Ян Казімір Сапега

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Ян Казімір Сапега
Ян Казімір Сапега. К. З. Кноэфель, 1762
Ян Казімір Сапега. К. З. Кноэфель, 1762
Герб «Ліс»
Герб «Ліс»
гетман вялікі літоўскі
1708 — 1709
Папярэднік Казімір Ян Сапега

Нараджэнне 1675
Смерць 22 лютага 1730(1730-02-22) ці 25 чэрвеня 1730(1730-06-25)[1]
Месца пахавання
Род Сапегі
Бацька Францішак Стэфан Сапега[1]
Маці Ганна Крысціна з Любамірскіх[d][1]
Жонка Людвіка Марыя з Апалінскіх[d][1]
Дзеці Пётр Павел Сапега[2], Кацярына Людвіка з Сапегаў[d][3], Андрэй Францішак Сапега[d][2], Казімір Антоні Сапега[d][2], Н з Сапегаў[d][2], Павел Сапега[d][3], Міхал Антоні Сапега[d][3] і Францішак Антоні Сапега[d][3]
Адукацыя
Дзейнасць дыпламат
Званне Генерал-фельдмаршал (Расія)
Узнагароды
ордэн Святога апостала Андрэя Першазванага кавалер Ордэна Святога Аляксандра Неўскага
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ян Казімір Сапега (? — 22 лютага 1730) — дзяржаўны і ваенны дзеяч Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі. Генерал-фельдмаршал расійскай службы (1726). З роду Сапегаў. Вучыўся ў езуіцкіх калегіумах Варшавы (да 1685) і Брунсберга (Бранева, 1692). З 1682 года стараста бабруйскі, з 1697 года пасол (дэпутат) сойма ад Берасцейскага ваяводства. Удзельнік Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў. Для атрымання дзяржаўных пасад і захавання зямельных уладанняў неаднаразова мяняў палітычную арыентацыю.

У 1702 годзе далучыўся да войска караля Рэчы Паспалітай Аўгуста II, але неўзабаве перайшоў на бок шведаў. Адзін з ініцыятараў Варшаўскай канфедэрацыі 1704 года, створанай для дэтранізацыі Аўгуста II і абрання каралём Станіслава Ляшчынскага. Атрымаў шэраг перамог над войскамі Аўгуста II каля Пултуска (1704), Ляхавічаў (12 красавіка 1709 года), удзельнік няўдалай бітвы каля Каліша (1706). 13 мая 1709 года разбіты рускімі войскамі каля Лядухава (Украіна). У 1708—1709 гадах вялікі гетман літоўскі (прызначаны шведскім каралём Карлам XII). Пасля паразы шведаў у Палтаўскай бітве 1709 года перайшоў на бок рускіх і Аўгуста II і дамогся для сябе амністыі; 11 лістапада 1709 года яго 15-тысячнае войска капітулявала каля Берасця і было распушчана. Аднак, страціўшы пасаду гетмана, з канца 1709 года з мэтай вяртання гетманскай булавы зноў павёў барацьбу (у 1711—1713 гадах) супраць Аўгуста. У 1713 годзе зноў перайшоў на яго бок і атрымаў амністыю. Выношваў план захопу Карла XII у час яго праезду праз Польшчу з Бендэр (Малдова) у Памор’е і выдачы яго аднаму з кіраўнікоў Сандамірскай канфедэрацыі вялікаму кароннаму гетману Адаму Сяняўскаму. Але пасля няўдачы гэтай аперацыі быў сам арыштаваны прыхільнікамі Аўгуста II і аддадзены пад суд гетманаў; вызвалены праз заступніцтва крымскага хана Даўлет-Гірэя. У 1714 годзе прапаноўваў Аўгусту II пачаць вайну супраць Расіі ў саюзе са Швецыяй і Турцыяй, каб вярнуць Інфлянты. Спрабаваў выкарыстаць у сваіх мэтах барацьбу Віленскай канфедэрацыі 1716 года з Саксонскай дынастыяй. У 1720 годзе разарваў адносіны з Аўгустам II.

Намераваўся ажаніць свайго сына Пятра з Марыяй — дачкой расійскага князя Д. Меншыкава, які хацеў з дапамогай Сапегаў атрымаць Курляндскае Земгальскае герцагства (заручыны адбыліся вясной 1726 года ў Пецярбургу, падарожжа Сапегі ў расійскую сталіцу апісана ў яго дзенніку). Аднак планы Меншыкава не здзейсніліся, і пасля скасавання заручын іх адносіны пагоршыліся. Тым не менш Ян Казімір застаўся пры двары Кацярыны I і захаваў свае пазіцыі пры Пятру II (1727—1730). Удзельнічаў у рабоце вышэйшых дзяржаўных устаноў Расіі. Пасля ссылкі Меншыкава (1727) генерал-губернатар Пецярбурга і Інгрыі. Выступаў за падтрымку Станіслава Ляшчынскага з боку Расіі ў саюзе з Францыяй. Вясной 1728 года выехаў у Вялікае Княства Літоўскае, каб умацаваць пазіцыі Сапегаў у дзяржаве, але беспаспяхова.

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]