Перайсці да зместу

Дэвід Балтымар

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Дэвід Балтымар
англ.: David Baltimore
Дата нараджэння 7 сакавіка 1938(1938-03-07)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 6 верасня 2025(2025-09-06)[3][4] (87 гадоў)
Месца смерці
Грамадзянства
Жонка Alice S. Huang[d][4]
Род дзейнасці вірусолаг, выкладчык універсітэта, мікрабіёлаг, біяхімік, генетык
Навуковая сфера біяхімія, малекулярная біялогія, вірусалогія, біялогія[5], генетыка[5] і генетычная інжынерыя[5]
Месца працы
Альма-матар
Член у
Узнагароды
Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне

міжнародная прэмія Фонда Гайрднера (1974)

AMA Scientific Achievement Award[d] (2002)

 Нацыянальны навуковы медаль ЗША

член Еўрапейскай арганізацыі малекулярнай біялогіі[d]

NAS Award in Molecular Biology[d] (1974)

медаль сэра Ханса Крэбса[d] (1997)

член Амерыканскай асацыяцыі садзейнічання развіццю навукі[d]

член Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук

ганаровы доктар Універсітэта Буэнас-Айрэса[d]

ганаровы доктар Гарвардскага ўніверсітэта[d] (2005)

замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (1987)

Warren Triennial Prize[d] (1971)

прэмія фонду Уорэна Альперта[d] (2000)

Lasker-Koshland Special Achievement Award in Medical Science[d] (2021)
Сайт bbe.caltech.edu/p… (англ.)
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Дэвід Балтымар (англ.: David Baltimore; 7 сакавіка 1938(1938-03-07)[1][2][…], Манхэтэн, Нью-Ёрк[4] — 6 верасня 2025(2025-09-06)[3][4], Вудс-Хол[d], Масачусетс[4]) — амерыканскі біяхімік, малекулярны біёлаг і вірусолаг, педагог, папулярызатар навукі[15]. У 1971 годзе прапанаваў класіфікацыю вірусаў у залежнасці ад тыпу геномнай нуклеінавай кіслаты і спосабу яе рэплікацыі. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне (1975).

Прэзідэнт Каліфарнійскага тэхналагічнага інстытута у 1997—2006 гады, цяпер эмерыт і яго прафесар, раней прэзідэнт Ракфелераўскага ўніверсітэта (з 1990) і прафесар Масачусецкага тэхналагічнага інстытута, у апошнім прапрацаваў больш за чвэрць стагоддзя і з’яўляўся дырэктарам-заснавальнікам Whitehead Institute[en] (1982—1990).

Член Нацыянальнай акадэміі навук ЗША і Нацыянальнай медыцынскай акадэміі ЗША, а таксама Амерыканскага філасофскага таварыства, замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства і Французскай акадэміі навук. Ганараваны Нацыянальным навуковым медалём ЗША (1999).

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Скончыў Суортмор-каледж (1960), вывучаў малекулярную біялогію і вірусалогію ў Масачусецкім тэхналагічным інстытуце (1960—1961) і Ракфелераўскім універсітэце, у апошнім у 1964 годзе атрымаў ступень доктара філасофіі (PhD), а затым удасканальваўся па біяхіміі зноў у Масачусецкім тэхналагічным інстытуце (1964—1965). У 1965—1968 гадах — навуковы супрацоўнік інстытута біялагічных даследаванняў імя Дж. Солка ў Сан-Дыега (штат Каліфорнія). З 1968 года — асацыіраваны прафесар мікрабіялогіі, з 1972 года — поўны прафесар Масачусецкага тэхналагічнага інстытута і ў 1982—1990 гадах — дырэктар-заснавальнік яго Whitehead Institute[en]. З 1990 года — прэзідэнт Ракфелераўскага ўніверсітэта. У 1997—2006 гадах — прэзідэнт Каліфарнійскага тэхналагічнага інстытута, затым — эмерыт, пазней таксама — Міліканаўскі прафесар (Robert Andrews Millikan Professor) біялогіі.

Старшыня Камітэта па даследаванні СНІДу Нацыянальнага інстытута здароўя ЗША (з 1986 года), а таксама кансультант па пытаннях медыцыны шэрагу ўрадавых устаноў, з 1979 года — член Вучонага савета навукова-даследчага інстытута імя Х. Вейцмана.

Балтымару належыць адно з найбуйнейшых дасягненняў у малекулярнай біялогіі і генетыцы XX стагоддзя: ён эксперыментальна даказаў, што носьбітам генетычнай інфармацыі можа быць не толькі малекула ДНК (дэзоксірыбануклеінавай кіслаты), што да яго не падвяргалася сумневу, але і малекула РНК (рібанукляінавай кіслаты), якой да гэтага прыпісвалася толькі функцыя пераносу генетычнай інфармацыі ад ДНК да бялку. Пачаўшы ў сярэдзіне 1960-х гадоў даследаванні вірусаў поліяміеліту, якія змяшчаюць РНК, (шэраг лабараторных эксперыментаў ён праводзіў разам з жонкай Эліс, мікрабіёлагам), Балтымар затым звярнуўся да пухлінародным вірусам, шмат з якіх таксама ўтрымлівалі РНК, але не ўтрымлівалі ДНК. У серыі эксперыментаў канца 1960-х — пачатку 1970-х гадоў Балтымар усталяваў, што здольнасць вірусаў, якія змяшчаюць РНК, паражаць клеткі тканін чалавека і жывёл — гэта вынік так званай зваротнай транскрыпцыі, то бок магчымасці перадачы генетычнай інфармацыі ад ДНК да РНК, а затым да бялку (транскрыпцыя), а, наадварот, ад малекулы РНК да ферментаў ДНК — полімеразе (рэвертазе) і ўжо ад яго да клеткі, якая ў выніку перараджаецца ў пухлінную. Адкрыццё (адначасова з Хоўардам Тэмінам і незалежна ад яго) зваротнай транскрыпцыі дазволіла Балтымару раскрыць механізм ўзнікнення многіх формаў злаякасных пухлін і лейкозаў. Пасля 1973 Балтымар адкрыў і апісаў восем раней невядомых онкагенаў вірусаў, якія адносяцца да так званых рэтравірусаў (да апошніх належаць таксама ўзбуджальнікі гепатыту і СНІДу). У той жа час Балтымар на базе гэтага адкрыцця распрацаваў метады штучнага сінтэзу генаў, якія вызначаюць структуру бялку ў малекулах гемаглабіну чалавека, заклаўшы, такім чынам, асновы геннай інжынерыі.

За гэтыя адкрыцці ў 1975 годзе ён быў ганараваны Нобелеўскай прэміяй па фізіялогіі і медыцыне (сумесна з Хоўардам Тэмінам і Рэната Дульбека).

Акрамя таго, у 1986 годзе Балтымар сумесна з Сінам адкрылі адзін з найбольш ключавых транскрыпцыйных фактараў — NF-kB. Гэты фактар да гэтага часу актыўна вывучаецца, і ўжо паказана, што ён уцягнуты ў рэалізацыю амаль усіх ключавых працэсаў у клетках эукарыёт.

Балтымар належыць да тых навукоўцаў, якія бачаць небяспеку злоўжывання дасягненнямі геннай інжынерыі і выступаюць за мараторый на некаторыя напрамкі даследаванняў у гэтай галіне.

Ён падпісаў «Папярэджанне навукоўцаў чалавецтву» (1992)[16], а ў 2016 годзе — ліст з заклікам да Greenpeace, Арганізацыі Аб’яднаных Нацый і ўрадам усяго свету спыніць барацьбу з генетычна мадыфікаванымі арганізмамі (ГМА)[17][18][19].

Член Нацыянальнай акадэміі навук ЗША (1974)[20] і Нацыянальнай медыцынскай акадэміі ЗША (1988), Амерыканскага філасофскага таварыства (1997) і Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук (1974), Папскай акадэміі навук(1978), замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства (1987), Еўрапейскай акадэміі (1999) і Французскай акадэміі навук (2000), член EMBO (1983) і Амерыканскай асацыяцыі імунолагаў (1984), а таксама Амерыканскай асацыяцыі садзейнічання развіццю навукі, ганаровы доктар шэрагу амерыканскіх і замежных універсітэтаў, у прыватнасці Ракфелераўскага універсітэта (2004).

Узнагароды

[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б Балтимор Дейвид // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.
  2. ↑ а б David Baltimore // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ а б David Baltimore, former Caltech president and Nobel winner, dead at 87 — Pasadena Star-News, 2025. Праверана 8 верасня 2025.
  4. ↑ а б в г д е ё ж Kolata G. David Baltimore, Nobel-Winning Molecular Biologist, Dies at 87 / J. Kahn — Manhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2025. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X Праверана 7 верасня 2025.
  5. ↑ а б в Národní autority České republiky Праверана 26 кастрычніка 2025.
  6. ↑ а б в г д е ё nobelprize.org — Nobel Foundation. Праверана 7 верасня 2025.
  7. ↑ Fellows Directory Праверана 16 мая 2019.
  8. ↑ www.academie-sciences.fr Праверана 16 мая 2019.
  9. ↑ а б www.pas.va Праверана 16 мая 2019.
  10. ↑ а б www.pas.va Праверана 8 верасня 2025.
  11. ↑ Dr. David Baltimore — Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук. Праверана 16 мая 2019.
  12. ↑ people.embo.org Праверана 16 мая 2019.
  13. ↑ www.ae-info.org
  14. ↑ а б в www.pas.va
  15. ↑ Caltech’s David Baltimore and Fiona Harrison Named among America’s Best Leaders for 2008 | www.caltech.edu
  16. ↑ [1]Предупреждение учёных человечеству (англ.)
  17. ↑ 107 Nobel laureates sign letter blasting Greenpeace over GMOs
  18. ↑ Laureates Letter Supporting Precision Agriculture (GMOs)
  19. ↑ Список нобелевских лауреатов подписавших письмо
  20. ↑ David Baltimore (англ.)

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Дэвід_Балтымар&oldid=5037394"