Перайсці да зместу

Ян Станкевіч

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Станкевіч.
Ян Станкевіч
Дата нараджэння 26 лістапада 1891(1891-11-26) ці 23 лістапада 1891(1891-11-23)[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 16 жніўня 1976(1976-08-16) (84 гады)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Жонка Марыя Станкевіч
Дзеці Вячаслаў Станкевіч і Юрка Станкевіч
Род дзейнасці мовазнавец, гісторык, палітык
Навуковая сфера гісторыя і мовазнаўства
Месца працы
Навуковая ступень доктар філалагічных навук
Альма-матар
Партыя
Член у
Лагатып Вікіцытатніка Цытаты ў Вікіцытатніку
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ян (Янка) Станкевіч (26 лістапада 1891, в. Арляняты, Ашмянскі павет — 16 жніўня 1976; Псеўданімы: Брачыслаў Скарыніч, Пётра з Арлянт, Янучёнак, Гжацкі) — беларускі мовазнаўца, гісторык, палітычны дзеяч. Доктар славянскай гісторыі і філалогіі (1926).

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

У 1909 скончыў Ашмянскае гарадское вучылішча. Вучыўся ў Віленскай каталіцкай духоўнай семінарыі. Працаваў у газеце «Наша ніва».

У 1914 годзе ў час Першай сусветнай вайны мабілізаваны ў расійскую армію. У 1917 на Румынскім фронце трапіў у аўстрыйскі палон. Пасля вызвалення вярнуўся ў Вільню. Удзельнік з’езда беларускіх нацыянальных арганізацый у Мінску (сакавік 1917), з’езда настаўнікаў Мінскай губерні (май 1917). З снежня 1917 у Вільні, удзельнік стварэння Беларускага навуковага таварыства, у студзені 1918 абраны ў склад Віленскай беларускай рады, удзельнічаў у сесіі Рады БНР у Мінску (24-25.3.1918). У лістападзе 1918 кааптаваны ў склад Літоўскай Тарыбы. Пасля прыходу ў Вільню Чырвонай Арміі працаваў у літаратурна-выдавецкім аддзеле Наркамасветы Літоўска-Беларускай ССР, загадваў беларускім выдавецтвам «Веда». У час польска-савецкай вайны 1919—1920 гадоў член Цэнтральнай беларускай рады Віленшчыны і Гродзеншчыны, прэзідыума Беларускай цэнтральнай школьнай рады.

Скончыў Віленскую беларускую гімназію (1921), Карлаў універсітэт у Празе (1926). Доктар славянскай філалогіі і гісторыі (1926). Працаваў выкладчыкам беларускай мовы ў Варшаўскім універсітэце (1928—1932) і Універсітэце Стэфана Баторыя ў Вільні (1927—1940). Друкаваўся ў часопісе «Крывіч», заходнебеларускіх выданнях.

Я. Станкевіч быў паслом Сейму Польшчы (1928—1930). Як палітык з’яўляўся прыхільнікам польска-беларускага збліжэння, за што яго не раз крытыкавалі беларускія групоўкі.

У 1940 Янка Станкевіч выехаў у Варшаву, дзе далучыўся да дзейнасці Беларускага камітэта. Я. Станкевіч супрацоўнічаў з В. Іваноўскім, наладзіў кантакты з польскім антыфашысцкім падполлем, стварыў канспірацыйную групу пад назвай Партыя беларускіх нацыяналістаў (ПБН). Стратэгічнай мэтай гэтай дзейнасці з’яўлялася адбудова беларускай дзяржаўнасці ў апоры на Польшчу.

З восені 1941 Я. Станкевіч жыў у Менску, куды перамясціўся і ЦК ПБН, нядоўга працаваў у школьным аддзеле Мінскай управы. Станкевіч быў членам Беларускай народнай самапомачы, Беларускай незалежніцкай партыі, навуковага аддзела Беларускай цэнтральнай рады, адным з заснавальнікаў Беларускага навуковага таварыства. Выкладаў гісторыю Беларусі ў падафіцэрскай школе паліцыі ў Мінску. Прымаў удзел у Другім Усебеларускім кангрэсе.

З 1944 Я. Станкевіч апынуўся на эміграцыі. У Германіі ён аднавіў дзейнасць Беларускага навуковага таварыства. З 1949 Я. Станкевіч жыў у ЗША, удзельнічаў у працы Беларуска-амерыканскага задзіночання, Беларуска-амерыканскага звязу, выдаваў часопіс «Веда», «Незалежнік», супрацоўнічаў з Беларускім інстытутам навукі і мастацтва і яго выданнем «Запісы», часопісам «Сяўбіт», газетай «Бацькаўшчына» (Мюнхен), «Беларус» (Нью-Ёрк) і інш. Заснавальнік (разам са С. Станкевічам) Вялікалітоўскага фонду імя Л. Сапегі.

Навуковая дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]

Я. Станкевіч аўтар прац па беларускай гісторыі, гістарыяграфіі, мовазнаўстве («Месца беларускага языка сярод іншых славянскіх языкоў і час яго ўзнікнення», 1930; «Час узнікнення беларускага і ўкраінскага народаў», 1931; «Крыўя-Беларусь у мінуласці», 1942; «Этнаграфічная і гістарычная тэрыторыі і граніцы Беларусі», 1953, на беларускай і англійскай мовах; «3 гісторыі Беларусі»,1958; Mova rukapisu Al Kitab. Kryvickaha muzeju Jvana Łuckieviča u Vilni. Čaść 1. Fonetyka, New York, 1954; «Нарысы з гісторыі Вялікалітвы-Беларусі», 1978). Беларусь называў Крывіяй (зыходзячы з «крывіцкай» канцэпцыі этнагенезу беларусаў) ці Вялікалітвой. Транслітарыраваў кітаб 1-й паловы 18 ст.(Кітаб Івана Луцкевіча). Падрыхтаваў «Беларуска-расійскі (Вялікалітоўска-расійскі) слоўнік» (выд. ў 1990).

Творы

[правіць | правіць зыходнік]

Кнігі, брашуры

[правіць | правіць зыходнік]
  • Pròsty spòsab stàcca u karòtkim čàse hramatnym. Breslau: Priebatsch, 1918.
  • Nowy lementar dla biełaruskich dzietak. Wilnia: Wydawiectwa Ministerstwa biełaruskich spraū litoūskaha haspadarstwa, 1920.
  • Беларуская правапісь з практыкаваньнямі. Вільня: Беларускае выдавецкае т-ва, 1921.
  • Нашто і як збіраць геаграфічныя і асабовыя назвы беларускія? Вільня: Беларускі студэнцкі саюз, 1931.
  • Беларускія мусульмане і беларуская літаратура арабскім пісьмом. Вільня, 1933 (3-е выд. Мн., 1991).
  • Апытальнік да збірання дыялектычных і некаторых агульных асаблівасцей беларускага (крывіцкага) языка / Таварыства прыяцеляў беларусаведы пры Універсітэце Сцяпана Батуры ў Вільні. Вільня, 1935.
  • Зьмена граматыкі беларускага языка ў БСРР. Вільня, 1936 (рэпр. выд.: Мн., 1991).
  • Гісторыя беларускага языка. Вільня, 1939 (рэпр. выд.: Мн., 1992).
  • Biełaruskija (kryvickija) narodnyja pieśni j kazki. Wilnia, 1939.
  • Курс гісторыі Крывіі — Беларусі. Прага, 1941.
  • Крыўя-Беларусь у мінуласці. Мн.: Беларуская народная самапомач, 1942.
  • Lemantar pierachodny z łacinicy na kirylicu. Miensk: vydańnie Biełaruskaje narodnaje samapomačy, 1942.
  • Кніжка вучыцца чытаць і пісаць лацінкаю. Мн., 1943.
  • Падручнік крывіцкай (беларускай) мовы: граматыка, правапіс, укладанні, прытарнаваныя вучыцца ў школе і дома: ч. 1―3. Рэгенсбург, 1946.
  • Маленькі маскоўска-беларускі слоўнічак фразеолёгічны і прыказкаў / Пры учасці А. Адамовіча. Нью-Ёрк: Крывіцкае навуковае таварыства Пранціша Скарыны, 1952.
  • Ethnographical and historical territories and boundaries of Whiteruthenia (Kryvia, Byelorussia). New York: The Francis Skoryna Kryvian (Whiteruthenian) Society of Arts and Sciences in the U.S., 1953.
  • Этноґрафічныя й ґісторычныя тэрыторыі й граніцы Беларусі. Нью-Ёрк: Крывіцкае навуковае таварыства Пранціша Скарыны, 1953.
  • Некаторыя праўніцкія тэрміны Беларускія. Нью-Ёрк, 1953.
  • Mova rukapisu "Al kitab" kryvickaha muzeju Jvana Łuckieviča ū Vilni. New York: The Francis Skoryna Kryvian (Whiteruthenian) Society of Arts and Sciences in the U.S., 1954.
  • Доля мовы беларускай (яе вонкашняя гісторыя) у розныя пэрыяды гісторыі Беларусі. Нью-Ёрк, 1954.
  • Савецкае хвальшаваньне гісторыі Беларусі. Мюнхэн: Ін-т для вывучэньня СССР, 1956.
  • Зь гісторыі Беларусі. Мюнхэн: Бацькаўшчына, 1958.
  • З гісторыі русіфікацыі Вялікалітвы. New York: The Francis Skoryna Kryvian (Whiteruthenian) Society of Arts and Sciences in the U.S., 1967.
  • Друкары Иван Хведаровіч Рагаза а Пётра Мсьціславец. Нью Ёрк, 1969.
  • 3 украінскіх дачыненняў да Вялікалітвы-Беларусі. Нью Ёрк, 1970.
  • Нарысы з гісторыі Вялікалітвы. Нью-Джэрсі, 1978.

Артыкулы

[правіць | правіць зыходнік]
  • Klicz // Biełarus. — 1914. — № 48.
  • Беларусы — ўцекачы ў Расеі // Гоман. — 1917. — 12 кастрычніка.
  • Беларускі рух сярод беларускага каталіцкага духавенства // Гоман. — 1917. — 19 кастрычніка.
  • Польскае войска ў Расеі // Гоман. — 1918. — № 13.
  • Будзьце актыўнымі // Гоман. — 1918. — № 75.
  • З Сакольшчыны // Гоман. — 1918. — № 86.
  • Пскоўская беларуская рада // Гоман. — 1918. — № 89.
  • Беларусь, Літва і Балтыка // Гоман. — 1918. — № 92.
  • Няхай жыве беларускае войска // Незалежная Беларусь. — 1919. — № 12.
  • «Гаспадароў вязуць» // Беларуская думка. — 1919. — № 3.
  • Беларуская школьная справа // Наша думка. — 1919. — № 3.
  • Нашыя заданьні // Беларускі студэнт. — 1923. — № 2-3.
  • Нацыянальны назоў беларусаў // Тамсама.
  • З жыцця беларускай каталіцкай царквы // Тамсама.
  • Народная мова ў цэрквах // Тамсама.
  • Абвешчаньне незалежнасці Беларусі ў сьвятле ідэі гаспадарсьцьвенасці // Беларускі студэнт. — 1923. — № 4-5.
  • Сялянства ў чужых краёх // Тамсама.
  • Як у Радавай Беларусі рэагавалі на перасьледаваньне беларусаў палякамі // Тамсама.
  • Свая дарога // Беларускі студэнт. — 1923. — № 6.
  • Аб беларусах лаціньніках // Крывіч. — 1923 — № 2. С. 28-35.
  • Жаноцкія назоўныя іменьні, што адпавядаюць мужчынскім з канчаткам на -ель (el-jo) і -цель (tel-jo) // Тамсама. С. 53.
  • Маскальшчына і Эўропа // Крывіч. — 1923 — № 4. С. 37-40.
  • Патрэбна борздая дапамога // Тамсама. С. 45-46 (аб беларускіх гімназіях у Польшчы)
  • Праф. Карскі і яго «Беларусы» // Крывіч. — 1924. — № 8.
  • Апавяданьне з «Аль-Кітабу» // Крывіч. — 1924. — № 9. С. 69-79.
  • Пачатное О-Е у славянскіх мовах // Крывіч. — 1925. — № 10. С. 82-85.
  • Narzecza języka białoruskiego // Sprawy Narodowościowe. — 1928. — № 5. S. 501-512.
  • Беларускія плямёны і јіхняе расьсяленьне // Родная мова. — 1930. — № 1 — 2. — С.; № 3 — 4. (перадрук)
  • Вялікі князь Вітаўт як беларускі гаспадар // Нёман. — 1932. — № 1.
  • Reforma gramatyki języka białoruskiego w BSRR // Sprawy Narodowościowe. — 1934. — № 1. S. 31-39.
  • Czas powstania narodów białoruskiego i ukraińskiego // Sprawy Narodowościowe. — 1934. — № 4-5. S. 444-453.
  • Севяране — беларускае племя // Калосьсе. — 1936. — № 3.
  • Новая праца з гісторыі беларускага языка // Калосьсе. — 1939. — № 2.
  • Stan badań nad klasyfikacją dialektów języka białoruskiego // Balticoslavica. T. 2. Wilno, 1936. S. 108-128.
  • Рэц. на: Stang Chr. Die westrussische Kanzleisprache der Großfürstentums Litauen. Oslo, 1935 // Тамсама. S. 374-398.
  • Повесьці й апавяданьні беларускіх (крывіцкіх) летапісцаў // Маладая Беларусь. Кн. I. — Вільня, 1936. — С.
  • Erklärungen zur Sprachmappe Weissruthenienlands // Bielarus — Weissruthenien: kurzer ethnographischer Entwurf. Prag: Weissruthenischer (krywitschen) Kulturverein Dr. F. Scaryna, 1939. S. 17-19.
  • З гісторыі каталіцтва ў Беларусі (Крывіі) // Adradžeńnie. — 1946. — № 1.
  • Літоўская плынь у нацыянальным адраджэньні беларускага народу // Бацькаўшчына. — 1949. — № 11.
  • Беларускія плямёны // Веда. — 1952. — №№ 6, 7, 8, 9-10; 1953. — №№ 1-2, 3, 7-10.
  • Вячаслаў Ластоўскі // Бацькаўшчына. — 1953. — № 48.
  • Беларусь на конадні Першае сьветнае вайны // Бацькаўшчына. — 1954. — №№ 30-31, 32-33, 34, 36-37.
  • Беларуска-мусульманская колёня на Брукліне ў Ню Ёрку // Веды. — 1954. Vol. 6. — № 1.
  • З гісторыі Палесься // Палесьсе. — 1955. — № 1-2.
  • Пра Беларускаю сялянска-работніцкаю грамаду // Бацькаўшчына. — 1956. — № 31.
  • Нашаніўства і бальшавізм // Беларускі зборнік. Кн. 7. Мюнхэн: Ін-т для вывучэньня СССР, 1957.
  • Узыходзіла сонца незалежнае Беларусі (да абвешчаньня незалежнасці Беларусі 25 сакавіка 1918. Успаміны) // Бацькаўшчына. — 1958. — №№ 11-13.
  • Рома, экклезія, іконы // Божым шляхам. — 1966. — № 3.
  • Гісторыя Беларусі і расейская чорная сотня // Спадчына. — 1998. — № 2. — С. 106-131.

Зборнікі

[правіць | правіць зыходнік]
  • Станкевіч Я. Гістарычны творы. Менск: Энцыклапедыкс, 2003. — 772 с. — ISBN 985-6599-77-6 (2-е выд.: Крыўя-Беларусь у мінуласці. — Вільня — Беласток: Інстытут беларусістыкі — Беларускае гістарычнае таварыства, 2010. — 772 с. — ISBN 83-60456-22-4.)
  • Станкевіч Я. За родную мову и праўдзівы назоў. Смаленск: Інбелкульт, 2013. — 741 с. — ISBN 978-5-9904531-7-3

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б в Studenti pražských univerzit 1882–1945

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
q: Ян Станкевіч у Вікіцытатніку
s: Ян Станкевіч у Вікікрыніцах
commons: Ян Станкевіч на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ян_Станкевіч&oldid=4741659"