Казімір IV Ягелончык

Казімір IV
Казімір IV
	польск.: Kazimierz Jagiellończyk
	; Казімір IV. Марчэла Бачарэлі
вялікі князь літоўскі
	1440 — 1492
Папярэднік	Жыгімонт Кейстутавіч
Пераемнік	Аляксандр Ягелон
кароль польскі
	1447 — 1492
Папярэднік	Уладзіслаў III Варненчык
Пераемнік	Ян I Ольбрахт
Нараджэнне	30 лістапада 1427[…]; Кракаў, Польскае Каралеўства;
Смерць	7 чэрвеня 1492[…] (64 гады); Горадня, Вялікае Княства Літоўскае;
Месца пахавання	сабор Святых Станіслава і Вацлава;
Род	Ягелоны
Бацька	Ягайла
Маці	Соф’я Гальшанская
Жонка	Лізавета Габсбург
Дзеці	Уласла II, Ядзвіга Ягелонка, герцагіня Ландсхут-Баварская, Казімір Казіміравіч, Ян I Ольбрахт, Аляксандр Ягелончык, Жыгімонт I Стары, Барбара Ягелонка[d], Соф’я Ягелонка[d], Ганна Ягелонка[d], Фрыдэрык Ягелончык[d], Лізавета Ягелонка[d], Лізавета Ягелонка[d] і Лізавета Ягелонка[d]
Дзейнасць	суверэн
Узнагароды	Залатая Ружа[d]
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Казімір Андрэй Ягайлавіч (Ягелончык, Ягелон) (30 лістапада 1427, Кракаў — 7 чэрвеня 1492, Гродна) — вялікі князь літоўскі (1440—1492), кароль польскі (1447—1492).

Біяграфічныя звесткі[правіць | правіць зыходнік]

Малодшы сын Ягайлы і Соф’я Гальшанскай.

Абраны вялікім князем незалежніцкай партыяй на чале з Янам Гаштольдам пасля забойства Жыгімонта Кейстутавіча (1440). Пры абранні абяцаў вярнуць ВКЛ Валынь і Падолле захопленыя Польшчай, што пазней і выканаў. У 1444 г. вярнуў ад Польшчы ў склад ВКЛ Дарагічынскую зямлю. Пасля смерці свайго старэйшага брата Уладзіслава, караля польскага, быў запрошаны на польскі сталец. Але Казімір доўгі час не пагаджаўся, яго не адпускалі князі і баяры ВКЛ, якія не жадалі нават персанальнай уніі з Польшчай, але пасля ўсёж-такі пад уплывам маці даў згоду. У чэрвені 1447 г. абраны каралём Польшчы, але прысягу даў толькі ў 1453 г. У 1454 г. Казімір ажаніўся з Альжбэтай, дачкой памерлага германскага караля Альбрэхта II. У Казіміра і Альжбэты было трынаццаць дзяцей.

Унутраная палітыка[правіць | правіць зыходнік]

Казімір Ягелончык, малюнак Я. Матэйкі

Намагаўся ўмацаваць велікакняжацкую ўладу, аднак гэтага не атрымалася, вымушаны быў пашырыць правы феадалаў і шляхты. У 1441 г. задушыў выступленне смаленскіх гараджан, а ў 1490—1492 гг. — выступленні сялян на поўдні ВКЛ і Польшчы. У 1447 г. выдаў гэтак званы Казіміраў прывілей, якім пашырыў правы феадалаў ВКЛ, гарантаваў права ўласнасці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад іх людзей. У прывілеі прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя феадалы. Пры Казіміры вырасла роля паноў-рады і ўзмацніўся яе ўплыў на дзейнасць вялікага князя. У 1457 г. выдаў прывілей, паводле якага жыхары ВКЛ маглі вольна выязджаць за мяжу, акрамя варожых краін, у тым ліку для набыцця адукацыі. Аказваў матэрыяльную дапамогу студэнтам з дзяржаўнага скарбу. У 1468 г. выдаў Судзебнік, першую спробу кадыфікацыі крымінальнага і працэсуальнага права ВКЛ. У 1471 г. ліквідаваў удзельныя княствы. Прадстаўнікі незалежніцкай партыі, незадаволеныя збліжэннем з Польшчай, у 1480-х гадах арганізавалі змову супраць Казіміра, але яна была выкрыта. Выданнем Няшаўскага статута Казімір пачаў час палітычнага панавання ў Польшчы шляхецкага стану.

Знешняя палітыка[правіць | правіць зыходнік]

Пры Казіміры васалам Польшчы стала Мазавецкае княства, было далучана Асвенцімскае княства. У выніку трынаццацігадовай вайны з крыжакамі (1454—1466) па Таруньскім дагаворы (1466) Польшча вярнула Памор’е, атрымала Заходнюю Прусію, а Тэўтонскі ордэн трапіў у васальную залежнасць. Казіміру давялося амаль штогод адбіваць татарскія наезды. Добра прыняў намер наўгародскіх баяр на чале з Марфай Барэцкай далучыць Вялікі Ноўгарад да ВКЛ, але Іван III пасля доўгай аблогі захапіў Ноўгарад і жорстка расправіўся з баярамі.

Нашчадкі[правіць | правіць зыходнік]

Уладзіслаў Ягелончык (1456—1516), кароль чэшскі
Ядвіга Ягелонка (1457—1502)
Казімір (1458—1484)
Ян I Ольбрахт (1459—1501), кароль польскі
Аляксандр Ягелончык (1461—1506)
Сафія Ягелонка (1464—1512)
Альжбэта (1465—1466)
Жыгімонт Стары (1467—1548)
Фрыдэрык Ягелончык (1468—1503), біскуп кракаўскі, кардынал
Альжбэта II (1472—1480)
Ганна Ягелонка (1476—1503)
Барбара Ягелонка (1478—1534)
Альжбэта III (1483—1517)

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Дагавор ВКЛ і Маскоўскай дзяржавы, 1449

Зноскі

↑ ^а ^б Casimir IV // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ ^а ^б Lundy D. R. Casimir IV Jagellon, King of Poland // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>
↑ ^а ^б Casimir Jagellon // GeneaStar
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q98769076"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3100478"></a>
↑ Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek et al. Record #118990217 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 30 снежня 2014.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ https://culture.pl/pl/miejsce/wawel-siedziba-krolow-polski
↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
↑ ^а ^б ^в ^г Lundy D. R. The Peerage
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Беларуская энцыклапедыя. Т. 7. — Мн., 1998.
Беларуская энцыклапедыя. Т. 18. — Мн., 2004. — С. 229.
Беларусь: энцыкл. давед. — Мн., 1995.
Гулевич В. П. Казимир Ягайлович і Менглі Гірей: від "друзів" до ворогів // Українский історичний журнал. — К.: 2013. — № 1. — С. 40-66.
Мысліцелі i асветнікі Беларусі: Х — ХІХ стагоддзі: энцыкл. давед. — Мн., 1995. — С. 86.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 4. — Мн., 1997.
Герасімчык В. Праклён Ягелона. «Рукі каралёў сягаюць далёка» // Наша гісторыя, № 5, 2018, с. 50-52. ISBN 2617—2305

[_70954ad2db2acba0-1] а ^б Casimir IV // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[_18c167b7cda9740f-2] а ^б Lundy D. R. Casimir IV Jagellon, King of Poland // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>

[_a91c29c6f29b0074-3] а ^б Casimir Jagellon // GeneaStar
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q98769076"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3100478"></a>

[_cb5d914f44d7e113-4] Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek et al. Record #118990217 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 30 снежня 2014.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[_7c98e9a5beb325b8-5] ttps://culture.pl/pl/miejsce/wawel-siedziba-krolow-polski

[_795575f5d3c2cc3f-6] (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.

[_345de703e5b830fb-7] а ^б ^в ^г Lundy D. R. The Peerage
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

Г Р П Вялікія князі літоўскія
Спадчынныя князі	Міндоўг (1236—1263) · Транята (1263—1264) · Войшалк (1264—1267) · Шварн (1267—1268) · Трайдзень (1269—1281) · Даўмонт (1282—1285) · Будзікід (1285—1291) · Будзівід (1291—1295) · Віцень (1295—1315) · Гедзімін (1316—1341) · Яўнут (1341—1345) · Альгерд (1345—1377) · Ягайла (1377—1381) · Кейстут (1381—1382) · Ягайла (зноў) (1382—1392) · Вітаўт (1392—1430) · Свідрыгайла (1430—1432) · Жыгімонт Кейстутавіч (1432—1440) · Казімір (1440—1492) · Аляксандр (1492—1506) · Жыгімонт Стары (1506—1548) · Жыгімонт Аўгуст (1544—1572)
Выбарныя князі	Генрых Валуа (1573—1574) · Стэфан Баторый (1576—1586) · Жыгімонт Ваза (1587—1632) · Уладзіслаў Ваза (1632—1648) · Ян Казімір Ваза (1648—1668) · Міхал Карыбут Вішнявецкі (1669—1673) · Ян Сабескі (1673—1696) · Аўгуст II Вецін (1697—1704) · Станіслаў Ляшчынскі (1704—1709) · Аўгуст II Вецін (зноў) (1709—1733) · Станіслаў Ляшчынскі (зноў) (1733—1734) · Аўгуст III Вецін (1734—1763) · Станіслаў Аўгуст Панятоўскі (1764—1795)

Г Р П Манархі Польшчы
Князі палян	Земавіт Лешак Земамысл
Каралі Польшчы	Мешка I Баляслаў I Храбры Мешка II Безпрым Мешка II Баляслаў Запамятаваны Казімір I Аднавіцель Баляслаў II Смелы Уладзіслаў I Герман Баляслаў III Крывавусты Збігнеў
Князь-прынцэпс Польшчы	Уладзіслаў II Выгнаннік Баляслаў IV Кучаравы Мешка III Стары
Князь Кракава	Казімір II Справядлівы Мешка III Стары Казімір II Справядлівы Елена Усеваладаўна Лешак Белы Мешка III Стары Лешак Белы Мешка III Стары Уладзіслаў III Танканогі Лешак Белы Мешка IV Лешак Белы Уладзіслаў III Танканогі Конрад I Мазавецкі Генрых I Барадаты Генрых II Набожны Конрад I Мазавецкі Баляслаў V Сарамлівы Лешак Чорны Генрых IV Пробус Пшэмысл
Пржэмысловічы	Вацлаў II Чэшскі Вацлаў III Чэшскі
Пясты (князі Кракава)	Уладзіслаў I Лакетак
Каралі Польшчы	Уладзіслаў I Лакетак Казімір III Вялікі
Анжу	Людовік I Венгерскі Ядвіга
Ягелоны	Ягайла (Уладзіслаў II) Уладзіслаў III Варнскі Казімір IV Ягелон Ян I Ольбрахт Аляксандр Ягелон Жыгімонт I Стары Жыгімонт II Аўгуст
Выбарныя каралі	Генрых Валуа Ганна Ягелонка Стэфан Баторый Жыгімонт III Уладзіслаў IV Ян II Казімір Міхал Карыбут Вішнявецкі Ян III Сабескі Аўгуст II Моцны Станіслаў Ляшчынскі Аўгуст II Моцны Станіслаў Ляшчынскі Аўгуст III Станіслаў Аўгуст Панятоўскі
Варшаўскае герцагства	Фрыдрых Аўгуст I
Царства Польскае	Аляксандр I Мікалай I Часовы ўрад Мікалай I Аляксандр II Аляксандр III Мікалай II