Вялікія князі літоўскія: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
катэгорыя |
др арфаграфія, typos fixed: вялікакняжацкага → велікакняжацкага (4) using AWB |
||
Радок 3: | Радок 3: | ||
== Правы і абавязкі == |
== Правы і абавязкі == |
||
[[Выява:Seal of Mindaugas.jpg|thumb|Фрагмент пячаткі, якая прыпісваецца першаму вялікаму князю літоўскаму Міндоўгу, XIII ст., з выявай гаспадара на стальцы. <small>Каля [[1255]].</small>]] |
[[Выява:Seal of Mindaugas.jpg|thumb|Фрагмент пячаткі, якая прыпісваецца першаму вялікаму князю літоўскаму Міндоўгу, XIII ст., з выявай гаспадара на стальцы. <small>Каля [[1255]].</small>]] |
||
Выбіраўся феадаламі, звычайна з сыноў ці блізкай радні папярэдняга вялікага князя. Меў шырокія паўнамоцтвы: весці міжнародныя справы, уступаць у саюзы, абвяшчаць вайну і заключаць мір, распараджацца ўзброенымі сіламі дзяржавы, дзяржаўнай маёмасцю, даходамі і скарбамі, дараваць дзяржаўную маёмасць, тытулы і званні, ажыццяўляць вышэйшы суд і памілаванне засуджаных. Яму належала заканадаўчая ініцыятыва, усе асноўныя законы і прававыя акты выдаваліся за яго подпісам. |
Выбіраўся феадаламі, звычайна з сыноў ці блізкай радні папярэдняга вялікага князя. Меў шырокія паўнамоцтвы: весці міжнародныя справы, уступаць у саюзы, абвяшчаць вайну і заключаць мір, распараджацца ўзброенымі сіламі дзяржавы, дзяржаўнай маёмасцю, даходамі і скарбамі, дараваць дзяржаўную маёмасць, тытулы і званні, ажыццяўляць вышэйшы суд і памілаванне засуджаных. Яму належала заканадаўчая ініцыятыва, усе асноўныя законы і прававыя акты выдаваліся за яго подпісам. |
||
[[Прывілей 1447]] г. і [[прывілей 1492]] г. юрыдычна абмежавалі ўладу вялікага князя літоўскага. Паводле іх ён не меў права самастойна вырашаць найбольш важныя пытанні знешняй і ўнутранай палітыкі. Нягледзячы на тое, што заканадаўчыя акты, у тым ліку [[Статут Вялікага княства Літоўскага 1588]] г., падкрэслівалі, што ўлада вялікага князя ад Бога, яго становішча было тыповым для абмежаванага феадальнага манарха, правы яго грунтаваліся на выбарнай аснове. Калі ў XIV ст. [[Рада Вялікага княства Літоўскага]] пры вялікім князе была толькі дарадчым органам, то пазней яе значэнне намнога павысілася, многія мерапрыемствы дзяржаўнага кіравання маглі быць здзейснены толькі з яе згоды. У адсутнасць вялікага князя рада фактычна была вышэйшым дзяржаўным органам і дзейнічала самастойна. |
[[Прывілей 1447]] г. і [[прывілей 1492]] г. юрыдычна абмежавалі ўладу вялікага князя літоўскага. Паводле іх ён не меў права самастойна вырашаць найбольш важныя пытанні знешняй і ўнутранай палітыкі. Нягледзячы на тое, што заканадаўчыя акты, у тым ліку [[Статут Вялікага княства Літоўскага 1588]] г., падкрэслівалі, што ўлада вялікага князя ад Бога, яго становішча было тыповым для абмежаванага феадальнага манарха, правы яго грунтаваліся на выбарнай аснове. Калі ў XIV ст. [[Рада Вялікага княства Літоўскага]] пры вялікім князе была толькі дарадчым органам, то пазней яе значэнне намнога павысілася, многія мерапрыемствы дзяржаўнага кіравання маглі быць здзейснены толькі з яе згоды. У адсутнасць вялікага князя рада фактычна была вышэйшым дзяржаўным органам і дзейнічала самастойна. |
||
Абмежаванне ўлады вялікага князя літоўскага прадугледжвалася заканадаўствам ВКЛ у форме клятвы і абяцання вялікім князем захоўваць пэўныя правы і прывілеі, а таксама ў форме прамой забароны. Напрыклад, вялікаму князю забаранялася пачынаць вайну або ўстанаўліваць падаткі на ваенныя патрэбы без дазволу на тое сойма, выдаваць законы, якія б пярэчылі Статуту ВКЛ, раздаваць духоўныя і свецкія пасады, тытулы і землі ВКЛ іншаземцам, у тым ліку польскай шляхце. |
Абмежаванне ўлады вялікага князя літоўскага прадугледжвалася заканадаўствам ВКЛ у форме клятвы і абяцання вялікім князем захоўваць пэўныя правы і прывілеі, а таксама ў форме прамой забароны. Напрыклад, вялікаму князю забаранялася пачынаць вайну або ўстанаўліваць падаткі на ваенныя патрэбы без дазволу на тое сойма, выдаваць законы, якія б пярэчылі Статуту ВКЛ, раздаваць духоўныя і свецкія пасады, тытулы і землі ВКЛ іншаземцам, у тым ліку польскай шляхце. |
||
== Гаспадарскі тытул == |
== Гаспадарскі тытул == |
||
[[Выява:411Г000404 tanship4.JPG|thumb|Руіны |
[[Выява:411Г000404 tanship4.JPG|thumb|Руіны велікакняжацкага [[Навагрудскі замак|замка ў г. Навагрудку]], ХІІІ — [[XIV ст.]] <small>[[Гродзенская вобласць|Гродзенская вобл.]]</small>]] |
||
Вялікія князі літоўскія мелі адмысловы тытул — ''гаспадар''. Гэты тытул таксама ужывальны (у розных формах) у дзяржавах, культурна і палітычна арыентаваных на Вялікае княства: [[Малдавія|Малдавіі]], [[Чэхія|Чэхіі]], [[Ноўгарад|Наўгародчыне]], [[Цвер|Цвяры]], [[Масква|Маскве]]. У [[старабеларуская мова|старабеларускіх]] крыніцах сустракаецца таксама у скарочаных формах: "осподар", "сподар". |
Вялікія князі літоўскія мелі адмысловы тытул — ''гаспадар''. Гэты тытул таксама ужывальны (у розных формах) у дзяржавах, культурна і палітычна арыентаваных на Вялікае княства: [[Малдавія|Малдавіі]], [[Чэхія|Чэхіі]], [[Ноўгарад|Наўгародчыне]], [[Цвер|Цвяры]], [[Масква|Маскве]]. У [[старабеларуская мова|старабеларускіх]] крыніцах сустракаецца таксама у скарочаных формах: "осподар", "сподар". |
||
Тытул паходзіць ад [[грэчаская мова|грэчаскага]] ''[[дэспат]]'' — [[правінцыя|правінцыйны]] кіраўнік у [[Візантыя|Візантыі]], зрэдчас — незалежны (напрыклад — [[Эпірскі дэспатат]] за часам [[Лацінская імперыя|Лацінскай імперыі]]), раней у [[Персія|Персіі]]. У [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мове]] (а праз яе у пісьмовай мове [[Кіеў|Кіева]], [[Ноўгарад]]а і інш. гарадоў (княстваў) [[Русь|Русі]]) зыходны грэчаскі тэрмін пераняты пачаткова як ''гаспадзін'' (тытул асобы, таксама — [[Ноўгарад|Гаспадзін Вялікі Ноўгарад]]). |
Тытул паходзіць ад [[грэчаская мова|грэчаскага]] ''[[дэспат]]'' — [[правінцыя|правінцыйны]] кіраўнік у [[Візантыя|Візантыі]], зрэдчас — незалежны (напрыклад — [[Эпірскі дэспатат]] за часам [[Лацінская імперыя|Лацінскай імперыі]]), раней у [[Персія|Персіі]]. У [[царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мове]] (а праз яе у пісьмовай мове [[Кіеў|Кіева]], [[Ноўгарад]]а і інш. гарадоў (княстваў) [[Русь|Русі]]) зыходны грэчаскі тэрмін пераняты пачаткова як ''гаспадзін'' (тытул асобы, таксама — [[Ноўгарад|Гаспадзін Вялікі Ноўгарад]]). |
||
[[Выява:VILLINUS OLD TOWN LITHUANIA SEP 2013 (9851576794).jpg|thumb|[[Вежа Гедзіміна|Вежа |
[[Выява:VILLINUS OLD TOWN LITHUANIA SEP 2013 (9851576794).jpg|thumb|[[Вежа Гедзіміна|Вежа велікакняжацкага замка]] ў [[Вільня|Вільні]], [[14 стагоддзе|ХІV]] — [[15 стагоддзе|XV ст.]]]] |
||
У [[Масква|Маскве]] пераняты таксама з беларускай формы як ''гасудар'' (вышэйшы тытул маскоўскага валадара, пазней — адзін з тытулаў). Мае таксама скарочаную форму ''судар'' (на узор беларускага ''спадар'') |
У [[Масква|Маскве]] пераняты таксама з беларускай формы як ''гасудар'' (вышэйшы тытул маскоўскага валадара, пазней — адзін з тытулаў). Мае таксама скарочаную форму ''судар'' (на узор беларускага ''спадар'') |
||
Радок 30: | Радок 30: | ||
== Вялікія князі літоўскія — [[Кароль Польшчы|каралі польскія]] == |
== Вялікія князі літоўскія — [[Кароль Польшчы|каралі польскія]] == |
||
[[Image:Jogaila of Lithuania.Image from around 1475-1480.jpg|thumb|left|Ягайла — першы вялікі князь літоўскі і адначасова кароль польскі. <small>[[Фрэска]] [[1475]] — [[1480]] гг., [[замак]] [[Вавель]], г. [[Кракаў]], [[Малапольскае ваяводства]], Польшча.</small>]] |
[[Image:Jogaila of Lithuania.Image from around 1475-1480.jpg|thumb|left|Ягайла — першы вялікі князь літоўскі і адначасова кароль польскі. <small>[[Фрэска]] [[1475]] — [[1480]] гг., [[замак]] [[Вавель]], г. [[Кракаў]], [[Малапольскае ваяводства]], Польшча.</small>]] |
||
Пасля [[Крэўская унія|Крэўскай дынастычнай уніі]] [[1385]] г. з Польшчай 3 вялікія князі літоўскія станавіліся таксама каралямі польскімі: |
Пасля [[Крэўская унія|Крэўскай дынастычнай уніі]] [[1385]] г. з Польшчай 3 вялікія князі літоўскія станавіліся таксама каралямі польскімі: |
||
⚫ | * [[Ягайла|Ягайла Альгердавіч]] — вялікі князь літоўскі з [[1377]] г., у [[1386]] паводле Крэўскай уніі абраны каралём польскім пад імём Уладзіслаў ІІ Ягайла, да [[1392]] з'яўляўся адначасова каралём польскім і вялікім князем літоўскім, у 1392 паводле [[Востраўскае пагадненне|Востраўскага пагаднення]] перадаў пасаду вялікага князя літоўскага стрыечнаму брату [[Вітаўт Кейстутавіч|Вітаўту Кейстутавічу]]; |
||
⚫ | * [[Ягайла|Ягайла Альгердавіч]] — вялікі князь літоўскі з [[1377]] г., у [[1386]] паводле Крэўскай уніі абраны каралём польскім пад імём Уладзіслаў ІІ Ягайла, да [[1392]] з'яўляўся адначасова каралём польскім і вялікім князем літоўскім, у 1392 паводле [[Востраўскае пагадненне|Востраўскага пагаднення]] перадаў пасаду вялікага князя літоўскага стрыечнаму брату [[Вітаўт Кейстутавіч|Вітаўту Кейстутавічу]]; |
||
* [[Казімір IV Ягелончык|Казімір Ягайлавіч]] — вялікі князь літоўскі з [[1440]], а з [[1447]] — і кароль польскі пад імём Казімір IV Ягеллончык; |
* [[Казімір IV Ягелончык|Казімір Ягайлавіч]] — вялікі князь літоўскі з [[1440]], а з [[1447]] — і кароль польскі пад імём Казімір IV Ягеллончык; |
||
[[Image:Cranach the Younger Sigismund II Augustus.jpg|thumb|Жыгімонт ІІ Аўгуст — першы кароль польскі і вялікі князь літоўскі ў Рэчы Паспалітай. <small>[[Лукас Кранах Малодшы|Л. Кранах Малодшы]], каля [[1553]]. [[Музей Чартарыйскіх]], Кракаў.</small>]] |
[[Image:Cranach the Younger Sigismund II Augustus.jpg|thumb|Жыгімонт ІІ Аўгуст — першы кароль польскі і вялікі князь літоўскі ў Рэчы Паспалітай. <small>[[Лукас Кранах Малодшы|Л. Кранах Малодшы]], каля [[1553]]. [[Музей Чартарыйскіх]], Кракаў.</small>]] |
||
Радок 41: | Радок 40: | ||
* [[Жыгімонт I Стары|Жыгімонт I Стары Казіміравіч]] — вялікі князь літоўскі і кароль польскі з [[1506]] (каранаваны як кароль польскі ў [[1507]]); |
* [[Жыгімонт I Стары|Жыгімонт I Стары Казіміравіч]] — вялікі князь літоўскі і кароль польскі з [[1506]] (каранаваны як кароль польскі ў [[1507]]); |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
Пасля [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] [[1569]] г. з Польшчай вялікі князь ВКЛ адначасова быў каралём Польшчы, стаяў на чале агульнай дзяржавы — [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Тытул правіцеля ў Рэчы Паспалітай называўся ''кароль польскі і вялікі князь літоўскі'' (з дабаўленнем тытулаў па іншых землях, якімі ён правіў). Першым каралём польскім і вялікім князем літоўскім у Рэчы Паспалітай стаў Жыгімонт ІІ Аўгуст. |
Пасля [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] [[1569]] г. з Польшчай вялікі князь ВКЛ адначасова быў каралём Польшчы, стаяў на чале агульнай дзяржавы — [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Тытул правіцеля ў Рэчы Паспалітай называўся ''кароль польскі і вялікі князь літоўскі'' (з дабаўленнем тытулаў па іншых землях, якімі ён правіў). Першым каралём польскім і вялікім князем літоўскім у Рэчы Паспалітай стаў Жыгімонт ІІ Аўгуст. |
||
Радок 96: | Радок 94: | ||
| [[:pl:Butygejd|Butygejd]] |
| [[:pl:Butygejd|Butygejd]] |
||
|- |
|- |
||
| [[1292]] — [[1294]]<ref name=" |
| [[1292]] — [[1294]]<ref name="Упамінаецца ў"/> |
||
| |
| |
||
| [[:be:Будзівід|Будзівід]] |
| [[:be:Будзівід|Будзівід]] |
||
Радок 120: | Радок 118: | ||
| [[:pl:Jawnut|Jawnut]] |
| [[:pl:Jawnut|Jawnut]] |
||
|- |
|- |
||
| [[1345]] — [[1377]]<ref name="Уладарыў">Уладарыў разам з Кейстутам.</ref> |
| [[1345]] — [[1377]]<ref name="Уладарыў разам">Уладарыў разам з Кейстутам.</ref> |
||
| [[Image:Algirdas kunigaikštis.jpg|60px|Альгерд. Гравюра 1578 г.]] [[Выява:COA of Gediminids.svg|25 px|Гедзімінавічы]] [[Выява:Lob Печать Ольгерда.svg|25 px|Пячатка з княжацкім знакам]] |
| [[Image:Algirdas kunigaikštis.jpg|60px|Альгерд. Гравюра 1578 г.]] [[Выява:COA of Gediminids.svg|25 px|Гедзімінавічы]] [[Выява:Lob Печать Ольгерда.svg|25 px|Пячатка з княжацкім знакам]] |
||
| [[:be:Альгерд|Альгерд]] |
| [[:be:Альгерд|Альгерд]] |
||
Радок 126: | Радок 124: | ||
| [[:pl:Olgierd|Olgierd]] |
| [[:pl:Olgierd|Olgierd]] |
||
|- |
|- |
||
| [[1377]] — [[1381]]<ref name="Уладарыў разам" |
| [[1377]] — [[1381]]<ref name="Уладарыў разам"/> |
||
| [[Image:Jagiełło dispute.JPG|60px|Багаслоўская гутарка з удзелам Ягайлы. Выява XV ст.]] [[Выява:COA of Jogailaičiai dynasty Lithuania.png|25 px|Ягелоны]] |
| [[Image:Jagiełło dispute.JPG|60px|Багаслоўская гутарка з удзелам Ягайлы. Выява XV ст.]] [[Выява:COA of Jogailaičiai dynasty Lithuania.png|25 px|Ягелоны]] |
||
| [[:be:Ягайла|Ягайла]] |
| [[:be:Ягайла|Ягайла]] |
||
Радок 203: | Радок 201: | ||
|- |
|- |
||
| [[1576]]—[[1586]] |
| [[1576]]—[[1586]] |
||
| [[Файл: |
| [[Файл:Stefan Batory. Стэфан Баторы (Vilnia, XVI).jpg|60px]] [[Выява:BathoryArms.svg|25 px|Герб роду Батары]] |
||
| [[:be:Стэфан Баторый|Стэфан Баторый]] |
| [[:be:Стэфан Баторый|Стэфан Баторый]] |
||
| [[:lt:Steponas Batoras|Steponas Batoras]] |
| [[:lt:Steponas Batoras|Steponas Batoras]] |
||
Радок 215: | Радок 213: | ||
|- |
|- |
||
| [[1632]]—[[1648]] |
| [[1632]]—[[1648]] |
||
| [[Файл: |
| [[Файл:Rubens Władysław Vasa (detail).jpg|60px]] [[Выява:Armoiries famille Vasa.svg|25 px|Герб роду Васа]] |
||
| [[:be:Уладзіслаў Ваза|Уладзіслаў IV Ваза]] |
| [[:be:Уладзіслаў Ваза|Уладзіслаў IV Ваза]] |
||
| [[:lt:Vladislovas Vaza|Vladislovas IV Vaza]] |
| [[:lt:Vladislovas Vaza|Vladislovas IV Vaza]] |
||
Радок 261: | Радок 259: | ||
* [[Ганна Ягелонка]] ([[1575]]—[[1596]]) — каралева польская і вялікая княгіня літоўская, фактычна кіраўнікамі дзяржавы былі яе муж Стэфан Баторый і пляменнік Жыгімонт Ваза; такім чынам, Рэч Паспалітая ў 1575 — 1596 фармальна мела двух правіцеляў адначасова. |
* [[Ганна Ягелонка]] ([[1575]]—[[1596]]) — каралева польская і вялікая княгіня літоўская, фактычна кіраўнікамі дзяржавы былі яе муж Стэфан Баторый і пляменнік Жыгімонт Ваза; такім чынам, Рэч Паспалітая ў 1575 — 1596 фармальна мела двух правіцеляў адначасова. |
||
У Рэчы Паспалітай былі наступныя выпадкі разнагалоссяў па абранню караля і вялікага князя: |
У Рэчы Паспалітай былі наступныя выпадкі разнагалоссяў па абранню караля і вялікага князя: |
||
* [[Максіміліян II Габсбург|Максіміліян Габсбург]] ([[1575]]—[[1576]]) — імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі, абраны па падвойнай элекцыі 1575 г. адначасова з Баторыям; |
* [[Максіміліян II Габсбург|Максіміліян Габсбург]] ([[1575]]—[[1576]]) — імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі, абраны па падвойнай элекцыі 1575 г. адначасова з Баторыям; |
||
Радок 277: | Радок 275: | ||
== Галерэя == |
== Галерэя == |
||
<center><gallery> |
<center><gallery> |
||
Выява:Гродно Старый замок 02.jpg| |
Выява:Гродно Старый замок 02.jpg|Велікакняжацкі і каралеўскі [[Стары замак, Гродна|замак ХІV — XVІІІ ст. у г. Гродне (Стары замак)]]. |
||
Выява:Новы замак(Гародня) 1.jpg|Каралеўскі і |
Выява:Новы замак(Гародня) 1.jpg|Каралеўскі і велікакняжацкі [[Новы замак, Гродна|палац XVІІІ ст. у Гродне (Новы замак)]]. |
||
</gallery></center> |
</gallery></center> |
||
Версія ад 23:17, 27 ліпеня 2016
Вялікі князь літоўскі — найвышэйшы княжацкі тытул у Вялікім Княстве Літоўскім. Вялікі князь быў кіраўніком дзяржавы ў XIII — XVIII ст. Яму былі падначалены князі, магнаты, якія кіравалі асобнымі княствамі, землямі, вотчынамі.
Правы і абавязкі
Выбіраўся феадаламі, звычайна з сыноў ці блізкай радні папярэдняга вялікага князя. Меў шырокія паўнамоцтвы: весці міжнародныя справы, уступаць у саюзы, абвяшчаць вайну і заключаць мір, распараджацца ўзброенымі сіламі дзяржавы, дзяржаўнай маёмасцю, даходамі і скарбамі, дараваць дзяржаўную маёмасць, тытулы і званні, ажыццяўляць вышэйшы суд і памілаванне засуджаных. Яму належала заканадаўчая ініцыятыва, усе асноўныя законы і прававыя акты выдаваліся за яго подпісам.
Прывілей 1447 г. і прывілей 1492 г. юрыдычна абмежавалі ўладу вялікага князя літоўскага. Паводле іх ён не меў права самастойна вырашаць найбольш важныя пытанні знешняй і ўнутранай палітыкі. Нягледзячы на тое, што заканадаўчыя акты, у тым ліку Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г., падкрэслівалі, што ўлада вялікага князя ад Бога, яго становішча было тыповым для абмежаванага феадальнага манарха, правы яго грунтаваліся на выбарнай аснове. Калі ў XIV ст. Рада Вялікага княства Літоўскага пры вялікім князе была толькі дарадчым органам, то пазней яе значэнне намнога павысілася, многія мерапрыемствы дзяржаўнага кіравання маглі быць здзейснены толькі з яе згоды. У адсутнасць вялікага князя рада фактычна была вышэйшым дзяржаўным органам і дзейнічала самастойна.
Абмежаванне ўлады вялікага князя літоўскага прадугледжвалася заканадаўствам ВКЛ у форме клятвы і абяцання вялікім князем захоўваць пэўныя правы і прывілеі, а таксама ў форме прамой забароны. Напрыклад, вялікаму князю забаранялася пачынаць вайну або ўстанаўліваць падаткі на ваенныя патрэбы без дазволу на тое сойма, выдаваць законы, якія б пярэчылі Статуту ВКЛ, раздаваць духоўныя і свецкія пасады, тытулы і землі ВКЛ іншаземцам, у тым ліку польскай шляхце.
Гаспадарскі тытул
Вялікія князі літоўскія мелі адмысловы тытул — гаспадар. Гэты тытул таксама ужывальны (у розных формах) у дзяржавах, культурна і палітычна арыентаваных на Вялікае княства: Малдавіі, Чэхіі, Наўгародчыне, Цвяры, Маскве. У старабеларускіх крыніцах сустракаецца таксама у скарочаных формах: "осподар", "сподар".
Тытул паходзіць ад грэчаскага дэспат — правінцыйны кіраўнік у Візантыі, зрэдчас — незалежны (напрыклад — Эпірскі дэспатат за часам Лацінскай імперыі), раней у Персіі. У царкоўнаславянскай мове (а праз яе у пісьмовай мове Кіева, Ноўгарада і інш. гарадоў (княстваў) Русі) зыходны грэчаскі тэрмін пераняты пачаткова як гаспадзін (тытул асобы, таксама — Гаспадзін Вялікі Ноўгарад).
У Маскве пераняты таксама з беларускай формы як гасудар (вышэйшы тытул маскоўскага валадара, пазней — адзін з тытулаў). Мае таксама скарочаную форму судар (на узор беларускага спадар)
Гаспадар, як і яго скарочаныя беларускія формы (а роўна — іх маскоўскія адпаведнікі: гасудар, судар) ужываліся таксама як звычайны тытул шляхты.
Акрамя гэтага, вялікі князь літоўскі меў тытулы па назве земляў, якімі валодаў. Напрыклад, Жыгімонт III Ваза меў тытулы караля польскага, вялікага князя літоўскага, рускага, прускага, жамойцкага, мазавецкага, інфлянцкага, наследнага гаспадара і караля шведскага, гоцкага, вандальскага, вялікага княжыча фінляндскага і інш.
Дынастыі
У ХІІІ ст. сынам першага вялікага князя літоўскага Міндоўга быў Войшалк, які таксама стаў вялікім князем. Наступным пасля Войшалка быў Шварн Данілавіч (зяць Міндоўга), які належаў да галіцка-валынскіх князёў і быў адзіным вялікім князем літоўскім з роду Рурыкавічаў. Сынамі Будзівіда былі Віцень і, магчыма, Гедзімін. Родавыя сувязі астатніх вялікіх князёў літоўскіх ХІІІ ст. дакладна невядомы.
Пачынаючы з Гедзіміна (XIV ст.), усе вялікія князі літоўскія да Люблінскай уніі належаць да роду Гедзімінавічаў, а Ягайла, Казімір і наступныя — да Ягелонаў (галіны Гедзімінавічаў).
Вялікія князі літоўскія — каралі польскія
Пасля Крэўскай дынастычнай уніі 1385 г. з Польшчай 3 вялікія князі літоўскія станавіліся таксама каралямі польскімі:
- Ягайла Альгердавіч — вялікі князь літоўскі з 1377 г., у 1386 паводле Крэўскай уніі абраны каралём польскім пад імём Уладзіслаў ІІ Ягайла, да 1392 з'яўляўся адначасова каралём польскім і вялікім князем літоўскім, у 1392 паводле Востраўскага пагаднення перадаў пасаду вялікага князя літоўскага стрыечнаму брату Вітаўту Кейстутавічу;
- Казімір Ягайлавіч — вялікі князь літоўскі з 1440, а з 1447 — і кароль польскі пад імём Казімір IV Ягеллончык;
- Аляксандр Казіміравіч — вялікі князь літоўскі з 1492, а з 1501 — і кароль польскі пад імём Аляксандр Ягеллончык.
Яшчэ 2 вялікія князі літоўскія былі абраны каралямі польскімі практычна адразу:
- Жыгімонт I Стары Казіміравіч — вялікі князь літоўскі і кароль польскі з 1506 (каранаваны як кароль польскі ў 1507);
- Жыгімонт II Аўгуст Жыгімонтавіч — вялікі князь літоўскі і кароль польскі з 1548.
Пасля Люблінскай уніі 1569 г. з Польшчай вялікі князь ВКЛ адначасова быў каралём Польшчы, стаяў на чале агульнай дзяржавы — Рэчы Паспалітай. Тытул правіцеля ў Рэчы Паспалітай называўся кароль польскі і вялікі князь літоўскі (з дабаўленнем тытулаў па іншых землях, якімі ён правіў). Першым каралём польскім і вялікім князем літоўскім у Рэчы Паспалітай стаў Жыгімонт ІІ Аўгуст.
Спіс вялікіх князёў літоўскіх да Люблінскай уніі
Спіс вялікіх князёў літоўскіх пасля Люблінскай уніі
Дапаўняльныя звесткі
- Ганна Ягелонка (1575—1596) — каралева польская і вялікая княгіня літоўская, фактычна кіраўнікамі дзяржавы былі яе муж Стэфан Баторый і пляменнік Жыгімонт Ваза; такім чынам, Рэч Паспалітая ў 1575 — 1596 фармальна мела двух правіцеляў адначасова.
У Рэчы Паспалітай былі наступныя выпадкі разнагалоссяў па абранню караля і вялікага князя:
- Максіміліян Габсбург (1575—1576) — імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі, абраны па падвойнай элекцыі 1575 г. адначасова з Баторыям;
- Максіміліян Габсбург (1587—1589) — эрцгерцаг, сын імператара Максіміліяна II, абраны па падвойнай элекцыі 1587 г. адначасова з Жыгімонтам Вазай.
- Карл Густаў, кароль Швецыі, па заключэнні Кейданскай уніі лічыцца сваімі прыхільнікамі за вялікага князя літоўскага ў 1655—1660;
- Франсуа Луі Бурбон (1697) — прынц дэ Конці, абраны па падвойнай элекцыі 1697 г. адначасова з Аўгустам ІІ;
- Станіслаў Ляшчынскі (13 ліпеня 1704—1706) — адначасова кароль польскі Станіслаў II, абраны канфедэрацыяй, да адрачэння ў 1706 годзе Аўгуста Моцнага уладарыў адначасова з ім;
- Станіслаў Ляшчынскі (1733) — другі раз, адначасова кароль польскі Станіслаў II, абраны па падвойнай элекцыі 1733 г. адначасова з Аўгустам ІІІ.
Гл. таксама
Галерэя
-
Велікакняжацкі і каралеўскі замак ХІV — XVІІІ ст. у г. Гродне (Стары замак).
-
Каралеўскі і велікакняжацкі палац XVІІІ ст. у Гродне (Новы замак).