Лувійскія іерогліфы
| Лувійскія іерогліфы | |
|---|---|
 Прамалёўка адваротнага боку іерагліфічнага друку, знойдзенай у культурным слоі Троі VIIb. |
|
| Тып пісьма | адкрыта-складовае + ідэаграмы |
| Мовы | лувійская мова |
| Тэрыторыя | цэнтральная Анатолія |
| Гісторыя | |
| Месца ўзнікнення | Хецкае царства |
| Дата стварэння | каля 2000 да н.э. |
| Перыяд | каля 14 - 8 стст. да н.э. |
| Паходжанне | арыгінальнае |
| Развілася ў | няма |
| Роднасныя | няма |
| Уласцівасці | |
| Статус | знікла |
| Напрамак пісьма | бустрафедон |
| Знакаў | некалькі сот |
| ISO 15924 | Hluw |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Лувійскія іерогліфы — самабытная пісьменнасць, распаўсюджаная ў Хецкім царстве. Вядомая пад назвай «хецкія іерогліфы» (па назве царства), «лувійскія іерогліфы» (па назве мовы, якую яны перадавалі) або «анаталійскія іерогліфы» (па месцазнаходжанні). Хоць знакі маюць малюнкавы выгляд, пісьменнасць у сваёй аснове з'яўляецца не ідэаграфічнай, а складовай. Паводле паходжання пісьменнасць не мае нічога агульнага з пісьменнасцямі суседніх рэгіёнаў[1][2][3].
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Па часе ўзнікнення лувійскія іерогліфы з'яўляюцца пазнейшымі, чым хецкі клінапіс (адаптаваная форма акадскага клінапісу), і паступова выцеснілі апошні.
Найбольш раннія прыклады сустракаюцца на асабістых пячатках і вельмі кароткія: надпісы ўтрымліваюць толькі імёны, тытулы і магічныя знакі. Даволі доўгія тэксты выяўлены на манументальных надпісах на камені, некалькі дакументаў захаваліся на свінцовых палосках.
Першыя манументальныя надпісы адносяцца да позняга бронзавага веку, прыкладна XIV—XIII стст. да н.э. На працягу наступных двух стагоддзяў лувійскія іерогліфы засведчаны толькі вельмі рэдкімі знаходкамі, пасля чаго ў слаях з X па VIII стст. да н.э. яны зноў прадстаўлены ў вялікай колькасці. Прыкладна ў пачатку VII ст. да н.э. яны знікаюць канчаткова, выцесненыя малаазійскімі алфавітамі.
Мова
[правіць | правіць зыходнік]Відавочна, пісьменнасць была распрацавана і прыстасавана спецыяльна для лувійскай мовы, а не запазычана звонку (пра гэта гаворыць, у прыватнасці, адсутнасць складаў з галосным -е-). Тэкстаў, запісаных гэтым пісьмом на іншых мовах, не выяўлена[4], хоць у тэкстах і сустракаюцца іншамоўныя ўкрапіны — хурыцкія імёны багоў ці глосы з урарцкай мовы (прыклад: 
á — ḫá+ra — ku =
aqarqi ці 
tu — ru — za = 
ṭerusi, дзве адзінкі вымярэнняў).
Тыпалогія
[правіць | правіць зыходнік]Як і егіпецкія іерогліфы, лувійскія складаюцца з гукавых (адкрытаскладовых, некалькі двухскладовых) і лагаграфічных знакаў. Наконт чытання большасці складовых знакаў дагэтуль маюцца сумневы, з якой галоснай іх чытаць — а ці i.
Словы маглі запісвацца лагаграмамі, фанетычна ці змяшаным спосабам (гэта значыць лагаграма + фанетычны кампанент), перад словамі мог ставіцца дэтэрмінатыў (знак, які вызначае, да якога класа адносіцца слова).
У адрозненне ад егіпецкіх, радкі лувійскіх іерогліфаў пісаліся напераменку злева направа, затым справа налева (такі напрамак пісьма грэкі называлі бустрафедон, літаральна «па ходзе вала» (які арэ поле).
Некаторыя знакі Фесцкага дыска нагадваюць лувійскія іерогліфы (на гэтай падставе У. Георгіеў спрабаваў прачытаць Фесцкі дыск), аднак у цэлым гэта розныя, не звязаныя адна з адной пісьменнасці.
Дэшыфроўка
[правіць | правіць зыходнік]
Першыя крокі ў дэшыфроўцы зрабілі А. Сейс, Б. Грозны, І. Фрыдрых, якім удалося ўсталяваць чытанне некалькіх дзясяткаў знакаў.
Большую частку знакаў дэшыфраваў Эмануэль Ларош у 1960 г. У 1973 Дэвід Хокінс, Ганна Марпурга Дэвіс і Гюнтэр Нойман усталявалі, што мова надпісаў была лувійскай, а не хецкай, пры гэтым яны выправілі частку памылковых прачытанняў знакаў, напрыклад, для знакаў *376 і *377 замест i, ī были предложены чтения zi, za.
Зноскі
- ↑ A. Payne, Hieroglyphic Luwian (2004), p. 1.
- ↑ Melchert, H. Craig. 2004. «Luvian», in The Cambridge Encyclopedia of the World’s Ancient Languages, ed. Roger D. Woodard. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-56256-2
- ↑ Melchert, H. Craig. 1996. «Anatolian Hieroglyphs», in The World’s Writing Systems, ed. Peter T. Daniels and William Bright. New York and Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-507993-0
- ↑ R. Plöchl, Einführung ins Hieroglyphen-Luwische (2003), p. 12.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
|
Лувійскія іерогліфы на Вікісховішчы |
|---|
- http://www.ancientscripts.com/luwian.html
- Luwian Hieroglyphics Архівавана 12 ліпеня 2006. from the Indo-European Database
- Sign list, with logographic and syllabic readings
