Андрэй Мрый

Андрэй Мрый
Асабістыя звесткі
Псеўданімы	Андрэй Мрый
Дата нараджэння	1 (13) верасня 1893
Месца нараджэння	Доўгавічы, Доўгавіцкая воласць[d], Чэрыкаўскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя або Палуж 1, Палужская воласць[d], Чэрыкаўскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	8 кастрычніка 1943(1943-10-08) (50 гадоў)
Месца смерці	Мурманская вобласць, РСФСР, СССР
Грамадзянства	Расійская імперыя  Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусі  РСФСР  БССР
Альма-матар	Магілёўская духоўная семінарыя Кіеўская духоўная акадэмія
Месца працы	Наш край Цэнтральнае Бюро краязнаўства Звязда
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік, перакладчык, журналіст
Мова твораў	беларуская
Грамадская дзейнасць
Член у	Узвышша
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Андрэ́й Мрый (сапр. імя Андрэ́й Анто́навіч Шашале́віч; 1 (13 верасня) 1893, в. Палуж, або Доўгавічы, цяпер Магілёўская вобласць — 8 кастрычніка 1943, Мурманская вобласць, ГУЛАГ) — беларускі празаік, перакладчык, журналіст. Найбольш вядомы сваім сатырычным раманам на савецкую рэчаіснасць «Запіскі Самсона Самасуя».

Біяграфія

Раннія гады

Андрэй Шашалевіч у студэнцкія гады

Нарадзіўся 13 верасня 1893 года ў вёсцы Палуж, паводле іншых звестак у вёсцы Доўгавічы Чэрыкаўскага павета Магілёўскай губерні (цяпер Краснапольскі раён, Магілёўская вобласць). Брат драматурга Васіля Шашалевіча. З сям’і валаснога пісара Антона Дзяменцевіча Шашалевіча і Ефрасінні Фамінічны. У сям’і было пяцёра дзяцей: Антаніна, Андрэй, Настасся, Васіль, Аксіння. Бацька памёр у 1902 годзе і маці засталася адна з пяццю дзецьмі (малодшай дачцэ было 2 гады. Андрэй Шашалевіч рана палюбіў музыку, навучыўся іграць на віяланчэлі і разам з братам даваў канцэрты для аднавяскоўцаў.

Скончыў духоўнае вучылішча, у 1914 годзе скончыў Магілёўскую духоўную семінарыю. Працягваў вучобу ў Кіеўскай духоўнай акадэміі. З трэцяга курса ў 1916 годзе мабілізаваны ў школу прапаршчыкаў, вышэйшую адукацыю так і не скончыў. Праз 4 месяцы адпраўлены на фронт у 94-ы Енісейскі полк. У 1918—1921 гадах у Чырвонай Арміі, камандзір 345-й роты 14-га палка. Захварэў на тыф і пасля хваробы накіраваны на Заходні фронт, адкуль у 1921 годзе быў дэмабілізаваны.

Гады актыўнасці

У 1921—1926 гадах настаўнічаў у школе II ступені ў мястэчку Краснаполле (выкладаў гісторыю і французскую мову). У 1923 годзе разам з братам і шваграм яны ствараюць першы ў раёне народны тэатр. Краснаполле было далучанае да БССР у выніку ўзбуйнення рэспублікі 1924 года, пасля чаго Андрэй Мрый актыўна ўключаецца ў беларускі рух, пачынае супрацоўнічаць з часопісам «Наш край» — органам Цэнтральнага бюро краязнаўства. Выдаваў рукапісны часопіс «Пралеска», збіраў народную лексіку, дасылаў яе ў Слоўнікавую камісію Інбелкульта.

У жніўні 1926 года выехаў у Менск, дзе паводле прапановы Змітрака Бядулі стаў супрацоўнікам часопіса «Наш край», потым інспектарам Цэнтральнага бюро краязнаўства (1926—1930). 29 траўня 1929 года разам з братам Васілём прыняты ў сябры літаратурнага аб’яднання «Узвышша». З 1933 года і да арышту — стылістычны рэдактар у газеце «Звязда».

Рэпрэсіі

Фотаздымак Андрэя Мрыя з судовай справы

У ноч з 21 на 22 лютага 1934 года ў Менску па адрасе Стаўбцоўскі завулак, дом 6, кв. 1 Андрэй Мрый быў арыштаваны па «справе краснапольскіх настаўнікаў». Асуджаны «тройкай» НКУС 26 сакавіка 1934 года як «член антысавецкай контррэвалюцыйнай арганізацыі і падазроны ў шпіянажы» да 5 гадоў папраўча-працоўных лагераў і этапаваны ў Карагандзінскі лагер. Пасля падачы апеляцыі Генпракурору СССР 21 лістапада 1934 года тэрмін пазбаўлення волі быў зменены на тры гады высылкі ў Волагду, потым у Вельск, дзе працаваў бухгалтарам у леспрамгасе, рыбным кааператыве да снежня 1937 года.

У пачатку 1938 года прыехаў у Мурманск, выкладаў літаратуру ў адной з сярэдніх школ. Зноў арыштаваны 2 чэрвеня 1940 года па новым абвінавачванні за «ўдзел у антысавецкай арганізацыі». У час арышту ўсё створанае ў ссылцы (раман «Жывы дом», аповесці, навелы) было канфіскавана, рукапісы не знойдзены дагэтуль. 13 жніўня 1940 года асуджаны асобай нарадай НКУС СССР да 5 гадоў пазбаўлення волі. Этапаваны ва Усць-Вымскі канцлагер НКУС Комі АССР. 1 сакавіка 1943 года медыцынскай камісіяй прызнаны інвалідам, 23 верасня 1943 года быў вызвалены і адпраўлены паміраць дадому. Паводле некаторых звесткак забіты рэцэдывістамі ў цягніку.

Пасмяротна рэабілітаваны трыбуналам Беларускай ваеннай акругі 15 студзеня 1957 года. Асабовая справа Андрэя Шашалевіча № 10194-с захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.

Сям’я

Быў жанаты з Зоф’яй Андрэеўнай Зыкавай, дзеці Юрый (у 1934 г. 5 гадоў), Артур (у 1934 г. 3 гады), Аксана, Наталля.

Творчасць

Запіскі Самсона Самасуя, выд. 1953, Мюнхен

Дэбютаваў у друку ў 1924 годзе (газета «Савецкая Беларусь»). Друкаваўся ў «Голасе беларуса» (Вільня), «Узвышшы» і «Чырвоным сейбіце».

Аўтар нарысаў, апавяданняў («Пятрок», «Няпросты чалавек», «Камандзір», «Калектыў Яўмена», «Гармонія ў ружовым», «Моладзь», «Рабін» і інш.). У сатырычным рамане «Запіскі Самсона Самасуя» (часопіс «Узвышша», 1929; цалкам апублікаваны «Полымя», 1988) развенчвае мешчаніна-выскачку, тупога казарменнага паслушэнца, духоўна спустошанае грамадства. Паводле рамана зняты тэлефільм «Пратарчака жыцця, або Запіскі Самсона Самасуя» (1990). Пры першай публікацыі рамана ён быў абвешчаны «злосным пасквілем на савецкую рэчаіснасць», таму цалкам апублікаваны толькі ў часы галоснасці.

Для твораў Андрэя Мрыя характэрныя натуральнасць, складаныя жыццёвыя сітуацыі, рэальная праўда жыцця, паказ няпростых чалавечых характараў.

Навелы, аповесці і раман з лагернага жыцця «Жывы дом», напісаныя ў ссылцы, у час арышту ў Мурманску канфіскаваны і пакуль не выяўлены. Некаторыя творы перадрукаваны часопісамі «Маладосць», «Полымя», дзе надрукаваны таксама лісты «Другу працоўных Іосіфу Вісарыёнавічу Сталіну» (1988)

Пераклаў на беларускую мову «Тыса гаворыць» Бела Ілеша (1932), «Шляхамі ўзбочнымі» П. Загаруйкі (1932).

Бібліяграфія

1924 Пралетарскае мастацтва. Статуя Леніна. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1924, 24 ліпеня. — № 168. — С. 3. Краснапольскі раён Калінінскай акругі . // Савецкая Беларусь : газэта. — 1924, 7 кастрычніка. — № 232. — С. 3. Асьвета масаў у Краснапольскім раёне. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1924, 11 лістапада. — № 259. — С. 3. Краснапольскі раённы з’езд саветаў. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1924, 17 снежня. — № 290. — С. 3. 1925 Навалілі . // Савецкая Беларусь : газэта. — 1925, 12 сакавіка. — № 58. — С. 2. Разбудзілі!. // Савецкая Беларусь : газэта. — 1925, 4 красавіка. — № 76. — С. 2. 1927 Няпросты чалавек. (Апавяданьне). // Узвышша. — Менск: Узвышша, 1927. — № 3. — С. 69—76. Камандзір. (Апавяданьне). // Узвышша. — Менск: Узвышша, 1927. — № 4. — С. 81—85. Колектыў Яўмена. (Апавяданьне). // Узвышша. — Менск: Узвышша, 1927. — № 5. — С. 101—108. Гармонія ў ружовым. (Апавяданьне). // Узвышша. — Менск: Узвышша, 1927. — № 6. — С. 104—108. Ан. Ш. Кнігапіс. М. І. Касьпяровіч. Матэрыялы да вывучэньня Віцебскай краёвай літаратуры і мастацтва. Менск. 1927 г. 1500 экз., стр. 20. 15×22. // Маладняк : штомесячная літаратурна-грамадзка-палітычная часопісь / Ус. Ігнатоўскі, М. Зарэцкі, М. Адзінец. — Менск: «Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі», ліпень 1927. — № 9. — С. 107, 108. Краязнаўчы друк на БССР к 10 гадавіне Кастрычніка. // Наш Край : штомесячнік Цэнтральнага Бюро Краязнаўства пры Інстытуце Беларускай Культуры / С. Плаўнік. — Менск: кастрычнік 1927. — № 10 (25). — С. 72—74. 1928 Моладзь. // Чырвоны сейбіт : літаратурна-мастацкі дадатак да «Беларускай вёскі». — 928. — № 4—5 (24—25). — С. 2—6. Першая Усебеларуская выстаўка краязнаўчых фатаграфій і замалёвак. // Наш Край : штомесячнік Цэнтральнага Бюро Краязнаўства пры Інстытуце Беларускай Культуры / С. Плаўнік. — Менск: люты— сакавік 1928. — № 6—7 (33—34). — С. 3—10. Па Гомельскай акрузе (краязнаўчыя нататкі). // Наш Край : штомесячнік Цэнтральнага Бюро Краязнаўства пры Інстытуце Беларускай Культуры / С. Плаўнік. — Менск: лістапад 1928. — № 11 (38). — С. 43—50. 1929 Запіскі Самсона Самасуя (аповесьць). // Узвышша. — Менск: Узвышша, 1929. — № 3 (15). — С. 31—56. Запіскі Самсона Самасуя (аповесьць). // Узвышша. — Менск: Узвышша, 1929. — № 4 (16). — С. 48—62. Запіскі Самсона Самасуя (аповесьць). // Узвышша. — Менск: Узвышша, 1929. — № 6 (17). — С. 33—71. Па Дзьвіне ў Сураж. // Наш Край : штомесячнік Цэнтральнага Бюро Краязнаўства пры Беларускай Акадэміі Навук / С. Плаўнік. — Менск: жнівень—верасень 1929. — № 8—9 (47—48). — С. 64—70. Краязнаўчая праца ў раёне. // Наш Край : штомесячнік Цэнтральнага Бюро Краязнаўства пры Беларускай Акадэміі Навук / С. Плаўнік. — Менск: лістапад 1929. — № 11 (50). — С. 6—13.

1930 Арганізацыя працы і быт у калгасах Чачэрскага раёну. (Краязнаўчы нарыс паводле матар'ялаў экспэдыцыі ЦБК 1929 г.). // Наш Край : штомесячнік Цэнтральнага Бюро Краязнаўства пры Беларускай Акадэміі Навук / С. Плаўнік. — Менск: красавік 1930. — № 4 (55). — С. 34—49. Бібліяграфія: А. Шаўковіч і М. Курыловіч. Кароткі нарыс монаграфічнага апісаньня паўднёва-заходняй часткі Лельчыцкага раёну, Мазырскай акругі; цэнтар — Мілашэвіцкі сельсавет. // Наш Край : штомесячнік Цэнтральнага Бюро Краязнаўства пры Беларускай Акадэміі Навук / С. Плаўнік. — Менск: красавік 1930. — № 4 (55). — С. 72—73. Аб популярызацыі вытворчага краязнаўства // Савецкая Краіна : штомесячнік Цэнтральнага Бюро Краязнаўства пры Беларускай Акадэміі Навук / рэдакцыйная калегія. — Менск: лістапад—сьнежань 1930. — № 1-2. — С. 51—53. 1953 Запіскі Самсона Самасуя = Перадрук зь літаратурнага часапісу «Узвышша», № № 3, 4, 6. Менск 1929 г.. — Мюнхэн: Бацькаўшчына, 1953. — 110 с. 1988 Запіскі Самсона Самасуя : раман. // Полымя : літаратурна-мастацкі і грамадзка-палітычны часопіс / галоўны рэдактар: Сяргей Законнікаў. — Мінск: Полымя, 1988. — № 1(705). — ISSN 0130-8068. 1993 Творы / Укладанне, прадмова — Яўген Лецка. — Мінск: Мастацкая літаратура, 1993. — 317 с. — (Спадчына). — 7 500 экз. — ISBN 5-340-00527-5. 2008 Запіскі Самсона Самасуя : раман. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2008. — 124 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-02-1027-2.

Літаратура

• Васючэнка П. Вяртанне рамана, або Дзіўнае стварэнне Самасуя // ЛіМ. 1988, 29 крас.;
• Васючэнка П. Рэпрэсіраваны смех: Роздум над лёсам і творчасцю беларускага савецкага празаіка Андрэя Мрыя // Беларуская мова і літаратура ў школе. 1989, № 3;
• Грахоўскі С. Праўдзівыя дакументы жыцця // Полымя. 1988, № 1;
• Чыгрын І. Андрэй Мрый: спроба сатырычнай прозы // Чыгрын І. Крокі: Проза «Узвышша». Мн., 1989;
• Лецка Я. Празорлівасць мастака // Полымя. 1990. № 5.
• Мрый Андрэй // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1992—1995.
• Мрый Андрэй // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік / Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. — 22 000 экз. — ISBN 5-340-00709-X.
• Драздова З. У. Творчасць А. Мрыя і Л. Калюгі: Стылявыя асаблівасці. — Мн., 1997.
• Лецка Я. Р., Чыгрын І. П. Мрый А. // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).
• Маракоў Л. Вядомы пад псеўданімам А. Мрый // Роднае слова. 2001. № 9.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 3. Кніга 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Мн., 2005.
• Назараў В. Ф. Тайнапіс Андрэя Мрыя: падтэкст рэалій у творчасці пісьменніка / В. Ф. Назараў. — Мн.: Беларуская навука, 2016. — 360 с.
• Мрый А. (сапр. Шашалевіч Андрэй Антонавіч) // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 501. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

• Творы на «Беларускай Палічцы»
• Васіль Дэ Эм (Васіль Дранько-Майсюк). 20 нечаканых фактаў пра Андрэя Мрыя, які першым напісаў пра гвалт і садызм у Чырвонай арміі // Радыё Свабода, 13 верасня 2018