Імбір

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Zingiber)
Імбір

Zingiber zerumbet
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Zingiber Mill. (1754), nom. cons.

Сінонімы
Тыпавы від

Сістэматыка
на Віківідах
Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  42400
NCBI  4650
EOL  29233
GRIN  g:13047
IPNI  327297-2

Імбір (Zingiber) — род кветкавых раслін сямейства імбірныя (Zingiberaceae). Існуе каля 90 відаў. Найбольш вядомы Імбір звычайны (Zingiber officinalis).[4]

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Лічыцца, што навуковая назва паходзіць ад singabera, што ў перакладзе з санскрыту азначае «рагаты корань».

Арэал[правіць | правіць зыходнік]

Паходзіць імбір з краін Паўднёвай Азіі. На дадзены момант вырошчваецца ў Кітаі, у Індыі, у Інданезіі, у Аўстраліі, у Заходняй Афрыцы, на Ямайцы, на Барбадасе.

У Сярэднявеччы быў завезены ў Еўропу, дзе выкарыстоўваўся ў якасці прыправы і лекаў. У прыватнасці, імбір лічыўся адным з асноўных сродкаў для прафілактыкі чумы. Купцы расказвалі, што імбір расце на краю свету ў краіне трагладзітаў, якія шчыра яго пільнуюць, чым яшчэ больш падымалі і без таго немалы кошт на цудадзейны корань.

Малады імбірны парастак
Імбір. Батанічны малюнак з кнігі «Köhler's Medizinal-Pflanzen», 1887. Добра відаць тоўстае карэнішча (гарызантальна) з яго зялёнымі надземнымі парасткамі і тонкімі дадатковымі каранямі

У пачатку XVI стагоддзя адным з першых быў завезены ў Амерыку і хутка там распаўсюдзіўся.

Апісанне[правіць | правіць зыходнік]

Імбір — шматгадовая травяністая трапічная расліна вышынёй да 1 м. Падземная частка прадстаўлена махрыстымі каранямі і гарызантальна размешчанымі клубнепадобна-рассечанымі карэнішчамі. Звычайна яны цёмна-жоўтага або белага колеру. На карэнішчах фарміруюцца лускаватыя лісцінкі, у пазухах якіх закладваюцца пупышкі. Лісце ланцэтнае, суцэльнакрайняе, з лісцевай пласцінкай даўжынёй да 15 см. Іх похвіны ўваходзяць адна ў адну.

Кветкі размяшчаюцца на кароткіх (20-25 см) кветканосах, якія ўтвараюцца таксама з пазушных прыкаранёвых лісцінак. Яны сабраныя ў цыліндрычныя суквецці даўжынёй да 6,5 см. Кветкі з фіялетава-бурым або жоўтым венчыкам, падзеленым на тры часткі, размяшчаюцца ў пазухах прыкветкаў. Чашалісцінкі сабраны ў трубку. У кветцы адна фертыльная тычка, астатнія бясплодныя. Цэнтральная бясплодная тычка падобная да пялёстку і ўтварае губу кветкі. Песцік праходзіць паміж двума пылавікамі фертыльнай тычкі. Плод — трохстворкавая каробачка. Насенне чорнага колеру, дробныя, вуглаватыя.[5]

Карэнішча[правіць | правіць зыходнік]

У гандлі спецыямі імбірам або імберцам называюць высушаныя і апрацаваныя адпаведным чынам карэнішчы. Іх выкарыстоўваюць у дробна нарэзаным і размолатым выглядзе.

Сухія карэнішчы ўтрымліваюць да 2-3 % эфірнага алею, галоўнай складовай часткай якога з'яўляецца цынгіберэн (да 70 %), які надае прадукту характэрны водар. Акрамя яго ў алеі ўтрымліваюцца цынгіберол, камфен, цынеол, цытрал і шэраг іншых злучэнняў. Клубні і прадукцыя з іх маюць рэзкі, востры смак, абумоўлены рознымі смоламі (гінгерол, цынгерол, шагаол і інш.). Сукупнасць усіх гэтых смол называюць алеагумінам.

У складзе карэнішчаў:

-азотазмяшчальныя рэчывы — 7 %,
-тлустыя алеі — 3,7 %,
-вугляводаў — 51,5 %,
-безазоцістыя экстрактыўныя рэчывы — 14,1 %,
-вільготная клятчатка — 4,4 %,
-прысак — 4,8 %.

Размнажэнне[правіць | правіць зыходнік]

Размнажэнне — вегетатыўнае. Для гэтай мэты выкарыстоўваюць дробныя клубні або часткі буйных карэнішчаў. У залежнасці ад умоў глебы іх высаджваюць па схеме 40 х 40 або 60 х 35 см. У некаторых выпадках яе павялічваюць да 100х100 см. На 1 га — ад 10 да 60 тысяч раслін. Дагляданне за плантацыямі — рыхленне глебы і выдаленні пустазелля.

Гатоўнасць да ўборкі імбіру супадае з высыханнем лісця і сцёблаў або з заканчэннем цвіцення. Карэнішчы перабіраюць ўручную. Іх падкопваюць рыдлёўкамі, выцягваюць з глебы і чысцяць ад зямлі, карэньчыкаў і сцёблаў.

Ураджайнасць сухіх карэнішчаў у сярэднім — 4 т/га. Пры спрыяльных умовах іх збор можа павялічыцца да 9-11 т/га.[6]

Ужыванне[правіць | правіць зыходнік]

Часцей за ўсё імбір сустракаецца ў молатым выглядзе. Молатая вострая прыправа ўяўляе сабой шаравата-жоўты сопкі парашок.

У кулінарыі[правіць | правіць зыходнік]

Імбір часта ўжываецца ў еўрапейскай кухні. Яго дадаюць у збіцень, квас, наліўкі, настойкі, брагу, мёд, а таксама пернікі, кулічы, здобныя булачкі.

Прыхільнасць дадаваць імбір ў кандытарскія вырабы, салодкія стравы і напоі інтэрнацыянальна. Лядзяшы, варэнне, печыва, кексы, бісквіты, узвары, пудынгі, піва, лікёры многіх кухонных традыцый свету ўтрымліваюць імбір.

У краінах Азіі імбір выкарыстоўваюць у прэсервах з мяса і птушкі, ён уваходзіць у склад вядомай прыправы кары, яго нават дадаюць у некаторыя гатункі гарбаты.

Марынаваны імбір — гары. Выкарыстоўваюць як заправу да сушы.

Імбір ўжываюць і як самастойны прадукт. У Паўднёва-Усходняй Азіі свежы імбір зацукроўваюць і робяць з яго варэнне, у Кітаі, Індакітаі, Бірме і ў Англіі ў склад варэння з імбіру дадаюць памяранцавую лупінку — варэнне вядома пад назвай Чоу-Чоу.

Молаты імбір ў Індыі дадаюць у муку і выпускаюць 4 гатункі імбірнай мукі з розным працэнтным утрыманнем імбіру.

У Англіі, Аўстраліі і ў ЗША з імбіру робяць імбірнае піва (англ.: Ginger Beer), і таксама мяккія неспіртныя ахаладжальныя напоі, напрыклад імбірны эль.

Выкарыстанне імбіру ў падліўках да мяса, агароднінных і фруктовых марынадах уласціва для еўрапейскай і амерыканскай кухняў. У краінах Азіі імбір выкарыстоўваецца непасрэдна пры тушэнні мяса і хатняй птушкі. На мяса імбір аказвае не толькі араматычнае дзеянне, але і робіць яго больш мяккім.

У розныя стравы імбір дадаюць у розны час:

  • у цеста — падчас замесу, альбо пры завяршэнні яго
  • пры тушэнні мяса — за 20 хвілін да гатоўнасці
  • ва ўзвары, кісялі, мусы, пудынгі і іншыя салодкія стравы — за 2-5 хвілін да гатоўнасці
  • у соусы — пасля заканчэння тэрмічнай апрацоўкі.

Нормы закладкі імбіру адносна высокія — да 1 грама на 1 кілаграм цеста або мяса.[7]

Імбірная гарбата[правіць | правіць зыходнік]

Імбірная гарбата з'яўляецца напоем ў многіх краінах, зробленым з кораня імбіру. У Кітаі гарбата вырабляецца шляхам кіпячэння ачышчанага і нарэзанага імбіру разам з карычневым цукрам. Нарэзаны апельсін або лімон таксама могуць быць дададзены, каб даць смак, і такая гарбата можа спажывацца гарачай або халоднай. У карэйскай кухні, імбірную гарбату называюць saenggang cha (생강차). Яна можа быць прыгатавана шляхам кіпячэння імбіру або шляхам змешвання гарачай вады і падсалоджанага кансерваванага імбіру. Для апошняга, нарэзаны корань імбіру захоўваецца з мёдам на працягу некалькіх тыдняў, як варэнне.[8] У японскай кухні імбірная гарбата называецца shōgayu (生姜湯).[9] У філіпінскай кухні яна называецца salabat і ўжываецца ў адносна халодны месяц снежань. Імбір надае гарбаце пікантны водар.[10]

У медыцыне[правіць | правіць зыходнік]

У старажытнасці імбір лічылі прафілактычным сродкам ад чумы. Эксперыментальныя даследаванні паказалі, што імбір стымулюе ўтварэнне страўнікавага соку, паляпшае страваванне. У цяперашні час імбір ўжываюць пры разладзе стрававання з млоснасцю і ванітамі, пры метэарызме, хранічным энтэрыце, як сродак, які павышае апетыт, паляпшае вылучэнне ўрыны пры яе затрымцы, пры ацёках, рэўматызме і для паласкання горла пры ангіне.

У народнай медыцыне краін Усходняй Азіі перамолатыя карэнішчы ўжывалі пры галаўных болях неўралгічнага і спастычнага характару, бранхіяльнай астме, як супрацьтрыхаматозны сродак. У парфумерыі выкарыстоўваецца для кампазіцый ўсходняга тыпу. [11]

Карэнішча імбіру (лац.: Rhizoma Zingiberis) паступае ў продаж у аптэкі ў ачышчаным або неачышчаным ад коркі выглядзе. Утрымоўвае эфірны алей, галоўнай складовай часткай якога з'яўляюцца сэсквітэрпэны — цынгіберэны; пякучы смак абумоўлены смалістымі рэчывамі — гінгероламі.

Настойка імбіру ўваходзіць у склад страўнікавых і апетытных кропель, танізуючых сродкаў.[12]

Зноскі

  1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісванай у гэтым артыкуле групы раслін да класа аднадольных гл. раздзел «Сістэмы APG» артыкула «Аднадольныя».
  3. ↑ NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0. Entry for Zingiber Boehm. (англ.) (Праверана 27 жніўня 2012)
  4. ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — 608 с.: іл.
  5. ↑ Мир культурных растений. Справочник / В. Д. Баранов, Г. В. Устименко. — М.: Мысль, 1994. — 381 с.: ил.
  6. ↑ Мир культурных растений. Справочник / В. Д. Баранов, Г. В. Устименко. — М.: Мысль, 1994. — 381 с.: ил.
  7. ↑ Похлебкин В. В. Все о прянностях. Виды, свойства, применение. — М.: «Пищевая промышленность», 1975 г. — с.44
  8. ↑ 생강차 ginger tea 生薑茶(нявызн.). Doosan Encyclopedia. Праверана 23 October 2009.
  9. ↑ Japanese Cold Remedies(недаступная спасылка). Japanesefood.about.com (9 красавіка 2012). Архівавана з першакрыніцы 30 красавіка 2012. Праверана 25 April 2012.
  10. ↑ Plain Ginger Tea. Buzzle.com. Праверана 25 April 2012.
  11. ↑ Пряно-ароматические и пряно-вкусовые растения: Справочник / Л. Г. Дудченко, А. С. Козьяков, В. В. Кривенко. — К.: Наук. думка, 1989. — С.93-94
  12. ↑ Блинова К. Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие / Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — М.: Высш. шк., 1990. — С. 191. — ISBN 5-06-000085-0
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Імбір&oldid=4650447"