Мікалай Герасімавіч Кузняцоў

Мікалай Герасімавіч Кузняцоў
руск.: Николай Герасимович Кузнецов
Дата нараджэння	11 (24) ліпеня 1904
Месца нараджэння	Мядзведкі, Велікаусцюжскі павет[d], Валагодская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	6 снежня 1974(1974-12-06) (70 гадоў)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Альма-матар	Санкт-Пецярбургскі ваенна-марскі інстытут[d] (1926)
Грамадзянства	Расійская імперыя  РСФСР  СССР
Прыналежнасць	СССР
Род войскаў	Ваенна-марскі флот СССР
Званне	Адмірал Флоту Савецкага Саюза
Камандаваў	Ціхаакіянскі флот ВМФ Расіі і Ваенна-марскі флот СССР
Бітвы/войны	грамадзянская вайна ў Іспаніі Другая сусветная вайна Баі ля возера Хасан Вялікая Айчынная вайна Савецка-японская вайна
Узнагароды і званні	Ордэн Ушакова I ступені Ордэн Ушакова I ступені Медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна» Медаль «За абарону Каўказа» Медаль «XX гадоў Рабоча-Сялянскай Чырвонай Арміі» Юбілейны медаль «30 гадоў Савецкай Арміі і Флоту» Медаль «40 гадоў Узброеных Сіл СССР» Медаль «50 гадоў Узброеных Сіл СССР» Імянная зброя Ордэн Крыж Грунвальда I ступені Медаль «За вашу і нашу Свабоду» Ордэн Партызанскай Зоркі I ступені Медаль За вызваленне Карэі
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Мікала́й Гера́сімавіч Кузняцо́ў (11 (24) ліпеня 1904, Мядзведкі, цяпер Котласкі раён Архангельскай вобласці — 6 снежня 1974, Масква) — савецкі ваенна-марскі дзеяч, Адмірал Флоту Савецкага Саюза (3 сакавіка 1955), у 1939—1947 і 1951—1955 узначальваў савецкі ВМФ (як Народны камісар Ваенна-марскога флоту (1939—1946), Ваенна-марскі міністр (1951—1953) і Галоўнакамандуючы). Член ЦК УКП(б) у 1939—1956 гг., Дэпутат Вярхоўнага Савета СССР 2 і 4-га скліканняў. У 1950-я—1980-я гады яго роля ў вайне часта замоўчвалася.

Пачатак кар’еры

Сын казённага сяляніна Герасіма Фёдаравіча Кузняцова (1861—1915). З 1917 года — пасыльны Архангельскага порта. У 1919 годзе 15-гадовы Мікалай Кузняцоў уступіў у Паўночна-Дзвінскую ваенную рачную флатылію, прыпісаўшы сабе два гады, каб быць прынятым (памылковы год нараджэння (1902-ы) да гэтага часу сустракаецца ў некаторых даведніках). У 1921—1922 гадах — страявы Архангельскага флоцкага экіпажа. З 1922 года служыў у Петраградзе, у 1923—1926 гадах вучыўся ў Ваенна-марскім вучылішчы імя М. В. Фрунзе, якое скончыў з адзнакай 5 кастрычніка 1926 года. Месцам службы абраў Чарнаморскі флот і крэйсер «Червона Украіна». Гэта быў першы з пабудаваных у СССР крэйсераў. Служыў камандзірам батарэі, камандзірам роты, старшым вахтавым начальнікам. У 1929—1932 гадах — слухач Ваенна-марской акадэміі, якую таксама скончыў з адзнакай. У 1932—1933 гадах — старшы памочнік камандзіра крэйсера «Чырвоны Каўказ». З лістапада 1933 па жнівень 1936 камандаваў крэйсерам «Червона Украіна», дзе давёў да дасканаласці сістэму баявой гатоўнасці адзіночнага карабля. У жніўні 1936 года адпраўлены на грамадзянскую вайну ў Іспанію, дзе быў галоўным ваенна-марскім саветнікам рэспубліканскага ўраду. Прыняў псеўданім дон Нікалас Лепанта, у гонар самай вялікай марской перамогі Іспаніі. Удзельнічаў у падрыхтоўцы і правядзенні баявых аперацый рэспубліканскага флота, забяспечваў прыём транспартаў з СССР. За службу ў Іспаніі узнагароджаны ордэнамі Леніна і Чырвонага Сцяга.

Са жніўня 1937 года — капітан 1-га рангу і намеснік камандуючага, са студзеня 1938 года па сакавік 1939 года — камандуючы Ціхаакіянскім флотам. 2 лютага 1938 года прысвоена чарговае воінскае званне флагман 2-га рангу. Сілы флота пад камандаваннем Кузняцова падтрымлівалі дзеянні сухапутных сіл падчас баёў ля возера Хасан.

У сакавіку 1939 года Кузняцоў прызначаны намеснікам Наркама ВМФ СССР. 3 красавіка 1939 года яму прысвоена пазачарговае воінскае званне флагман флоту 2-га рангу.

Наркам ВМФ СССР

29 красавіка 1939 34-гадовы Кузняцоў прызначаны Народным камісарам ВМФ СССР. Ён быў самым маладым наркамам ў Саюзе і першым мараком на гэтай пасадзе. Раней наркамамі былі армейскі камісар 1-га рангу П. А. Смірноў і камандарм 1-га рангу М. П. Фрыноўскі. Абодва яны былі актыўнымі арганізатарамі рэпрэсій на флоце, прычым ва ўсіх выпадках змена кіраўніцтва суправаджалася фізічнай ліквідацыяй папярэдняга.

Унёс вялікі ўклад ва ўмацаванне абезгалоўленага чысткамі флота перад вайной; правёў шэраг буйных вучэнняў, асабіста наведаў мноства караблёў, вырашаючы арганізацыйныя і кадравыя пытанні. Стаў ініцыятарам адкрыцця новых марскіх вучылішчаў і марскіх спецшкол (пасля нахімаўскага вучылішча). Таксама яго загадам у 1939 годзе была захавана старая Пецярбургская інжынерная навукова-педагагічная школа, быў вернуты назад у Ленінград Марскі інжынерны факультэт, і пад імем ВІТУ адноўленая Мікалаеўская інжынерная навукова-педагагічная школа . Пры яго актыўным удзеле былі прынятыя дысцыплінарны і карабельны статуты ВМФ. 24 ліпеня 1939 года па яго ініцыятыве ўведзены Дзень Ваенна-Марскога Флота. Пры ўвядзенні генеральскіх і адміральскіх званняў у чэрвені 1940 года яму было прысвоена званне адмірала. Яго загадам ў 1941 годзе было створана першае вадалазнае спецыяльнае падраздзяленне РАП (Рота асаблівага прызначэння).

Вялікая Айчынная вайна

Авіяносцы праекта «Звяно», якія знаходзіліся пад камандаваннем адмірала Кузняцова.

Да пачатку Вялікай Айчыннай вайны адмірал Кузняцоў зрабіў істотны ўклад у ўзмацненне баявой моцы, у павышэнне боегатоўнасці сіл і сродкаў ВМФ. Напярэдадні нападу Германіі на СССР прыняў дзейсныя меры па павышэнню боегатоўнасці флатоў, а ў ноч на 22 чэрвеня аддаў загад аб прывядзенні іх у поўную баявую гатоўнасць, што дазволіла пазбегнуць страт караблёў і марской авіяцыі.

Падчас вайны Кузняцоў быў членам Стаўкі Вярхоўнага Галоўнакамандавання, пастаянна выязджаў на караблі і франты. Флот прадухіліў уварванне на Каўказ з мора. Вялікую ролю ў супрацьдзеянні суперніку згулялі марская авіяцыя і падводны флот. ВМФ аказваў дапамогу саюзнікам, а акрамя таго, суправаджаў караблі, якія ідуць па Ленд-лізу. Значная роля надавалася марской адукацыі і ўліку вопыту вайны.

З 2 лютага 1945 года М. Г. Кузняцоў — член Дзяржаўнага Камітэта Абароны (ДКА).

У 1945 годзе ўдзельнічаў у складзе савецкай дэлегацыі ў рабоце Крымскай і Патсдамскай канферэнцый кіраўнікоў трох саюзных дзяржаў.

31 мая 1944 года Кузняцову прысвоена воінскае званне адмірал флота (чатыры зоркі, роўнае генералу арміі). 25 мая 1945 года гэта званне прыраўнавана да звання Маршала Савецкага Саюза і ўведзены пагоны маршальскімі тыпу. 14 верасня 1945 года Кузняцову прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

Першая апала

25 лютага 1946 года самастойны Наркамат ВМФ СССР быў скасаваны і Ваенна-марскі флот быў уключаны ў склад аб’яднанага Наркамата Узброеных Сіл СССР. Кузняцоў быў прызначаны галоўнакамандуючым ВМС — намеснікам Наркама (затым Міністра) Узброеных Сіл СССР. У студзені 1947 года ў выніку рознагалоссяў са Сталіным з нагоды праграмы далейшага развіцця ВМФ быў зняты з пасады Галоўнакамандуючага і ў лютым 1947 года прызначаны начальнікам Упраўлення ваенна-марскіх навучальных устаноў.

12 студзеня 1948 года Кузняцоў разам з групай адміралаў (Л. М. Галерам, У. А. Алафузавым і Г. А. Сцяпанавым) быў аддадзены Суду гонару Міністэрства Узброеных Сіл СССР пад старшынствам Маршала Савецкага Саюза Говорова. Абвінавачванне складалася ў тым, што ў 1942—1944 гадах яны без дазволу Урада СССР перадалі Вялікабрытаніі і ЗША сакрэтныя чарцяжы і апісанні высотнай парашутнай тарпеды, дыстанцыйнай гранаты, некалькіх карабельных артылерыйскіх сістэм, схемы кіравання стральбой, а таксама вялікая колькасць сакрэтных марскіх карт. Суд гонару прызнаў іх вінаватымі і пастанавіў хадайнічаць перад Саветам Міністраў СССР аб паданні вінаватых суду Ваеннай калегіі Вярхоўнага суда СССР.

2 — 3 лютага 1948 года Ваенная калегія Вярхоўнага суда СССР прызнала Кузняцова вінаватым у прад’яўленых яму абвінавачаннях, але, улічваючы яго вялікія заслугі ў мінулым, пастанавіла не прымяняць да яго крымінальнай пакарання. Адначасова Ваенная калегія пастанавіла хадайнічаць перад Саветам Міністраў аб зніжэнні Кузняцова ў воінскім званні да контр-адмірала. Астатнія абвінавачаныя былі асуджаныя на розныя тэрміны зняволення.

З чэрвеня 1948 Кузняцоў — намеснік Галоўнакамандуючага войскамі Далёкага Усходу па ваенна-марскім сілам.

З лютага 1950 — камандуючы 5-м ваенна-марскім флотам на Ціхім акіяне.

У студзені 1951 года Кузняцову было прысвоена «чарговае» вайсковае званне — віцэ-адмірал.

20 ліпеня 1951 года Кузняцоў ізноў узначаліў флот як Ваенна-марскі міністр СССР (да 15 сакавіка 1953 года), але званне адмірала флоту было вернута толькі 13 мая 1953 г. — пасля смерці Сталіна і зняцця судзімасці.

Другая апала

У 1953 — 1955 гг. Кузняцоў — першы намеснік Міністра абароны СССР — Галоўнакамандуючы ВМФ. 3 сакавіка 1955 года ў савецкай сістэме воінскіх званняў яго званне адмірал флота заменена на больш высокае «Адмірал Флота Савецкага Саюза» (якому належала і Маршальская Зорка). У гэты перыяд Кузняцоў надаваў вялікую ўвагу тэхналагічным пераўзбраенням флоту, у прыватнасці, развіццю авіяносцаў.

Аднак у яго хутка сапсаваліся адносіны з міністрам абароны Маршалам Савецкага Саюза Г. К. Жукавым, з якім яны не цалкам ладзілі яшчэ ў час вайны . У снежні 1955 года Кузняцова пад падставай вінаватасці ў выбуху на лінкары «Новарасійск» знялі з пасады (хоць у гэты час ён знаходзіўся ў адпачынку па хваробе), а 17 лютага 1956 года ён паніжаны ў званні да віцэ-адмірала і адпраўлены ў адстаўку з зневажальнай фармулёўкай «без права працаваць у флоце».

Пісаў і публікаваў ўспаміны. Аўтар «афіцыйнай» кнігі «Курсам да перамогі» і мемуараў пра вайну, пра рэпрэсіі, пра Сталіна, якія былі выдадзеныя толькі пасмяротна; у іх ён рэзка крытыкуе партыйнае ўмяшальніцтва ў справы арміі і сцвярджае: «дзяржавай павінен кіраваць закон». У адрозненне ад многіх іншых «маршальскіх» успамінаў, запіскі напісаны Кузняцовым асабіста і адрозніваюцца добрым стылем. У афіцыйнай гісторыі вайны яго роля з-за апалы часта затушёвывалась.

Аднаўленне імя

Пасля адстаўкі Жукава ў 1957 годзе і Хрушчова ў 1964 годзе група ветэранаў ВМФ неаднаразова хадайнічала перад урадам аб тым, каб Кузняцоў быў адноўлены ў званні і уладкаваны ў Групу генеральных інспектараў Міністэрства абароны (што дало б яму, акрамя сімвалічных і матэрыяльныя перавагі). Тым не менш, усе гэтыя ініцыятывы сутыкаліся на супрацьдзеянне галаўкама ВМФ, пераемніка Кузняцова, С. Г. Гаршкова.

Пасля выступу новага Генеральнага сакратара ЦК КПСС Л. І. Брэжнева ў год 20-годдзя перамогі, у якім М. Г. Кузняцоў быў названы сярод выбітных ваеначальнікаў, ён стаў паступова ўваходзіць у грамадскае жыццё .

ЦАКР Адмірал Кузняцоў на счэпцы 300 гадоў Расійскаму флоту.

Нават пасмяротна Кузняцова не ўдавалася аднавіць у званні, пакуль Гаршкоў быў жывы. Толькі 26 ліпеня 1988 года Кузняцоў быў пасмяротна адноўлены ў званні Адмірала Флота Савецкага Саюза.

Памяць

Цяпер імем Кузняцова названы найбуйнейшы карабель расійскага флоту (Цяжкі авіянясучы крэйсер «Адмірал флота Савецкага Саюза Кузняцоў»), яму узведзены помнікі, яго імем названы флоцкія вучылішчы, плошчы і вуліцы ў многіх гарадах Расіі.

У Архангельску, дзе пачалася ваенна-марская кар’ера Мікалая Герасімавіча, яго імем названа вуліца, а ў 2010 годзе ўсталяваны помнік.

У 2004 годзе на флоце шырока адзначалася стагоддзе з дня яго нараджэння.

Загадам Міністра абароны Расійскай Федэрацыі №25 ад 27 студзеня 2003 года заснаваны ведамасны медаль Міністэрства абароны Расійскай Федэрацыі «адмірал Кузняцоў».

Воінскія званні

• Капітан 2-га рангу (лістапад 1935 года);
• Капітан 1-га рангу (15.08.1937);
• Флагман 2-га рангу (1938/02/02);
• Флагман флоту 2-га рангу (3.04.1939, абыходзячы званне флагмана 1-га рангу);
• Адмірал (4.06.1940);
• Адмірал флоту (31.05.1944);
• Контр-адмірал (10.02.1948);
• Віцэ-адмірал (27.01.1951);
• Адмірал флоту (13.05.1953);
• Адмірал Флоту Савецкага Саюза (03.05.1955);
• Віцэ-адмірал (27.01.1956);
• Адмірал Флоту Савецкага Саюза (адноўлены ў званні пасмяротна 26.07.1988).

Сачыненні

• Накануне. — М.: Воениздат, 1966.
• На флотах боевая тревога. — М.: Воениздат, 1971.
• Курсом к победе. — М.: Воениздат, 1975 Архівавана 25 лютага 2011..
• На далёком меридиане. — М.: Наука, 1966.
• Крутые повороты: из записок адмирала. — М.: Мол. гвардия, 1995.

Літаратура

• Золотые Звёзды северян: Сборник. — Изд. 2-е. — Архангельск: Северо-Западное книжное издательство, 1971. — С. 110—111.
• Рудный В. А. Готовность № 1: О Н. Г. Кузнецове. — Изд. 2-е. — М.: Политиздат, 1985. — 128, [8] с. — (Герои Советской Родины). — 200 000 экз. (обл.; 1-е выданне — 1982)
• Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1. — 803 с.
• Лурье В. М. Адмиралы и генералы Военно-Морского Флота СССР в период Великой Отечественной и Советско-японской войн (1941-1945). — СПб.: Русско-Балтийский информационный центр «БЛИЦ», 2001. — 280 с. — 1 000 экз. — ISBN 5-86789-102-X.
• Адмирал Флота: Героические и драматические страницы жизни Н. Г. Кузнецова / Составитель, автор примечаний Р. В. Кузнецова. — М.: Унипринт, 2002. — 384, [16] с. — (Полководцы Великой Отечественной). — 5 000 экз. — ISBN 5-88834-035-9.
• Флотоводец: Материалы о жизни и деятельности Наркома Военно-Морского Флота Адмирала Флота Советского Союза Николая Герасимовича Кузнецова / автор-составитель и редактор Р. В. Кузнецова. — М.: Садовое кольцо, 2004. — 352, [16] с. — (Библиотека Общероссийского Движения Поддержки Флота). — 100 000 экз. — ISBN 5-89-633-004-9.
• Близниченко С. С., Лазарев С. Е. Борьба с «космополитами» в военно-морских академиях (1947–1953 гг.) // Известия Тульского гос. ун-та. 2012. Гуманитар. науки. Выпуск 3. С. 111–120.

Спасылкі

• Мікалай Герасімавіч Кузняцоў на сайце «Героі краіны»