Судна на паветранай падушцы

Схема судна на паветранай падушцы: 1 — маршавыя вінты; 2 — струмень паветра; 3 — вентылятар; 4 — гнуткая перапонка

Су́дна на паве́транай паду́шцы, СПП — судна (карабель), у якога ўся маса або значная яе частка на хаду ці без ходу падтрымліваецца над вадой (грунтам, лёдам або любы іншы апорнай паверхняй) сіламі залішняга ціску паветра, якое пастаянна напампоўваецца пад дішча.

Судна на паветранай падушцы «Сірыус» на выставе «Армія-2022»

Судна «Kaiman-10» рухаецца па снегу

Пасажырскае СПП «Хивус-48»

Гісторыя

Канструкцыю судна на паветранай падушцы прапанаваў у 1716 годзе шведскі вучоны Эмануэль Сведэнборг. Пасля яго над гэтай ідэяй працавалі брытанцы Уільям Фруд і Джон Тарнікрофт, швед Густаў Лаваль, аўстра-венгерскі афіцэр і вынаходнік Дагаберт фон Тамамюль, француз Шарль Тэрык. У 1915 годзе фон Тамамюль пабудаваў эксперыментальны тарпедны катар з паддувам, які дасягнуў хуткасці 40 вузлоў. Прынцып руху на паветранай падушцы абгрунтаваў у 1927 годзе К. Э. Цыялкоўскі (у працы «Сопротивление воздуха и скорый поезд»). У СССР працы па канструяванню СПП для ваенных мэт былі пачаты ў 1927 годзе пад кіраўніцтвам прафесара У. І. Ляўкова, а ў 1935 годзе прайшло першае выпрабаванне. У 1937—1940 гадах калектывам спецыялістаў пад кіраўніцтвам У. І. Ляўкова былі створаны амфібійныя катэры на паветранай падушцы некалькіх тыпаў. У канцы 1930-х гадоў катар Ляўкова скегавага тыпу «Л-5» вагой 9 тон дасягнуў хуткасці ў 73 вузлы (больш за 135 км/г). У 1955 годзе брытанскі вынаходнік Крыстафер Какерэл (англ.: Christopher Cockerell) падаў заяўку на патэнт канструкцыі СПП сапловага тыпу. У 1959 годзе першае пабудаванае ім судна SR-N1 перасекла праліў Ла-Манш за 20 хвілін.

У 1960—1970-х гадах інтарэс да будаўніцтва суднаў на паветранай падушцы моцна ўзрос. Распрацоўкай праектаў і пабудовай вопытных узораў СПП ўзмоцнена заняліся ў шэрагу краін Еўропы, ЗША, Канадзе і Японіі. Эксперыментальна-тэарэтычныя даследаванні па аэрагідрадынаміцы СПП сталі праводзіцца ў такіх навуковых цэнтрах, як Нацыянальная фізічная лабараторыя ў Вялікабрытаніі, Даследчы басейн імя Д. Тэйлара і Аэрадынамічная лабараторыя імя Лэнглі ў ЗША, Нацыянальны навукова-даследчы камітэт у Францыі. У пачатку 1960-х гадоў у СССР сталі распрацоўвацца пасажырскія СПП, прызначаныя для серыйнай пабудовы. Яшчэ ў 1950-х гадах пачаліся працы па выкарыстанню суднаў на паветранай падушцы ў ваенных мэтах.

У цяперашні час судны на паветранай падушцы шырока выкарыстоўваецца ва ўсім свеце для перамяшчэння розных грузаў. Найбуйнейшым з іх была 700-тонная цыстэрна-сховішча.

Класіфікацыя

Асноўныя прыкметы класіфікацыі сучасных суднаў на паветранай падушцы, якія адлюстроўваюць асаблівасці іх канструкцыі і прынцыпу работы:

• ступень узаемасувязі судна з апорнай паверхняй;
• схема стварэння паветранай падушкі;
• канструкцыйны тып агароджы паветранай падушкі.

Па ступені ўзаемасувязі з апорнай паверхняй СПП падзяляюцца на

• СПП класа А (амфібійныя СПП) — судны з поўным адрывам ад апорнай паверхні. Яны могуць рухацца з вялікай скорасцю не толькі над вадой, але і над цвёрдай паверхняй (зямля, лёд, снег і г.д.). Амфібійныя СПП абсталяваны гнуткай агароджай паветранай падушкі па ўсім яе перыметры;
• СПП класа Б (скегавыя СПП, ССПП) — судны з няпоўным адрывам корпуса ад вады. Паветраная падушка на гэтых суднах з бакоў агароджваецца жорсткімі паплаўкамі-скегамі, якія знаходзяцца ў кантакце з вадой пры ўсіх рэжымах руху, а з носа і кармы — гнуткімі агароджамі. Скегі звязваюць СПП з вадой у любым рэжыме руху, што паляпшае іх манеўраныя якасці, эканамічнасць і зніжае шумнасць за кошт выкарыстання ў якасці рухачоў грабных вінтоў і вадамётаў. Але іх магчыма выкарыстоўваць толькі на водных трасах з глыбінямі фарватара не менш 0,5 м;
• СПП прамежкавага класа (паўамфібійныя СПП) — судны з гнуткай агароджай па ўсім перыметры паветранай падушкі і адрозніваюцца ад амфібійных СПП наяўнасцю пакарочаных скегаў, размешчаных у сярэдняй частцы корпуса судна.

Па прынцыповай схеме стварэння паветранай падушкі адрозніваць:

• СПП з камернай схемай стварэння паветранай падушкі, пры якой паветра падаецца непасрэдна ў паветраную падушку праз шахты або каналы з вялікім гідраўлічным сячэннем. Паветра падаецца ў падушку з малой хуткасцю і не аказвае рэактыўнага уздзеяння. Выкарыстоўваецца ў і ў амфібійных і ў скегавых СПП;
• СПП з сапловай схемай стварэння паветранай падушкі. Паветра ў падушку падаецца пад вялікім ціскам праз вузкія кругавыя каналы-соплы, якія абмяжоўваюць плошчу паветранай падушкі са знешняга боку, што стварае дадатковую рэактыўную пад’ёмную сілу. Такая схема выкарыстоўваецца ў СПП амфібійнага тыпу.

Амфібійныя СПП часам маюць змешаную схему стварэння паветранай падушкі.

Літаратура

• Су́дна на паве́транай паду́шцы (СПП) // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 252. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Судно на воздушной подушке // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
• Качанов, И. В. Конструкции быстроходных судов: пособие для студентов специальности 1-37 03 02 «Кораблестроение и техническая эксплуатация водного транспорта»: в 3 ч. Ч. 3 : Суда на воздушной подушке (руск.) / И. В. Качанов, Ю. П. Ледян, М. К. Щербакова; под науч. ред. И. В. Качанова. — Мн.: БНТУ, 2015. — 106 с. — ISBN 978-985-550-106-1 (Ч. 3).
• Кора́бль на возду́шной поду́шке // Военно-морской словарь (руск.) / Гл. ред. В. Н. Чернавин. — М.: Воениздат, 1989. — С. 198. — 511 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00174-X.
• Воздушная подушка // Военно-морской словарь для юношества: Около 10 000 слов (руск.) / Под общ. ред. П. А. Грищука. — 2-е изд.. — М.: ДОСААФ, 1988. — С. 88. — 560 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-7030-0298-2.
• Корабли (суда) на воздушной подушке // Военно-морской словарь для юношества: Около 10 000 слов (руск.) / Под общ. ред. П. А. Грищука. — 2-е изд.. — М.: ДОСААФ, 1988. — С. 197. — 560 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-7030-0298-2.

Спасылкі

• Чекркашин А. Еще раз о амфибиях. Суда на воздушной подушке, производимые в России // Оружие России Архівавана 2 жніўня 2023. (руск.)
• Суда на воздушной подушке // Военный обзор MILITARYARMS.RU (руск.)
• Суда на воздушной подушке: классификация, история создания (руск.)
• Суда на воздушной подушке: что это, зачем они нужны и как устроены // itBoat (руск.)
• «Хаска», «Сивуч» и другие: скеговые суда на воздушной подушке // «Ростех» (руск.)
• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Судна на паветранай падушцы