Філіп I Прыгожы

Філіп I Прыгожы
Felipe el Hermoso
кароль Кастыліі 1482 герцаг Бургундыі 1504 кароль Кастыліі — 25 верасня 1506 г.
Папярэднік	Марыя (Бургундыя) Ізабела (Кастылія)
Пераемнік	Карл V (Бургундыя) Іаана (Кастылія)
Нараджэнне	22 чэрвеня 1478 Бругэ, акруга Бругэ[d], Бельгія
Смерць	25 верасня 1506(1506-09-25)[…] (28 гадоў) Бургас, правінцыя Бургас, Кастылія і Леон, Іспанія
Месца пахавання	Каралеўская капэла ў Гранадзе[d]
Род	Габсбургі
Бацька	Максіміліян I Габсбург
Маці	Марыя Бургундская
Жонка	Хуана I Вар’ятка
Дзеці	Элеанора Аўстрыйская, Карл V Габсбург, Ізабела Габсбургская, Фердынанд I Габсбург, Марыя Аўстрыйская, Кацярына Аўстрыйская і Rietje Koane[d]
Веравызнанне	рыма-каталік
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Філіп I Прыгожы (ісп.: Felipe I de Habsburgo el Hermoso; 22 ліпеня 1478, Бругэ — 25 верасня 1506, Бургас) — герцаг Бургундыі пад імем Філіп IV (з 1482 года) і кароль-кансорт Кастыліі пад імем Філіп I (з 1504 года), першы прадстаўнік дынастыі Габсбургаў на іспанскім прастоле.

Юнацтва

Філіп быў сынам аўстрыйскага эрцгерцага Максіміліяна I, будучага імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі, і Марыі Бургундскай, спадчынніцы ўладанняў Бургундскага дому. Сваё імя ён атрымаў у гонар прадзеда герцага Філіпа Добрага.

У 1482 годзе нечакана загінула на паляванні маці Філіпа, і ён атрымаў у спадчыну велізарную і багатую Бургундскую дзяржаву, у склад якой уваходзілі, апроч уласна герцагства Бургундыі, Брабант, Лімбург, Люксембург, Артуа, Франш-Кантэ, Фландрыя, Генегау, Галандыя, Намюр, Гелдэрн і шэраг іншых ленаў у Францыі і імперыі. Апекуном пры малалетнім герцагу стаў яго бацька Максіміліян Габсбург.

Кіраванне ў Бургундыі

Хоць Максіміліян і прыняў апеку над Філіпам, ва ўсталяванні рэгенцтва яму было саслоўямі бургундскай дзяржавы адмоўлена. У адрозненне ад юнага герцага, Максіміліян не карыстаўся падтрымкай значнай часткі дваранства і гарадоў Нідэрландаў. Канфлікт паміж Максіміліянам і апазіцыйнымі да яго кіравання саслоўямі ўскладняўся прэтэнзіямі французскага караля Людовіка XI на спадчыну Марыі Бургундскай. Паводле дагавора ў Арасе 1482 года Франш-Кантэ і Артуа былі саступлены Францыі.

Гэта развязала рукі Максіміліяну для барацьбы з фламандскімі саслоўямі, выступленні якіх ужо перараслі ў адкрыты мяцеж з патрабаваннем пашырэння самакіравання Нідэрландаў. Галоўнымі цэнтрамі паўстанцаў былі гарады Гент і Бругэ. У апошнім на некаторы час апынуўся ў палоне мяцежнікаў герцаг Філіп. Барацьба Максіміліяна і гарадоў працягвалася без асаблівага поспеху з таго ці іншага боку да 1494 года, калі Максіміліян, які стаў у 1493 годзе імператарам Свяшчэннай Рымскай імперыі, афіцыйна перадаў уладу над Нідэрландамі і Бургундыяй свайму сыну Філіпу, які, у сваю чаргу, паабяцаў выконваць правы і прывілеі саслоўяў і абараняць законныя інтарэсы фламандскіх гарадоў.

Незадоўга да гэтага, у 1493 годзе, быў заключаны Санліскі дагавор з Францыяй, паводле якога Франш-Кантэ і Артуа вярталіся герцагу Філіпу, а французскі кароль атрымліваў Пікардыю і ўласна герцагства Бургундыя. Гэта пагадненне ўрэгулявала франка-габсбургскую спрэчку аб бургундскай спадчыне і пацвердзіла пераход Нідэрландаў да Габсбургаў.

Аднаасобнае кіраванне Філіпа Прыгожага ў Нідэрландах пачалося ў 1494 годзе ў адносна спрыяльным становішчы. Хваляванні гарадоў спыніліся, а ўлада шаснаццацігадовага герцага абмежаваў савет, у які ўвайшлі вядучыя бароны бургундскай дзяржавы. Аднак падтрымка, аказаная Філіпам Перкіну Уорбеку, самазванцу, які прэтэндаваў на англійскі прастол, сур’ёзна падарвала англа-бургундскія адносіны і прывяла да пераносу цэнтра гандлю брытанскай воўнай з Антверпена ў Кале.

У адказ герцаг Філіп наклаў эмбарга на ўвоз воўны і жалеза з Англіі ў свае ўладанні. Канфлікт вельмі негатыўна адбіўся на эканоміцы як Англіі, так і Нідэрландаў, і выклікаў новы рост незадаволенасці ў фламандскіх гарадах, якія страцілі сыравіны для сваёй ткацкай прамысловасці.

Пад ціскам фламандцаў і свайго бацькі, зацікаўленага ў англійскай падтрымцы супраць Францыі ў распачатых Італьянскіх войнах, Філіп у 1496 годзе пайшоў на прымірэнне з Генрыхам VII і заключыў усёабдымнае гандлёвае пагадненне з Англіяй, вядомае пад назвай Intercursus Magnus. Гэты дагавор аформіў доўгатэрміновы англа-бургундскі ваенна-палітычны саюз і ўсталяваў свабоду гандлю паміж дзвюма краінамі. Сведчаннем усталявання трывалых дружалюбных адносін паміж Англіяй і Бургундыяй стала асабістая сустрэча Філіпа і караля Генрыха VII у Кале ў 1500 годзе.

Іншай найважнейшай падзеяй кіравання Філіпа ў Нідэрландах стаў яго шлюб 20 кастрычніка 1496 года з інфантай Іаанай, дачкой Ізабелы, каралевы Кастыліі, і Фердынанда II, караля Арагона.

Сястра Філіпа Маргарыта ў наступным годзе ажанілася са спадчыннікам Ізабелы і Фердынанда Хуана Арагонскага. Гэтыя шлюбы ляглі ў аснову дынастычнага саюза Іспаніі і дому Габсбургаў, накіраванага супраць Францыі. Пасля смерці Хуана Арагонскага ў 1497 годзе, яго старэйшай сястры Ізабелы ў 1498 годзе і яе сына Мігела ў 1500 годзе, жонка Філіпа Прыгожага стала адзінай спадчынніцай прастолаў Кастыліі і Арагона, што стварыла перспектыву стварэння велізарнай габсбургскай імперыі, якая ўключала апроч Аўстрыі, Нідэрландаў і Бургундыі, большую частка Пірэнейскага паўвострава і заморскія ўладанні.

Кіраванне ў Іспаніі

Хуан дэ Фландэс. Партрэт Іааны Кастыльскай.

У 1502 годзе Філіп і яго жонка Іаана Кастыльская здзейснілі паездку ў Іспанію. Картэсы Кастыліі прызналі Іаану спадчынніцай прастола і прынеслі ёй клятву пэўнасці. У Арагоне, аднак, саслоўі адмовіліся пацвердзіць яе правы на спадчыну, спадзяючыся на магчымасць нараджэння сына ў караля Фердынанда II. Арагонцы таксама адмоўна адносіліся да перспектывы прыходу да ўлады бургундскіх і нідэрландскіх саветнікаў і набліжаных Філіпа.

Становішча ўскладняў той факт, што стала відавочнай душэўная хвароба Іааны, узмоцненая яе рэўнасцю. Інфанта перыядычна ўпадала ў стан дэпрэсіі, якая пераходзіла ва ўспышкі шалёнства. Адносіны паміж мужам і жонкай станавіліся ўсё больш напружанымі і неўзабаве яны сталі жыць паасобна. У 1503 годзе Філіп разам са сваім старэйшым сынам Карлам вярнуліся ў Нідэрланды, пакінуўшы ў Мадрыдзе Іаану, якая ў той час была цяжарнай другім сынам Фердынандам.

26 лістапада 1504 годзе сканала Ізабела, каралева Кастыліі. У завяшчанні яна назвала сваёй спадчынніцай Іаану, усталяваўшы, што ў выпадку яе няздольнасці па стане здароўя кіраваць каралеўствам, стаць рэгентам да дасягнення паўналецця старэйшым сынам Іааны і Філіпа павінен быў Фердынанд Арагонскі. Аднак уласныя прэтэнзіі на рэгенцтва высунуў сам Філіп Прыгожы. Яму ўдалося заручыцца падтрымкай Францыі і кастыльскіх саслоўяў. Фердынанд быў вымушаны адмовіцца ад прэтэнзій на рэгенцтва ў абмен на права атрымання паловы даходаў з Гранады. Каралевай Кастыліі была прызнана Іаана, а Філіп стаў каралём-суправіцелем і рэгентам.

Яго спробы цалкам адхіліць Іаану ад улады не ўвянчаліся поспехам з-за супраціўлення картэсаў. Не маючы трывалай апоры ў Іспаніі, Філіп шчодра раздаваў прывілеі і землі мясцовай арыстакратыі і сваім фламандскім набліжаным, што прывяло да некаторага паслаблення каралеўскай улады ў краіне. Філіп I быў далёкі ад рэлігійнага фанатызму; калі б ён кіраваў Іспаніяй даўжэй, то ёсць падставы меркаваць, што ён утаймаваў бы жорсткасць інквізіцыі.

У студзені 1506 года на шляху ў Іспанію з Нідэрландаў карабель Філіпа пацярпеў крушэнне ля берагоў Англіі. Апынуўшыся ва ўладзе англійскага караля Генрыха VII, Філіп быў вымушаны пайсці на шэраг саступак у англа-нідэрландскіх гандлёвых адносінах, перадаць Англіі апошніх лідараў Ёркскай партыі, якія знайшлі прытулак у бургундскіх уладаннях і абяцаць ваенную дапамогу ў выпадку нападу Францыі на Англію. У абмен ён атрымаў сваё прызнанне каралём Кастыліі і ваенны саюз у выпадку пагрозы яго правам з боку Арагона. Пасля завяршэння перамоў з Генрыхам VII Філіп аднавіў плаванне і 28 красавіка 1506 года прыбыў у Ла-Карунью, куды прывёз з сабой атрад нямецкіх наймітаў для барацьбы з прэтэнзіямі Фердынанда Арагонскага на Кастылію.

27 чэрвеня 1506 года паміж Філіпам і Фердынандам быў заключаны Вільяфафільскі дагавор, у адпаведнасці з якім Філіп быў афіцыйна прызнаны каралём Кастыліі, а Іаана Вар’ятка была фактычна адхілена ад улады.

Кіраванне Філіпа ў Кастыліі, аднак, апынулася нядоўгім: выпіўшы халоднай вады пасля гульні ў мяч, кароль прастудзіўся і 25 верасня 1506 года ва ўзросце дваццаці васьмі гадоў сканаў.

Пасля яго смерці Іаана канчаткова страціла розум, а рэгенцтва ў Кастыліі перайшло да яе бацькі, Фердынанда Арагонскага. Спадчыннікам бургундскіх уладанняў Філіпа і будучым каралём Іспаніі і імператарам Свяшчэннай Рымскай імперыі стаў яго старэйшы сын Карл.

Праблемы з пахаваннем цела

Гл. Іаана Вар’ятка

Жонка Філіпа, перш чым даставіць цела мужа ў каралеўскі магільны склеп у Гранадзе, незвычайна доўга ездзіла з ім па краіне, што выклікала чуткі пра яе душэўную хваробу.

Шлюб і дзеці

• (1496) Іаана Вар'ятка (1479—1555), каралева Кастыліі і Леона (c 1504 г.):

• Элеанора (1498—1558), у шлюбе (1518) з Мануэлам I, каралём Партугаліі, у другім шлюбе (1530) з Францыскам I, каралём Францыі;
• Карл V (1500—1558), імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі (1519—1556), кароль Іспаніі (1516—1556);
• Ізабела (1501—1525), у шлюбе (1515) з Крысціянам II, каралём Даніі, Нарвегіі і Швецыі;
• Фердынанд I (1503—1564), імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі (з 1558 г.), кароль Чэхіі і Венгрыі (c 1526 г.), эрцгерцаг Аўстрыі (з 1521 г.);
• Марыя (1505—1558), у шлюбе (1522) з Людовікам II, каралём Чэхіі і Венгрыі;
• Кацярына (1507—1578), у шлюбе (1525) з Жуанам III, каралём Партугаліі.

Зноскі

Папярэднік  Марыя Бургундская	герцаг Бургундыі, Брабанта, Люксембурга, граф Бургундыі, Фландрыі, Генегау, Галандыі і Зеландыі 1482—1506	Пераемнік Карл V
Папярэднік  Ізабела I	кароль Кастыліі 1504—1506 Суправіцель: Хуана Вар'ятка	Пераемнік Хуана Вар'ятка