонкі Шарлоты Амаліі Гесэн-Касельскай:

Фрэдэрык IV, кароль Даніі (1671—1730)
прынц Крысціян Вільгельм (1 снежня 1672 — 25 студзеня 1673)
прынц Крысціян (25 сакавіка 1675 — 27 чэрвеня 1695)
прынцэса Сафія Гедвіга (1677—1735); не была замужам
прынцэса Шарлота Крысціяна (18 студзеня 1679 — 24 жніўня 1689)
прынц Карл (26 кастрычніка 1680 — 8 ліпеня 1729); не быў жанаты
безназоўная дачка (нар. 17 ліпеня 1682)
прынц Вільгельм (21 лютага 1687 — 24 лістапада 1705)

Ад палюбоўніцы Сафіі Амеліі Мот:

графіня Крысціяна Гільдэнловэ (дацк.: Gyldenlove; 1672—1689)
граф Крысціян Гільдэнловэ (1674—1703)
графіня Сафія Крысціяна Гільдэнловэ (1675—1684); памерла ў дзяцінстве
Ганна Крысціяна (1676—1689); памерла ў дзяцінстве
граф Ульрык Крысціян Гільдэнловэ (1678—1719)

Зноскі

↑ ^а ^б Christian V // RKDartists Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a>
↑ ^а ^б Christian V // Kunstindeks Danmark Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3362041"></a>
↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Lundy D. R. The Peerage
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>
↑ Шумахер, Педер // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Літаратура

Христиан V // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

[_3276b80416d99113-1] а ^б Christian V // RKDartists Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a>

[_28872f6c8e12a22d-2] а ^б Christian V // Kunstindeks Danmark Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3362041"></a>

[_795575f5d3c2cc3f-3] (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.

[_345de703e5b830fb-4] а ^б ^в ^г ^д ^е Lundy D. R. The Peerage
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>

[5] Шумахер, Педер // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Папярэднік Фрэдэрык III	Кароль Даніі 1670—1699	Пераемнік Фрэдэрык IV
Папярэднік Фрэдэрык III	Кароль Нарвегіі 1670—1699	Пераемнік Фрэдэрык IV

Каралі Даніі
Кнютлінгі	Кнуд I Гардэкнуд (917?—948?) Горм Стары (948—958?) Харальд I Сінязубы (958—986?) Свен I Вілабароды (986—1014) Харальд II (1014—1018) Кнуд Вялікі (1018—1035) Хардэкнуд (1035—1042)
Інглінгі	Магнус I Высакародны (1042—1047)
Эстрыдсены	Свен II Эстрыдсен (1047—1074?) Харальд III (1074?—1080) Кнуд IV Святы (1080—1086) Олаф I (1086—1095) Эрык I (1095—1103) Нільс (1104—1134) Эрык II (1134—1137) Эрык III (1137—1146) Кнуд V і Свен III (1146—1157) Вальдэмар I Вялікі (1157—1182) Кнуд VI (1182—1202) Вальдэмар II Пераможца (1202—1241) Эрык IV (1241—1250) Абель (1250—1252) Крыстафер I (1252—1259) Эрык V Гліпінг (1259—1286) Эрык VI Менвед (1286—1319) Крыстафер II (1319—1326) Вальдэмар III (1326—1329) Крыстафер II (адноўлены) (1329—1332) міжцарства (1332—1340) Вальдэмар IV Атэрдаг (1340—1375) Олаф II (1375—1387) Маргрэтэ I (1387—1412)
Кальмарская унія	Эрык Памеранскі (1412—1439) Крыстафер III Баварскі (1439—1448)
Ольдэнбургі	Крысціян I (1448—1481) Ганс (1481—1513) Крысціян II (1513—1523) Фрэдэрык I (1523—1533) Крысціян III (1534—1559) Фрэдэрык II (1559—1588) Крысціян IV (1588—1648) Фрэдэрык III (1648—1670) Крысціян V (1670—1699) Фрэдэрык IV (1699—1730) Крысціян VI (1730—1746) Фрэдэрык V (1746—1766) Крысціян VII (1766—1808) Фрэдэрык VI (1808—1839) Крысціян VIII (1839—1848) Фрэдэрык VII (1848—1863)
Глюксбургі	Крысціян IX (1863—1906) Фрэдэрык VIII (1906—1912) Крысціян X (1912—1947) Фрэдэрык IX (1947—1972) Маргрэтэ II (1972—2024) Фрэдэрык Х (2024-)