Сяргей Сяргеевіч Пракоф’еў

Сяргей Пракоф'еў
руск.: Сергей Сергеевич Прокофьев
Асноўная інфармацыя
Поўнае імя	Сяргей Сяргеевіч Пракоф'еў
Дата нараджэння	11 (23) красавіка 1891
Месца нараджэння	Сонціўка[d], Сонцаўская воласць[d], Бахмуцкі павет[d], Кацярынаслаўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	5 сакавіка 1953(1953-03-05)[…] (61 год)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Краіна	Расійская імперыя  СССР
Жонка	Lina Llubera[d] і Міра Мендэльсон[d]
Дзеці	Oleg Prokofiev[d]
Альма-матар	Санкт-Пецярбургская дзяржаўная кансерваторыя імя М. А. Рымскага-Корсакава
Музычная дзейнасць
Педагог	Рэйнгольд Морыцавіч Гліэр, Мікалай Андрэевіч Рымскі-Корсакаў, Nikolai Tcherepnin[d] і Anna Yesipova[d]
Прафесіі	кампазітар, піяніст, дырыжор
Інструменты	фартэпіяна
Жанры	опера, сімфонія, балет і класічная музыка
Выхаванцы	Mark Eddinger[d]
Грамадская дзейнасць
Член у	Саюз кампазітараў СССР[d]
Прэміі
Узнагароды
Аўтограф
sprkfv.net (англ.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сярге́й Сяргеевіч Прако́ф’еў (руск.: Сергей Сергеевич Прокофьев) (11 (23 красавіка) 1891, маёнтак Санцоўка Бахмуцкага павета Кацярынаслаўскай губерні (цяпер сяло Краснае Чырвонаармейскага раёна Данецкай вобласці, Украіна) — 5 сакавіка 1953, Масква) — рускі кампазітар, дырыжор і піяніст . Лічыцца адным з найвялікшых кампазітараў ХХ стагоддзя.

Біяграфія

Пачатковы перыяд

Пракоф’еў пачаў праяўляць свой надзвычайны талент у раннім узросце. У пяць год ён скампанаваў першы твор, Індыйскі галоп, занатаваць які яму дапамагла маці. У сямігадовым узросце ён навучыўся гуляць у шахматы, якія сталі яго захапленнем на ўсё жыццё. Пракоф’еў часта браў удзел у шахматных турнірах і быў добра знаёмы з Капабланкам і Бацвіннікам.

Сапраўдны вундэркінд, Пракоф’еў напісаў сваю першую оперу, Велікан, у дзевяць гадоў.

У 1902 годзе, калі пачаліся прыватныя ўрокі па кампазіцыі, ён меў напісанымі ўжо некалькі даволі наватарскіх твораў. Авалодаўшы тэхнікай кампазіцыі, Пракоф’еў хутка пачаў экcперыментаваць у пошуках новых гучанняў і ўласнага стылю.

У 1904 годзе Пракоф’еў паступіў у Санкт-Пецярбургскую кансерваторыю, будучы на некалькі гадоў маладзейшым за большасць сваіх аднакурснікаў. Ён рабіў уражанне эксцэнтрычнай і высакамернай асобы. Ён меў характар, ідучы па калідоры, крочыў заўсёды ў цэнтры, не саступаючы дарогі анікому. Яго педагогам па фартэпіяна была Ганна Есіпава, па інструментоўцы — Мікалай Рымскі-Корсакаў, па кампазіцыі — Анатоль Лядаў. Пракоф’еў хутка набыў вядомасць як кампазітар і піяніст, выклікаючы кантрастныя рэакцыі, ад захаплення да адмаўлення.

У 1910 годзе памёр бацька Сяргея Пракоф’ева, і кампазітар мусіў пачаць самастойна зарабляць на жыццё. У 1913 ён упершыню быў за мяжой, наведаўшы Парыж і Лондан, дзе ўбачыў спектаклі балетнай трупы Сяргея Дзягілева.

У 1914 годзе Пракоф’еў завершыў навучанне ў Кансерваторыі, атрымаўшы найвышэйшы бал і прыз — канцэртны раяль. Хутка пасля гэтага ён зноў трапіў у Лондан, дзе пазнаёміўся з Дзягілевым і Стравінскім.

У часe Першай сусветнай вайны Пракоф’еў зноў паступіў у Кансерваторыю, гэтым разам у клас аргана. Ён напісаў оперу Ігрок (бел. — гулец) паводле рамана Дастаеўскага, але яе прэм’ера ў 1917 годзе не адбылася праз Лютаўскую рэвалюцыю. Летам 1917 года Пракоф’еў стварыў Першую сімфонію, Класічную, у стылі, на думку кампазітара, у якім бы напісаў яе Іосіф Гайдн, калі б жыў у той час. У 1918 годзе Пракоф’еў эмігрыраваў у ЗША, ратуючыся ад бальшавіцкай рэвалюцыі.

Замежны перыяд

Пракоф’еў прыбыў у Сан-Францыска і, на пачатку сваёй сольнай і кампазітарскай кар’еры ў Амерыцы, быў непазбежным канкурэнтам для іншых эмігрантаў з Расіі (напрыклад, для Сяргея Рахманінава). Ён распачаў выступленні як піяніст з сольнага канцэрта ў Нью-Ёрку, пасля чаго даў яшчэ серыю канцэртаў у розных гарадах. Прэм’ера яго новай оперы Любоў да трох апэльсінаў не адбылася праз хваробу і смерць дырыжора. Гэтая няўдача сапсавала Пракоф’еву таксама і сольную кар’еру, бо падрыхтоўка опернай пастаноўкі вымагала многа часу і ўвагі. У 1920 годзе кампазітар быў у цяжкай фінансавай сітуацыі і ў красавіку гэтага года пераехаў у Парыж.

Парыжская публіка была значна больш гатовая да пракоф’еўскай музыкі. Ён узнавіў кантакты з Дзягілевым і Стравінскім і прадоўжыў працу над некаторымі незавершанымі творамі, уключаючы Трэці фартэпіянны канцэрт. У снежні 1920 года Любоў да трох апэльсынаў была нарэшце пастаўленая ў Чыкага, але без поспеху. Пракоф’еў пераехаў з сваёй маці ў Баварскія Альпы і займаўся там выключна кампазіцыяй. Цэнтральным творам гэтага перыяду стала опера Вогненны Ангел. У 1923 годзе Пракоф’еў ажаніўся з іспанскай спявачкай Лінай Кадына (псеўданім Ліна Любера) і неўзабаве вярнуўся ў Парыж.

Ад 1927 года Пракоф’еў пачынае рэгулярна наведваць Расію з канцэртнымі турамі, яго візіты сустракаюцца з захапленнем. Ён усё больш і больш сумаваў па роднай краіне, выказваючыся пра яе надзвычай патрыятычна. Адзін з найбольш вядомых твораў Пракоф’ева — балет Рамэа і Джульета — быў замоўлены кампазітару Кіраўскім тэатрам у Ленінградзе.

Савецкі перыяд

У 1934 годзе Пракоф’еў назусім вярнуўся ў Савецкі Саюз, яго сям’я пераехала туды годам пазней. У гэтыя часы быў створаны Саюз кампазітараў, які шчыльна кантраляваў кампазітарскую дзейнасць і рэгуляваў нават стылістычнымі кірункамі тагачаснай музыкі. Пракоф’еў напісаў серыю масавых песняў (тв. 66, 79, 89) на словы найбольш добранадзейных савецкіх паэтаў, а таксама араторыю Здравіца, тв.85, якая ўслаўляла Сталіна. Гэта ўзмацняла яго становішча як савецкага кампазітара. У гэты час Пракоф’еў таксама напісаў многа дзіцячай музыкі і грандыёзную кантату Да 20-годдзя Кастрычніка, якая ані разу не была выканана пры жыцці кампазітара. Прэм’ера оперы Сямён Катко мусіла быць адкладзеная праз арышт і расстрэл рэжысёра Усевалада Меерхольда.

У 1938 годзе Пракоф’еў напісаў музыку да кінафільма Аляксандр Неўскі (рэжысёр — Сяргей Эйзенштэйн). Пазней кампазітар перарабіў гэты твор як кантату, якая стала папулярнай для выкананняў і запісаў.

У 1941 у кампазітара пачаліся сур’ёзныя праблемы са здароўем, выкліканыя слабым сэрцам. З пачаткам вайны ён быў некалькі разоў у эвакуацыі на поўдні краіны.

У 1948 годзе быў падвергнуты нападкам савецкай крытыкі за фармалізм (разам з Шастаковічам, Мяскоўскім і іншымі)

Пракоф’еў памёр 5 сакавіка 1953 года, ва ўзросце 61 года ў адзін дзень са Сталіным (таму некалькі дзён яго родныя не маглі яго пахаваць). Маскоўская кватэра, у якой памёр Пракоф’еў, знаходзілася зусім побач з Чырвонай Плошчай, і яго цела немагчыма было вынесці на паніхіду на працягу трох дзён. Пахаваны ў Маскве на Новадзявочых могілках.

Аўтабіяграфія

У 2006 годзе надрукаваны поўны Дзённік Пракоф’ева па-руску, які ахоплівае перыяд жыцця кампазітара ад юнацтва да яго вяртання ў Савецкую Расію ў 1934 годзе. Існуе таксама грунтоўная Аўтабіяграфія, напісаная з аглядкаю на савецкую цэнзуру. Пракоф’еў валодаў яскравым і хвосткім стылем пісання і меў вялікі літаратурны талент. У рукапісах часта скарачаў словы, пішучы толькі іх зычныя (напрыклад — «Пркфв»).

Стыль

У творчасці Пракоф’ева спалучаюцца рысы мадэрнізму, неаклясіцызму і рамантызму. Гарманічная мова яго твораў засталася даволі традыцыйнай, у параўнанні з многімі яго сучаснікамі (Скрабін, Шонберг, Берг, Хіндэміт). Рэзкасць і сакаватая яскравасць гармоніяў робяць яго блізкім да Стравінскага і Пуленка. Аднак такія больш традыцыйныя кампазітары, як Сяргей Рахманінаў або Мікалай Рымскі-Корсакаў, ставіліся досыць адмоўна да стылістычных навацыяў мадэрновага Пракоф’ева. Яго музыка звычайна вельмі кантрастная: агрэсіўныя, магутныя, брутальныя такатныя эпізоды суседнічаюць з павольнымі лірычнымі выказваннямі, унікальнымі ў сваёй кранальнасці і інтымнай чысціні. Пракоф’еўскі меладычны дар у натуральнасці і невычарпальнасці можна параўнаць з Моцартам, Шапенам і Чайкоўскім. У творах для фартэпіяна зазвычай адчуваецца аркестрaвае мысленне кампазітара.

Конкурс

Міжнародны конкурс імя Сяргея Пракоф’ева рэгулярна праводзіцца ў Санкт-Пецярбургу. Ён адбываецца ў трох спецыяльнасцях: кампазіцыя, сімфанічнае дырыжыраванне і фартэпіяна сола. На першым конкурсе, які праходзіў у 1992 годзе, першую прэмію сярод піяністаў атрымаў беларус Юрый Бліноў.

Творы

Оперы

Арыя Кутузава з оперы Вайна і мір

• Маддалена, тв. 13 (1911, другая рэдакцыя 1913)
• Ігрок, тв. 24 (паводле Ф. Дастаеўскага, 1929)
• Любоў да трох апельсінаў, тв. 33 (паводле К. Гоццы, 1919)
• Вогненны Ангел, тв. 37 (паводле В. Брусава, 1919-27)
• Сямён Катко, тв. 81 (1940)
• Заручыны ў манастыры, 86 (1940—1941)
• Вайна і мір, тв. 91 (паводле Л. Талстога, 1941—1952)
• Аповесць пра сапраўднага чалавека, тв. 117 (паводле Б. Палявога, 1947—1948)

Балеты

• Казка пра блазна, які сямёх блазноў абдурыў / Chout, тв.21 (1915, 1920)
• Стальны скок / Le Pas d’acier, 41 (1925-26)
• Блудны сын, тв.46 (1928-29)
• На Дняпры / Sur le Borysthene, тв.51 (1930-31)
• Рамэа і Джульета, тв.64 (паводле У.Шэкспіра, 1935-36)
• Папялушка / Cinderella, тв.87 (1940-44)
• Сказ пра каменную кветку, 118 (паводле П.Бажова, 1948-53)

Вакальна-сімфанічныя творы

• Два вершы для жаночага хору на словы Бальмонта, тв.7 (1909—1910)
• Сямёра іх (К.Бальмонт, Поклічы даўніны (Зовы древности)), кантата для драматычнага тэнару, мяшанага хору і вялікага сімфанічнага аркестра, тв.30 (1917—1918)
• Пеця і воўк, сімфанічная казка для дзяцей, словы С.Пракоф’ева, тв.67 (1936)
• Песні нашых дзён, для салістаў, мяшанага хору і сімфанічнага аркестра, тв.76 (1937)
• Аляксандр Неўскі, кантата для меца-сапрана сола, мяшанага хору і аркестру, тв.78 (1939)
• Здравіца, тв.85 (1939)
• Балада пра хлопчыка, які застаўся невядомы, кантата дла сапрана, тэнара, хору і аркестру. Словы П.Антокальскага. Тв.93 (1942—1943)
• Квітней, магутны край, кантата да 30-годдзя Вялікай Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі, для мяшанага хору і аркестру, словы І.Далматоўскага, тв.114 (1947)
• Зімовае вогнішча, сюіта для чытальнікаў, хору хлопчыкаў і сімфанічнага аркестра на словы С.Маршака, тв.122 (1949)
• На варце міра, араторыя для салісткі (меца-сапрана), чытальнікаў, мяшанага хору, хору хлопчыкаў і сімфанічнага аркестра на словы С.Маршака, тв.124 (1950)

Творы для аркестра

Сімфоніі

• Сімфонія № 1, Рэ мажор, класічная, тв.25 (1916-17)
• Сімфонія № 2, рэ мінор, тв.40 (1924-25)
• Сімфонія № 3, до мінор, тв.44 (1928)
• Сімфонія № 4, До мажор (першая версія), тв.47 (1929-30)
• Сімфонія № 5, Сі-бемоль мажор, тв.100 (1944)
• Сімфонія № 6, мі-бемоль мінор, тв.111 (1945-47)
• Сімфонія № 4, До мажор (другая версія), тв.112 (1947)
• Сімфонія № 7, до-дыез мінор, тв.131 (1951-52)

Аркестравыя сюіты

• Сюіты з балету Рамэа і Джульета
  • Сюіта № 1, тв.64bis
  • Сюіта № 2, тв.64ter
  • Сюіта № 3, тв.101
• Сюіты з балету Папялушка
  • Сюіта № 1, тв.107
  • Сюіта № 2, тв.108
  • Сюіта № 3, тв.109
• Сюіты з балету Сказ пра каменную кветку
  • Вясельная сюіта, тв.126
  • Цыганская фантазія, тв.127
  • Уральская рапсодыя, тв.128
• Ала і Лолі, скіфская сюіта, тв.20
• Сюіта з балету Блазан, тв.21bis
• Сіюта з оперы Любоў да трох апэльсынаў, тв.33bis
• Сюіта з оперы Вогненны Ангел, тв.37bis
• Сюіта з балету Стальны скок, тв.41bis
• Сюіта з балету Блудны сын, тв.46bis
• Чатыры партрэты і развязка, сюіта з оперы Ігрок, тв.49
• Сюіта з балету На Дняпры, тв.51bis
• Сюіта з музыкі да кінафільму Паручнік Кіжэ, тв.60
• Егіпецкія ночы, сюіта з музыкі да спектаклю, тв.61
• Сюіта з оперы Сямён Катко, тв.81bis
• Вальсы, сюіта для сімфанічнага аркестра, тв.110
• Летняя ноч, сюіта з оперы Заручыны ў манастыры, тв.123

Іншыя творы для аркестра

• Сімфаніэта Ля мажор, першая версія, тв.5 (1909)
• Сны, тв.6 (1910)
• Восеньскае, тв.8 (1910)
• Андантэ з Чацвертай фартэпіяннай санаты, транскрыпцыя для аркестра, тв.29bis (1925-29)
• Уверцюра на яўрэйскай тэмы, транскрыпцыя для сімфанічнага аркестра, тв.34bis
• Уверцюра Сі-бемоль мажор для камернага аркестра, тв.42 (1926) і 42bis (версія для сімфанічнага аркестра) (1928)
• Дывертысмент, тв.43 (1925-29)
• Сімфаніэта Ля мажор, другая версія, тв.48 (1929)
• Андантэ з Першага cтруннага квартэту, для струннага квінтэту або струннага аркестра, тв.50bis (1930)
• Сімфанічная песня, тв.57 (1933)
• Руская ўверцюра, тв.72 (1936)
• Сімфанічны марш, тв.88 (1941)
• Ода на заканчэнне вайны, тв.105 (1945), для 8 арфаў, 4 фартэпіянаў, аркестру духавых і ўдарных інструментаў і кантрабасаў
• Святочная паэма «Трыццаць гадоў», тв.113 (1947)
• Пушкінскія вальсы, тв.120 (1949)
• Святочная паэма «Сустрэча Волгі з Донам», тв.130 (1951)

Музыка для кіно

• Паручнік Кіжэ (1933)
• Пікавая дама, тв.70 (1936), паводле Аляксандра Пушкіна
• Аляксандр Неўскі (1938), фільм Сяргея Эйзенштэйна
• Лермантаў (1941)
• Катоўскі (1942)
• Партызаны ва ўкраінскіх стэпах (1942)
• Тоня (1942)
• Іван Грозны, тв.116 (142-45), фільм Сяргея Эйзенштэйна

Інструментальныя канцэрты

Фартэпіянныя канцэрты

• Канцэрт № 1, Рэ-бемоль мажор, тв.10 (1911-12)
• Канцэрт № 2, соль мінор, тв.16 (1912-13, згублены, перанапісаны ў 1923)
• Канцэрт № 3, До мажор, тв.26 (1917-21)
• Канцэрт № 4, Сі-бемоль мажор, (1931), для левай рукі (напісаны для Паўля Вітгенштайна)
• Канцэрт № 5, Соль мажор (1932)
• Канцэрт № 6, тв.134 (1953, незавершаны)

Скрыпічныя канцэрты

• Канцэрт № 1, Рэ мажор, тв.19 (1916-17)
• Канцэрт № 2, соль мінор, тв.63 (1935)

Віяланчэльныя канцэрты

• Канцэрт мі мінор, тв.58 (1933-38)
• Сімфонія-канцэрт для віяланчэлі і аркестру, тв.125 (1950-52)
• Кацэртына соль мінор, тв.132 (1952)

Камерна-інструментальныя ансамблі

• Дзве санаты для скрыпкі і фартэпіяна, тв.80 і 94а
• Саната для скрыпкі сола, тв.115
• Саната для віяланчэлі і фартэпіяна, тв.119
• Саната для віяланчэлі сола, тв.133
• Саната для флейты і фартэпіяна, тв.94
• Два струнныя квартэты, тв.50 і 92
• Квінтэт соль мінор, тв.39 (для габоя, кларнета, скрыпкі, альта і кантрабаса)

Вакальныя творы

• Два вершы, тв.9 (1910)
• Брыдкае качаня (казка Андэрсэна), тв.18 (1914)
• Пяць вершаў, тв.23 (1915)
• Пяць вершаў Ганны Ахматавай, тв.27 (1916)
• Пяць песняў без словаў, тв.35 (1920)
• Пяць вершаў К.Бальмонта, тв.36 (1921)
• Пяць казаскіх песняў (1927)
• Дзве песні з кінафільма Паручнік Кіжэ, тв.60bis (1934)
• Тры дзіцячыя песні, тв.68 (1936)
• Тры рамансы на словы Пушкіна, тв.73 (1936)
• Tры песні з кінафільма Аляксандр Неўскі, тв.78bis (1939)
• Сем песняў, тв.79 (1939)
• Апрацоўкі рускіх народных песняў, тв.104 (1944)
• Два дуэты, апрацоўка рускіх народных песняў, тв.106 (1944)

Творы для фартэпіяна

Санаты

• Саната № 1, Фа мажор, тв.1 (1907-09)
• Саната № 2, рэ мінор, тв.14 (1914)
• Cаната № 3, ля мінор, тв.28 (1907-17)
• Саната № 4, до мінор, тв.29 (1917)
• Саната № 5, До мажор, першая версія, тв.38 (1923)
• Саната № 6, Ля мажор, тв.82 (1939-40)
• Саната № 7, Сі-бемоль мажор, тв.83 (1939-42)
• Саната № 8, Сі-бемоль мажор, тв.84 (1939-44)
• Саната № 9, До мажор, тв.103 (1947)
• Саната № 5, До мажор, другая версія, тв.135 (1952-53)
• Саната № 10, мі мінор, тв.137, незавершаная

П’есы

• Чатыры эцюды, тв.2 (1909)
• Чатыры п’есы, тв.3 (1911)
• Чатыры п’есы, тв.4 (1910-12)
• Таката рэ мінор, тв.11 (1914)
• Дзесяць п’есаў для фартэпіяна, тв.12 (1906-13)
• Сарказмы — пяць п’есаў для фартэпіяна, тв.17 (1912-14)
• Мімалётнасці — дваццаць п’есаў для фартэпіяна, тв.22 (1915-17)
• Казкі старой бабулі, тв.31 (1918)
• Чатыры п’есы, тв.32 (1918)
• Рэчы ў сабе — дзве п’есы для фартэпіяна, тв.45 (1928)
• Дзве санатыны для фартэпіяна, тв.54 (1931-32)
• Тры п’есы, тв.59 (1934)
• Думкі — тры п’есы для фартэпіяна, тв.62 (1933-34)
• Дзіцячая музыка — дванаццаць лёгкіх п’есаў, тв.65 (1935)

Літаратура

• Нестьев И. Жизнь С. Прокофьева. М., 1973
• Марцінов И. С. Прокофьев. Жизнь и творчество. М., 1974
• Прокофьев С. С. Автобиография. М., 1982
• Савкина Н. П. С. С. Прокофьев. М., 1982
• Прокофьев о Прокофьеве Статьи и интервью М.,1991
• Сергей Прокофьев. Дневник. Sprkfv, Paris, 2006

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Сяргей Сяргеевіч Пракоф’еў
• Сайт пра Пракоф’ева (па-англійску)
• http://www.peoples.ru/art/music/composer/prokofiev/
• http://www.krugosvet.ru/articles/18/1001876/1001876a1.htm
• Запісы некаторых твораў Пракоф’ева
• Кароткі змест опер Пракоф’ева Архівавана 21 верасня 2007. (па-руску)