Перайсці да зместу

Семіцкія мовы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Семіцкая
Таксон сям'я
Арэал Блізкі Усход, Паўночная Афрыка, Паўночна-Усходняя Афрыка, Мальта
Класіфікацыя
Катэгорыя Мовы Еўразіі, Мовы Афрыкі

Настратычныя мовы (гіпотэза)

Заходне-настратычныя мовы
Афразійскія мовы
Склад
Заходнесеміцкія мовы, Усходнесеміцкія мовы, Паўднёвасеміцкія мовы
Коды моўнай групы
ДАСТ 7.75–97 сем 593
ISO 639-2 sem
ISO 639-5 sem

Семіцкія мовы — група моў, адна з галін афразійскай, ці семіта-хаміцкай, макрасям'і моў, распаўсюджаных на Блізкім Усходзе, у Паўночнай Афрыцы і ва Усходняй Афрыцы[1], якая аб'ядноўвае некалькі буйных моўных сямей, звязаных адносінамі аддаленага сваяцтва.

З сучасных семіцкіх моў найбольш шырока распаўсюджаны

Паходжанне і ўзрост

[правіць | правіць зыходнік]

На семіцкіх мовах на працягу тысячагоддзяў размаўляе насельніцтва Блізкага Усходу.

Да сям'і семіцкіх моў адносяцца мовы:

Паводле распаўсюджанай гіпотэзы, продкі носьбітаў протасеміцкай мовы прыйшлі ў Пярэднюю Азію з Афрыкі, дзе знаходзілася прарадзіма афразійскіх моў. Паводле меркавання семітолага Ю. Зарынса, семіцкія мовы ўзніклі на тэрыторыі качавога пастухоўскага комплексу ў Аравіі, які з'явіўся ў перыяд асушвання клімату ў канцы дакерамічнага неаліту на старажытным Блізкім Усходзе (Глабальнае пахаладанне 6200 года да н.э.).

На працягу некалькіх тысячагоддзяў семіцкія плямёны неаднаразова здзяйснялі міграцыі на поўнач, асімілюючы насельніцтва іншых абласцей. У III тысячагоддзі да н.э. семіцкія плямёны занялі Месапатамію і, магчыма, засялялі вобласці, якія адпавядаюць тэрыторыі цяперашняй Сірыі. Адзін з найбольш шырока распаўсюджаных дыялектаў протасеміцкай мовы стаў звацца акадскай мовай (па геаграфічнай назве сталіцы Саргонаўскай імперыі (2350—2170 да н.э.). Элементы акадскай мовы пранікалі ў шумерскую. У другім тысячагоддзі да н.э. і Асірыя і Вавілон шырока выкарыстоўвалі акадскую мову[4][5]. Носьбіты гэтай мовы выкарыстоўвалі клінапіс, атрыманы ў спадчыну ад шумераў.

Пазней ролю «лінгва франка» ва ўсім рэгіёне Блізкага Усходу выконвала арамейская мова. Асабліва ўзмацняецца становішча арамейскай мовы ў эпоху кіравання Ахеменідаў (VII стагоддзе да н.э. — IV стагоддзе да н.э.), пры якіх яна становіцца афіцыйнай мовай імперыі.

Паводле Бібліі народы, якія размаўлялі на семіцкіх мовах паходзілі ад Сіма, сына Ноя.

Лінгвістычная характарыстыка

[правіць | правіць зыходнік]

Для фанетычнага ладу семіцкіх моў характэрны наступныя асаблівасці:

  • тры рады (серыі) зычных (звонкія, глухія і эмфатычныя)
  • абмежаваная колькасць галосных і іх падпарадкаваная роля
  • развітая сістэма гартанных зычных

Марфалогія і лексіка

[правіць | правіць зыходнік]
  • трохзычны корань са зменлівым галосным складам
  • наяўнасць двух родаў (мужчынскі і жаночы)
  • наяўнасць адмысловага — спалучанага — стану ў імёнаў (гл. ізафет, ідафа)
  • у старажытнасці дзеяслоўная сістэма складалася з перфекта-імперфекта; пазней перфект быў пераасэнсаваны, як правіла, як мінулы час, імперфект — як будучы (напр. іўрыт) ці цяперашні (напрыклад, у арабскай) час
  • сістэма дзеяслоўных парод і словаўтваральных мадэлей
  • агульная сістэма займенных суфіксаў
  • агульны слоўнікавы запас, які ахоплівае велізарную колькасць (парадку 20 тысяч) слоў самых розных сфер ужывання.
  • Дьяконов И. М. Семитские языки // Лингвистический энциклопедический словарь. — М.: Сов. энциклопедия, 1990. — С. 442—443. — ISBN 5-85270-031-2.
  • Старинин В. П. Структура семитского слова: Прерывистые морфемы. — М.: Изд-во восточной литературы, 1963. — 116 с.