Аслан Аліевіч Масхадаў

Аслан (Халід) Аліевіч Масхадаў
чач.: Масхадан Іаьлин кІант Аслан (Халид)
2-і Прэзідэнт Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя 12 лютага 1997 — 27 студзеня 2002, 2003 год, са смерцю 8 сакавіка 2005 года
Папярэднік	Зелімхан Яндарбіеў (в. а.)
Пераемнік	Абдул-Халім Садулаеў (у ЧРІ, з 08.03.2005), Якуб Дэніеў (пераход улады да часовай адміністрацыі ЧР з 29.11.1999)
Нараджэнне	21 верасня 1951(1951-09-21) Шакай, Q12561227?, Асакараўскі раён, Карагандзінская вобласць, Казахская ССР, СССР
Смерць	8 сакавіка 2005(2005-03-08) (53 гады) Талстой-Юрт, Талстой-Юртаўскае сельскае паселішча[d], Грозненскі раён, Чачня, Расія
Месца пахавання	месца пахавання невядома
Дзеці	сын: Анзор дачка: Фаціма
Веравызнанне	іслам суніцкага толку
Партыя	КПСС
Адукацыя	Тбіліскае вышэйшае артылерыйскае вучылішча Ленінградская ваенна-артылерыйская акадэмія імя М. І. Калініна
Аўтограф
Ваенная служба
Гады службы	(1969—1992)
Прыналежнасць	, затым
Род войскаў	Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія, артылерыя і артылерыя
Званне	Палкоўнік (1986) генерал арміі ЧРІ Генералісімус ЧРІ (пасмяротна)
Бітвы	Ваенная аперацыя ў Вільнюсе (1991) Баявыя дзеянні супраць узброеных атрадаў антыдудаеўскай апазіцыі Першая чачэнская вайна: Штурм Грознага сіламі Часовага савета Штурм Грознага (1994—1995) Рэйд на Грозны (1996) Аперацыя «Джыхад» Міжваенны крызіс у Ічкерыі Другая чачэнская вайна: Бітва за Шатой (2000)
Узнагароды	Ордэн «За службу Радзіме ва Узброеных Сілах СССР» II ступені Ордэн «За службу Радзіме ва Узброеных Сілах СССР» III ступені Медаль «60 гадоў Узброеных Сіл СССР» Медаль «70 гадоў Узброеных Сіл СССР» Медаль «За бездакорную службу» (СССР)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Асла́н (Халід) Аліевіч Масха́даў (чач.: Масхадан Іаьлин кІант Аслан, Халид; (21 верасня 1951 года, Шакай, Карагандзінская вобласць, Казахская ССР, СССР — 8 сакавіка 2005 года, Талстой-Юрт, Чачэнская Рэспубліка, Расійская Федэрацыя) — ваенны і дзяржаўны дзеяч непрызнанай Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя (ЧРІ). У пачатку 1990-х браў удзел у стварэнні ўзброеных сіл ЧРІ і кіраваў баявымі дзеяннямі баевікоў супраць федэральных сіл; са студзеня 1997 па сакавік 2005 — прэзідэнт ЧРІ.

Забіты 8 сакавіка 2005 года падчас спецаперацыі ФСБ.

У 1969 годзе паступіў на вучобу ў Тбіліскае вышэйшае артылерыйскае вучылішча. Далей служыў у савецкім войску, як у самім СССР, так і за яго межамі (у Венгрыі). Быў начальнікам штабу і ракетных войскаў Вільнюскага гарнізона, якім загадваў беларускі генерал Валерый Фралоў. Браў удзел у карным паходзе на вільнюскае тэлебачанне ў 1991 годзе. Выйшаў у адстаўку ў 1992 годзе. Меў чын — палкоўніка арміі СССР.

У выраку Вярхоўнага суда Паўночнай Асеціі па справе Нурпашы Кулаева, адзінага ўдзельніка захопу школы № 1 у Беслане, які выжыў, утрымваецца сцвярджэнне пра дачыненне Масхадава да дадзенага акта тэрарызму.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сяле Шакай Асакараўскага раёна Карагандзінскай вобласці Казахскай ССР, куды яго сям’я была дэпартавана ў 1944 годзе. Выхадзец з тайпа Алерой.

У 1957 годзе (паводле іншых дадзеных — у 1959 годзе) пасля рэабілітацыі чачэнскага і інгушскага народаў разам з сям’ёй вярнуўся ў Чачню, у сяло Зебір-Юрт Надцерачнага раёна Чачэна-Інгушскай АССР. У 1966 годзе ўступіў ва УЛКСМ. У 1968 годзе скончыў 10 класаў сярэдняй школы ў сяле Надцерачнае.

Навучанне і вайсковая служба

У 1969 годзе паступіў у Тбіліскае вышэйшае артылерыйскае каманднае вучылішча, якое скончыў у 1972 годзе. Потым у 1972—1978 гадах служыў у Далёкаўсходняй ваеннай акрузе ў в/ч 20119, дыслакаванай у сяле Платонаўка Ханкайскага раёна на беразе возера Ханка. Займаў пасады камандзіра агнявога ўзвода, камандзіра батарэі, начальніка штаба артылерыйскага дывізіёна і намесніка камандзіра дывізіёна. Член Камуністычнай партыі Савецкага Саюза з 1972 года. У 1978 годзе паступіў у Ленінградскую Ваенна-артылерыйскую акадэмію імя М. І. Калініна, якую ў 1981 годзе скончыў з адзнакай. Паводле дакументаў, у акадэміі ён лічыўся Асланам, а аднакурснікі клікалі яго Алегам. Яны адзначалі, што ён тады не прытрымліваўся мусульманскай веры і быў неабыякавы да спіртнога.

Потым у 1981 годзе быў скіраваны ў Паўднёвую групу войскаў (г. Кечкемет, Венгрыя), дзе паслядоўна займаў пасады камандзіра дывізіёна, начальніка штаба палка, а потым — камандзіра 198-га самаходнага артылерыйскага палка 19-й гвардзейскай танкавай дывізіі, у якой займаў пасаду начальніка штаба 407-ы гвардзейскага самаходнага артылерыйскага ордэнаў Багдана Хмяльніцкага і Аляксандра Неўскага палка, г. Тата.

Паводле сведчанняў калег, яго полк неаднаразова ўзнагароджваўся пераходным сцягам Вайсковага Савета акругі.

Служба ў Літве

З 1986 года камандзір 379-га самаходнага артпалка 107-й мотастралковай дывізіі Прыбалтыйскай ваеннай акругі (г. Вільнюс, Літва). Яго полк быў лепшым у Прыбалтыйскай ваеннай акрузе, у ім адсутнічала дзядоўства, жонак афіцэраў запрашалі на заняткі і быў створаны жансавет.

У 1989 годзе часць пад камандаваннем Масхадава стала першай у дывізіі, а ў 1990 годзе прызнана лепшай у Прыбалтыйскай ваеннай акрузе па баявой і палітычнай падрыхтоўцы.

У 1990 годзе прызначаны начальнікам артылерыі дывізіі, абраны сакратаром партыйнага камітэта і старшынём афіцэрскага сходу. З 1991 года камандаваў штабам ракетных войскаў і артылерыі Вільнюскага гарнізона, якім загадваў беларускі генерал Валерый Фралоў. Яго салдаты прыкрывалі захоп АМАПам вільнюскага тэлецэнтра, але непасрэдна ў штурме не бралі ўдзел. Сам Масхадаў за два дні да падзей быў высланы з Вільнюса сваім камандаваннем. Быў узнагароджаны ордэнамі «За службу Радзіме ва Узброеных Сілах СССР» II, III ступеня. На момант звальнення з Узброеных сіл СССР меў званне палкоўніка.

У штабе Дудаева

У снежні 1992 года, пасля абвастрэння сітуацыі на мяжы паміж Чачнёй і Інгушэціяй, Масхадаў падаў у адстаўку з Узброеных сіл Расіі і прыбыў у Грозны, дзе загадам Джахара Дудаева быў прызначаны начальнікам Грамадзянскай абароны Чачні, а неўзабаве — першым намеснікам начальніка Галоўнага штаба Узброеных сіл ЧРІ.

У 1993—1994 гадах кіраваў баявымі дзеяннямі супраць антыдудаеўскай апазіцыі ва Урус-Мартанаўскім, Надцерачным і Гудэрмескім раёнах. У сакавіку 1994 года ўказам Дудаева быў прызначаны начальнікам Галоўнага штаба Узброеных сіл ЧРІ.

Першая чачэнская вайна

Асноўны артыкул: Першая чачэнская вайна

У Першую чачэнскую вайну Масхадаў планаваў і кіраваў правядзеннем большасцей буйных баявых і дыверсійных аперацый чачэнскіх узброеных фармаванняў.

Са снежня 1994 года па студзень 1995 года ўзначальваў абарону Прэзідэнцкага палаца ў Грозным. Паводле плана Масхадава чачэнцы прапусцілі расійскія танкі ў цэнтр горада, пасля чаго нанеслі ўдары так, каб падбітыя баявыя машыны блакавалі астатнім шляхі адыходу, а потым з верхніх паверхаў дамоў расстралялі танкі, якія не маглі манеўраваць на вузкіх вуліцах. Паводле некаторых дадзеных, пакінуў горад пасля таго, як ён быў пераўтвораны ў руіны. У лютым 1995 года Дудаеў прысвоіў Масхадаву званне дывізійнага генерала.

Штаб узброеных сіл Ічкерыі быў размешчаны ім у горах на мяжы Вядзенскага і Нажай-Юртаўскага раёнаў. У маі 1995 года падчас абвешчанага расійскімі войскамі мараторыя на баявыя дзеянні Масхадаў здзяйсніў перагрупоўку, рэарганізаваў свае сілы па франтах і кірунках.

У жніўні—кастрычніку 1995 года ўзначальваў чачэнскіх баевікоў на перамовах з федэральнымі ўладамі. У адпаведнасці з дасягнутымі дамоўленасцямі, Масхадаў быў прызначаны сустаршынём адмысловай назіральнай камісіі.

Пад кіраўніцтвам Масхадава быў распрацаваны і ажыццёўлены напад баевікоў на Грозны, Аргун і Гудэрмес 6 жніўня 1996 года (аперацыя «Джыхад»). Паводле яго заявы, аперацыя была распачата для таго, «каб паказаць усяму свету і перш за ўсё Расіі баявы патэнцыял Узброеных сіл ЧРІ».

У сакавіку 1995 года пракуратура Расійскай Федэрацыі ўзбудзіла супраць Масхадава крымінальную справу па фактах яго дачынення да стварэння незаконных узброеных фармаванняў па 170-ым (злоўжыванне ўладай ці службовым становішчам), 64-ым і 77-ым (здрада Радзіме і бандытызм з мерай кары аж да смяротнага пакарання) артыкулам Крымінальнага кодэкса РСФСР і абвясціла яго ў вышук. Нягледзячы на гэта, у 1995 і 1996 гг. ён неаднаразова прадстаўляў баевікоў на перамовах з расійскімі ўладамі, а 31 жніўня 1996 года ён падпісаў з Аляксандрам Лебедзем Хасавюртаўскія пагадненні, згодна якім разгляд пытання пра статус Чачні адкладаўся да 31 снежня 2001 года.

Міжваенны перыяд

17 кастрычніка 1996 года ўзначаліў урад ЧРІ: рашэннем выканаўцы абавязкаў прэзідэнта Ічкерыі Зелімхана Яндарбіева Масхадаў стаў адначасна прэм’ер-міністрам кааліцыйнага ўрада Чачні і міністрам абароны, захаваўшы пры гэтым пасаду начальніка Галоўнага штаба.

23 лістапада 1996 года падпісаў са старшынём урада РФ Віктарам Чарнамырдзіным пагадненне пра прынцыпы стасункаў паміж федэральным цэнтрам і ЧРІ.

Выбары

27 лістапада 1996 года абвясціў пра сваё рашэнне балатавацца на пост прэзідэнта ЧРІ (балатаваўся на пару з віцэ-прэзідэнтам Вахам Арсанавым). Па ініцыятыве Масхадава, усе кандыдаты павінны былі публічна паклясціся, што не дапусцяць якіх-небудзь правакацый і абразлівых прыёмаў у дачыненні сваіх сапернікаў. Галоўнымі сапернікамі Масхадава на выбарах былі палявы камандзір Шаміль Басаеў, в. а. прэзідэнта ЧРІ Зелімхан Яндарбіеў і міністр прапаганды Маўладзі Удугаў.

27 студзеня 1997 года быў абраны прэзідэнтам ЧРІ, набраўшы 59,3 % галасоў выбарцаў. Другое, трэцяе і чацвёртае месцы занялі Басаеў (23,5 % галасоў), Яндарбіеў (10,1 %) і Удугаў адпаведна. З лютага адначасна заняў пост старшыні ўрада ЧРІ.

12 мая 1997 года ў Маскве Масхадаў і прэзідэнт Расіі Барыс Ельцын падпісалі «Дагавор аб міры і прынцыпах узаемаадносін паміж Расійскай Федэрацыяй і Чачэнскай Рэспублікай Ічкерыя».

Прэзідэнцкі тэрмін

Праз паўгода пасля выбараў Масхадаў прызначыў Басаева «прэм’ер-міністрам» ЧРІ.

Як піша гісторык-каўказазнавец Джабраіл Гакаеў, Масхадаў, узначаліўшы ЧРІ, апынуўся, аднак, не ў стане кансалідаваць чачэнскае грамадства, падтрымаўшы ўзброеную меншасць і адпрэчыўшы супрацу з цэнтрысцкімі палітычнымі сіламі і лаяльнай да Расіі мадэрнізаванай часткай насельніцтва. Як адзначае Гакаеў, за час кіравання Масхадава ў Чачні хутка дэградавалі эканоміка і сацыяльная сфера:

Над Чачнёй рэальна навісла экалагічная і эпідэміялагічная катастрофа. Гарады і разбураныя сёлы практычна не аднаўляліся, людзі жылі ў пабітых кварталах, дзе ўжо даўно няма ні каналізацыі, ні вады, а часта — і электрычнасці. Медычнае абслугоўванне, у існасці, адсутнічала. Людзі паміралі ад масавых хвароб і голаду, асабліва высокая смяротнасць сярод дзяцей, практычна ўсё насельніцтва мае патрэбу ў псіхатэрапіі. Вучылішча, вну практычна не працавалі, апроч некалькіх прыватных каледжаў. Узмацніўся працэс арабізацыі адукацыі. У Чачні выяўна пазначыліся прыкметы распаду гаспадарчых, культурных сувязей усярэдзіне соцыуму. З Чачні працягваўся зыход насельніцтва. Паводле дадзеных апошняга перапісу (1989), тут жылі 1270 тыс. чалавек, з іх больш за 30 % рускіх і рускамоўных. Перад пачаткам другой чачэнскай кампаніі насельніцтва Ічкерыі не перавышала 400 тыс. (рускіх у Чачні засталося каля 50 тыс.), тут засталіся толькі тыя, каму няма куды дзецца.

Рэальнага будаўніцтва дзяржавы і аднаўлення эканомікі Чачні Масхадаў ажыццявіць не змог. Існаванне Чачні ў эканамічным плане было забяспечана толькі практычна адкрытымі межамі з астатняй Расіяй, а таксама энерганосьбітамі і электраэнергіяй з Расіі.

У Чачні адбываліся выкраданні людзей, захопы закладнікаў (у тым ліку афіцыйных расійскіх прадстаўнікоў, якія працавалі ў Чачні), крадзяжы нафты з нафтаводаў і нафтавых свідравін, шырока была пашырана вытворчасць і кантрабанда наркотыкаў, выпуск і шыранне фальшывых грашовых купюр, тэракты і напады на суседнія расійскія рэгіёны. На тэрыторыі Чачні былі створаны лагеры для навучання баевікоў — маладых людзей з мусульманскіх рэгіёнаў Расіі. Сюды скіроўваліся з-за мяжы інструктары па мінна-падрыўной справе і ісламскія прапаведнікі. Значную ролю ў жыцці Чачні сталі цацкаць шматлікія арабскія найміты. Галоўнай іх мэтай стала дэстабілізацыя становішча ў суседніх з Чачнёй расійскіх рэгіёнах і шыранне ідэй сепаратызму на паўночнакаўказскія рэспублікі (перадусім Дагестан, Карачаева-Чаркесію, Кабардзіна-Балкарыю).

Масхадаў у сваёй інфармацыйнай палітыцы выкарыстоўваў выказы антысеміцкага толку. Чачэнскі гісторык Лема Вахаеў прыводзіць адзін з прыкладаў выступлення Масхадава: «Сёння я змушаны прызнаць, што ў нас ёсць вахабіцкая ідэалогія, якая робіць з нашай моладзі робатаў, атручвае яе свядомасць. Гэта ідэалогія прыўносіцца штучна. Яе ўкараняюць і шыраць нашы ворагі і яўрэі…». На думку Вахаева, дадзены выказ адлюстроўваў мысленне сепаратыстаў, якія знаходзяцца ва ўладзе: «Антысемітызм сёння прыўносіцца ў чачэнскае грамадства кіравальнай элітай, значная частка якой знаходзіцца пад уплывам ісламскіх радыкалаў-фундаменталістаў. Менавіта таму на кантраляваным рухам вахабітаў тэлеканале „Каўказ“ лейтматыў „Нам роўных няма. Мы ўсе змяцём. Трымайся, Расія — мы ідзём!“ непарыўна злучаны з заклікам „Будзе наш Іерусалім!“».

Вонкавая палітыка

У лістападзе 1997 года ездзіў у ЗША, дзе сустрэўся з некалькімі амерыканскімі кангрэсменамі і каардынатарам Дзярждэпартамента па краінах СНД Стывенам Сестановічам.

У сакавіку 1998 года ездзіў у Лондан, дзе сустрэўся з лордам Алістарам Мак-Альпінам і былым прэм’ер-міністрам Маргарэт Тэтчэр.

У жніўні 1998 года Масхадаў здзейсніў другое падарожжа ў ЗША, дзе выступіў на Міжнароднай канферэнцыі ісламскага адзінства ў Вашынгтоне. Чачэнская дэлегацыя прапанавала ўкласці ў Чачню 30 млрд долараў.

Абвастрэнне сітуацыі

Да сярэдзіны 1998 года ў Чачні налічвалася каля 300 атрадаў баевікоў, што не ўваходзілі ў структуру «узброеных сіл ЧРІ». Самыя буйныя з іх — так званая «Армія генерала Дудаева» пад камандаваннем Салмана Радуева, атрады Шаміля Басаева і Хатаба. Групоўка Радуева налічвала да 3000 ваяроў і 16 адзінак бранятэхнікі, у групоўцы Басаева людзей і бранятэхнікі было не менш, атрады Хатаба налічвалі каля 500 чалавек. Супрацьставіць ім Масхадаў мог толькі 7000 баевікоў і 60 адзінак бранятэхнікі. У сярэдзіне 1998 года паміж Масхадавым і яго атачэннем, з аднаго боку, і радыкальнымі апазіцыйнымі групамі, з іншай, паўстаў палітычны канфлікт. У верасні 1998 года Радуеў, Басаеў і Ісрапілаў звінавацілі Масхадава ў змове з Масквой, запатрабаваўшы яго адстаўкі. У адказ Масхадаў адправіў у адстаўку ўрад Шаміля Басаева. У выніку канфлікту з палявымі камандзірамі Масхадаў страціў кантроль над большай часткай тэрыторыі за межамі Грознага.

Амаль ува ўсіх раёнах Чачні атрады баевікоў захавалі свае структуры — штабы, «джамааты», вайсковыя базы, турмы. Гэтыя бандыты не лічылі чачэнскую вайну скончанай і ў любы момант былі гатовы пачаць баявыя дзеянні і здзяйсняць тэракты. Найболей буйныя рабагандляры і бандыты сталі службоўцамі ЧРІ: Б. Бакуеў — «намеснікам міністра ўнутраных спраў», Ваха Арсанаў — «віцэ-прэзідэнтам» і т. п.

9 студзеня 1999 года Масхадаў выступіў за стварэнне ісламскай дзяржавы ў Чачні. Урус-Мартанаўскі раён стаў базай апазіцыі, што жыла па сваіх законах. Там іарданец Хатаб адкрыў дыверсійную базу.

3 лютага 1999 года Масхадаў падпісаў указ пра ўвядзенне ў Чачні шарыяцкага кіравання «у поўным аб’ёме». Парламент быў пазбаўлены заканадаўчых праў, а вышэйшым заканадаўчым органам стала Шура — ісламскі савет, быў створаны арганізацыйны камітэт на чале з Ахмедам Закаевым па стварэнні «шарыяцкай канстытуцыі». У адказ на гэта Басаеў абвясціў пра стварэнне «апазіцыйнай Шуры», якую сам і ўзначаліў. Пасля гэтага ён звінаваціў Масхадава ў «рэпрэсіях супраць удзельнікаў вайны і прыхільнікаў незалежнасці Чачні», і ў тым, што «замест аб’яднання нацыі прэзідэнт падзяліў народ па рэлігійным прынцыпе».

Летам 1999 года супрацьстаянне паміж прыхільнікамі Масхадава і радыкальнай апазіцыяй рэзка абвастрылася. 4 чэрвеня чачэнскае тэлебачанне перадало зварот Масхадава да апазіцыі: «Устаньце побач са мной. Падтрымайце мяне, як вы гэта зрабілі падчас вайны і на прэзідэнцкіх выбарах. Дапамажыце мне пазбыць Чачню ад ганебнай з’явы, які што прыняла масавы характар, злучанай з выкраданнем людзей», і абвясціў, што «рэспубліка знаходзіцца на мяжы міжусобнай і межтэйпавай вайны».

11 чэрвеня прайшла сустрэча Масхадава і прэм’ер-міністра Расіі Сяргея Сцяпашына, прысвечаная змаганню з арганізаванай злачыннасцю ў Чачні. На наступны дзень у чачэнскай сталіцы 200 баевікоў апазіцыі спрабавалі ўзяць штурмам будынак Службы нацыянальнай бяспекі Чачні дзеля вызвалення сваіх людзей. У трохгадзіннай страляніне шэсць супрацоўнікаў спецслужбы атрымалі параненні, сярод нападнікаў было больш за дзесяць забітых.

У ліпені 1999 года па скупнасці баевікоў колькасцю 150—200 чалавек у раёне Кізляра федэральнымі сіламі быў нанесены папераджальны ўдар з дапамогай верталётаў, артылерыі і мінамётаў.

Тады ж Масхадаў распачаў спробу кансалідацыі з апазіцыяй. 12 ліпеня ў Грозным прайшло папярэдняе пасяджэнне СНБ з удзелам Масхадава, Басаева, Удугава, Гелаева і іншых палявых камандзіраў. Было вырашана, што СНБ будзе вышэйшым органам дзяржаўнай улады Чачні і будзе ўзначальвацца самім Масхадавым.

Пачатак другой чачэнскай вайны

7 жніўня 1999 года з тэрыторыі Чачні было здзейснена масавае ўварванне баевікоў у Дагестан пад агульным камандаваннем Шаміля Басаева і арабскага найміта Хатаба. Ядро групоўкі баевікоў складалі замежныя найміты і ваяры «Ісламскай міжнароднай міратворчай брыгады», злучанай з «Аль-Каідай». Расійскія ўлады прапанавалі ічкерыйскаму кіраўніцтву правесці супольную з федэральнымі сіламі аперацыю супраць ісламістаў у Дагестане. Было таксама прапанавана «вырашыць пытанне пра ліквідацыю баз, месцаў складавання і адпачынку незаконных узброеных фармаванняў, ад якіх чачэнскае кіраўніцтва ўсяляк адхрышчваецца».

Масхадаў на словах засудзіў напады на Дагестан і іх арганізатараў і натхніцеляў, аднак рэальных мёр для супраціву ім не распачаў.

Больш за месяц ішлі баі федэральных сіл з баевікамі, якія скончыліся тым, што баевікі былі змушаны адступіць з тэрыторыі Дагестана назад у Чачню. У гэтыя ж дні — 4—16 верасня — у некалькіх гарадах Расіі (Маскве, Валгадонску і Буйнакску) была ажыццёўлена серыя тэрарыстычных актаў — выбухі жылых дамоў.

Разумеючы, што апошнія падзеі прывялі Чачню на мяжу новай вайны, Масхадаў усімі сіламі спрабаваў, з аднаго боку, дыстанцыявацца ад найболей радыкальных паўстанцкіх лідараў — вывеў Маўладзі Удугава са складу Савета бяспекі ЧРІ, засудзіў удзел чачэнскіх палявых камандзіраў у дагестанскім канфлікце, звінаваціўшы іх у здрадзе ўласнага народа, заявіў, што «Чачня стала разменнай картай у руках 44сусветных дзяржаў, якія імкнуцца стаць гаспадарамі Каўказа і выдушыць адсюль Расію», — а з іншага боку, то вінаваціў расійскае кіраўніцтва ў правакацыях і нагнятанні напружанасці, то заяўляў пра намер прапанаваць Расіі зрабіць Чачню «найважнейшым стратэгічным партнёрам на Паўночным Каўказе» і просіць лідараў Інгушэціі і Паўночнай Асеціі Руслана Аушава і Аляксандра Дзасохава пра дапамогу ў прадухіленні новай вайны і ў арганізацыі асабістай сустрэчы з расійскім прэм’ерам Уладзімірам Пуціным.

Улічваючы, аднак, няздольнасць Масхадава кантраляваць сітуацыю ў Чачні, расійскім кіраўніцтвам быў прыняты рашэнне пра правядзенне ваеннай аперацыі па знішчэнні баевікоў на тэрыторыі Чачні. Прапановы Масхадава пра сустрэчу з прэзідэнтам Расіі былі адхілены. «Ніякіх сустрэч дзеля таго, каб даць баевікам залізаць раны, не будзе», заявіў прэм’ер-міністр Расіі Уладзімір Пуцін. 30 верасня расійскія войскі перасеклі адміністрацыйныя межы Чачні.

Другая чачэнская вайна

Асноўны артыкул: Другая чачэнская вайна

Пасля ўводу расійскіх войскаў у Чачню Масхадаў узначаліў узброены супраціў і заняў пост кіраўніка Дзяржаўнага камітэта абароны ЧРІ. 10 сакавіка 2000 года ён быў ізноў абвешчаны ўладамі РФ у федэральны, а ў 2002 годзе — у міжнародны вышук.

Да 2002 года Масхадаў з невялікім атрадам знаходзіўся пераважна ў горнай частцы Чачні. У 2002 годзе на агульным сходзе ўсіх палявых камандзіраў («Вялікім Маджлісе») тэрарысты дамовіліся пра адно камандаванне, і падраздзяленні раней апазіцыйнай тэрарыстычнай арганізацыі «Маджлісуль Шура» Шаміля Басаева і Хатаба перайшлі пад камандаванне Масхадава (быў сфармаваны новы калегіяльны орган «Дзяржаўны Камітэт Абароны — Маджлісуль Шура», да якому, згодна прынятым папраўкам да канстытуцыі ЧРІ, на час вайны пераходзіла ўся паўната ўлады).

У апошнія гады Масхадаў страціў апору сярод насельніцтва і баевікоў, фармальна застаючыся абраным кіраўніком Чачні, з якім, на думку замежнай грамадскасці, расійскае кіраўніцтва магло б весці перамовы пра палітычнае ўрэгуляванне ў рэспубліцы. Многія яго патужнікі, не вытрымаўшы нягод партызанскай вайны, здаліся ўладам і спынілі адкрыты супраціў. У той жа час перыядычна з’яўляліся паведамленні пра нязгоды ў дачыненні метадаў узброенага змагання паміж Масхадавым і лідарамі радыкальнага крыла (Шаміль Басаеў, Доку Умараў). Масхадаў нібы не падтрымваў акцый па захопах закладнікаў і выбухах жылых дамоў, што прывялі да масавай гібелі мірных расійскіх грамадзянаў.

У сярэдзіне кастрычніка 2002 года Масхадаў даў інтэрв’ю французскаму агенцтву Agence France-Presse, у якім заявіў пра актывізацыю сваіх сувязей з найболей экстрэмісцкімі лідарамі чачэнскіх тэрарыстаў. Адказваючы на пытанні агенцтва, Масхадаў вытлумачыў радыкалізацыю сваёй пазіцыі адмовай Захаду падтрымаць яго. «Заходнія лідары змушаны заляцацца з Расіяй для дазволу сваіх глабальных праблем, такіх як Балканы, Афганістан, Грузія, а зараз і Ірак», заявіў ён. «Зараз, калі вайна працягваецца, мне няма чаго губляць ад таго, што я злучаюся з такімі людзьмі, як Басаеў, Удугаў ці Яндарбіеў — галоўнымі радыкальнымі лідарамі», падкрэсліў Масхадаў. Пры гэтым ён заявіў аб нейкай «вылучнай аперацыі», якая рыхтуецца сепаратыстамі, аднак якія-небудзь дэталі ён раскрыць адмовіўся. 23 кастрычніка чачэнскімі тэрарыстамі былі захоплены закладнікі ў тэатральным цэнтры на Дуброўцы ў Маскве. 25 кастрычніка ў тэлефонным інтэрв’ю азербайджанскай газеце «Люстэрка» адзін з тэрарыстаў, якія ўтрымвалі закладнікаў, заявіў, што Масхадаў браў удзел у падрыхтоўцы гэтага тэракту. У лістападзе 2002 года Масхадаў засудзіў тэракт на Дуброўцы і абвясціў пра ўзрушанасць крымінальнай справы на Басаева, прыстрашыўшы зрушыць Басаева з пасады, аднак не распачаў якіх-небудзь значных дзеянняў. Басаеў сам падаў у адстаўку, як толькі ўзяў на сябе адказнасць за «Норд-Ост», працягваў заставацца ў Чачні і неўзабаве зноў быў прызначаны Масхадавым на шэраг пасад у ЧРІ. Расійскае кіраўніцтва пасля тэракту заявіла пра адмову ад якіх-небудзь перамоў з Масхадавым, звінаваціўшы яго ў дачыненні да арганізацыі гэтай акцыі. Урад ЗША заявіў, што пасля тэракту на Дуброўцы Масхадаў цалкам страціў легітымнасць і не можа прэтэндаваць на ўдзел у мірным працэсе.

У час тэрарыстычнага акта ў Беслане, адказнасць за які ўзяў на сябе Басаеў, Масхадава (праз Ахмеда Закаева) прасіў пра дапамогу прэзідэнт Паўночнай Асеціі Аляксандр Дзасохаў. Увечар 2 верасня 2004 года Закаеў ад імя Масхадава паведаміў агенцтву «Франс-Прэс», што Масхадаў гатовы выляцець у Беслан і зрабіць захады па вызваленню закладнікаў, калі Масхадаву будуць пададзены гарантыі асабістай недатыкальнасці. Раніцай 3 верасня на сайце «Чечен.орг» з’явілася асабістая заява Масхадава з асуджэннем тэракту (на наступны дзень сайт «Чечен.орг» заявіў, што матэрыял ад імя Масхадава з’яўляецца сумнеўным і быў вывешаны невядомым узломшчыкам). Паводле словаў Закаева, 3 верасня ў 12:00 па маскоўскім часе было дасягнута пагадненне з Дзасохавым пра прылёт у той жа дзень Масхадава ў выпадку падавання гарантый недатыкальнасці Масхадаву. Дзасохаў, у сваю чаргу, сцвярджаў, што Закаеў тым часам толькі толькі паведаміў пра перадачу паведамлення Масхадаву і гатовасці паінфармаваць Дзасохава, калі паступяць новыя звесткі. У 13:05 у тэрарыстаў выбухнулі бомбы, закладнікі пачалі выбягаць са школы, и через некоторое время начался штурм здания.. 17 верасня 2004 года намеснік генеральнага пракурора РФ Уладзімір Калеснікаў заявіў, што Генпракуратура мае довады дачынення Масхадава да тэракту ў Беслане. Праз 5 месяцаў пасля тэракту Масхадаў аднавіў Басаева на пасадзе Вайсковага Аміра ГКО-Маджлісуль Шура ЧРІ. У 2006 годзе Масхадаў быў прызнаны Вярхоўным судом Паўночнай Асеціі адным з заказцаў тэракту ў Беслане.

8 верасня 2004 года ФСБ абвясціла, што выплаціць 300 мільёнаў рублёў за інфармацыю, якая дазволіць нейтралізаваць лідараў бандфармаванняў Шаміля Басаева і Масхадава. 25 лістапада 2004 года расійскія ўлады заявілі, што зловам Масхадава і Басаева занялася адмысловая разведвальная служба, якая функцыянуе ў складзе контртэрарыстычнай групоўкі войскаў на Севернам Каўказе; гэта служба яднае высілкі ФСБ, МУС і ваеннай выведкі — ГРУ.

14 студзеня 2005 года Масхадаў падпісаў загад «Пра прыпыненне ў аднабаковым парадку наступальных баявых дзеянняў на ўсёй тэрыторыі ЧРІ і за яе межамі на люты месяц», які быў упершыню абнародаваны ў СМІ 3 лютага. У выкананне загаду Масхадава, Басаеў таксама аддаў загад падначаленым яму падраздзяленням спыніць наступальныя баявыя дзеянні тэрмінам да 22 лютага.

Смерць

Асноўны артыкул: Ліквідацыя Аслана Масхадава

8 сакавіка 2005 года Масхадаў быў забіты падчас спецаперацыі супрацоўнікамі Цэнтрa адмысловага прызначэння ФСБ у сяле Талстой-Юрт (Грозненскі сельскі раён), дзе ён хаваўся ў падземным бункеры пад хатай аднаго з далёкіх сваякоў. Падчас штурму Масхадаў супраціўляўся і спецпрызаўцы прывялі ў дзеянне выбуховую прыладу, ад ударнай хвалі якой дом апынуўся паўразбураны. Затрыманыя падчас спецаперацыі асабісты памагаты Масхадава Вахід Мурдашаў, пляменнік Масхадава Вісхан Хаджымуратаў, а таксама Скандарбек Юсупаў і Ільяс Ірысханаў былі асуджаны на розныя тэрміны пазбаўлення свабоды за ўдзел у незаконных узброеных фармаваннях і незаконнае нашэнне зброі.

Паводле сцвярджэння Рамзана Кадырава, былы прэзідэнт Чачні «загінуў у выніку неасцярожнага абыходжання са зброяй целаахоўніка, які знаходзіўся поруч з ім». На працэсе ў Вярхоўным судзе Чачні высветліліся дэталі гібелі прэзідэнта Ічкерыі: смяротны стрэл быў здзейснены з пісталета Макарава, якім быў узброены пляменнік і целаахоўнік Масхадава Вісхан Хаджымуратаў. Ён так вытлумачыў: «Дзядзька заўсёды мне казаў, каб я застрэліў яго, калі ён будзе паранены і яго паспрабуюць узяць у палон. Ён казаў, што калі трапіць у палон, то з яго будуць здзекавацца, як з Саддама Хусейна».

Як сцвярджае сын Масхадава, расійскія спецслужбы вылічылі месцазнаходжанне прэзідэнта ЧРІ з дапамогай адмысловай апаратуры, здольнай вызначыць каардынаты мабільнага тэлефона па IMEI-коду.

Талстой-Юрт (чач.: Дойкур-Эвл) — радавое сяло Руслана Хасбулатава, якое заўсёды лічылася цэнтрам антыдудаеўскай, а потым — антымасхадаўскай апазіцыі. У Талстой-Юрт пасля пачатку другой вайны перабраліся многія землякі і сваякі Масхадава з Нажай-Юртаўскага раёна.

15 сакавіка 2005 года Цэнтр грамадскіх сувязей ФСБ абвясціў, што ўзнагарода ў памеры 10 мільёнаў долараў «за Масхадава» была выплачана «у поўным аб’ёме», не ўдакладніўшы пры гэтым, хто і завошта яе атрымаў. Цела Масхадава было дастаўлена ў Маскву, месца пахавання яго, як тэрарыста, у адпаведнасці з прынятым у 2002 годзе законам не разгалошваецца.

Пасля смерці Масхадава «прэзідэнтам ЧРІ» стаў віцэ-прэзідэнт Абдул-Халім Садулаеў.

Узнагароды, публікацыі

Узнагароджаны ордэнамі СССР «За службу Радзіме ва УС СССР» другой і трэцяй ступеняў, двума вышэйшымі ордэнамі ЧРІ «Гонар Нацыі».

15 верасня 2005 года новы «прэзідэнт ЧРІ» Абдул-Халім Садулаеў пасмяротна прысвоіў Масхадаву воінскае званне Генералісімуса ЧРІ, узнагародзіў яго вышэйшым ордэнам Ічкерыі «Къоман сий» («Гонар нацыі») і пераназваў Старапрамыслаўскі раён горада Джахара (Грознага) ў Масхадаўскі раён.

У лютым 1997 года апублікаваў аўтабіяграфічную кнігу «Гонар даражэй жыцця».

Сям’я

Бацьку клікалі Алі. Малодшы брат Масхадава Асламбек быў забіты ў 2002 годзе ў выніку спецаперацыі расійскіх спецслужбаў. У Аслана было тры браты — Леча, Асламбек і Лема, — і дзве сястры — Буча і Жаўзан. У 1972 годзе, прыехаўшы на пабыўку ў сяло Зебір-Юрт, Масхадаў жаніўся з тэлефаністкай Кусамой Язедаўнай Семіевай з тэйпа Гардалой, якая жыла ў сяле Знаменскае Надцерачнага раёна. У 1979 годзе ў іх нарадзіўся сын Анзор, у 1981 годзе — дачка Фаціма. Праз нейкі час Аслан і Кусама развяліся. Паводле некаторых звестак, пад канец 2002 года Масхадаў жаніўся з маладой дзяўчынай з Ісхой-Юрта і застаўся жыць у гэтым паселішчы.

Пасля смерці Масхадава яго сям’я жыве ў Фінляндыі. Сын Анзор вучыўся ў Малайзіі.

Пад канец 2004 года многія далёкія сваякі Масхадава былі выкрадзены. У Чачні хадзілі чуткі, што выкрадзеныя сваякі нейкі час утрымваліся на адной з баз Службы бяспекі прэзідэнта Чачні, якая ўзначальвалася Рамзанам Кадыравым, у яго радавым паселішчы Цэнтарой (чач.: Хоси-Юрт) на паўднёвым усходзе Чачні.

У 2016 годзе ўдава Масхадава Кусама вярнулася ў Чачню.

Ацэнкі

Генерал-палкоўнік, Герой Расіі Генадзь Мікалаевіч Трошаў, які асабіста падчас вайны ў Чачні не раз сустракаўся з Масхадавым, так пісаў пра яго ў сваіх успамінах:

Расійскія лібералы доўга спрабавалі знайсці сярод адыёзных чачэнскіх сепаратыстаў хоць адзін чалавечы твар, пакуль не спыніліся на Аслане Масхадаве. Яны лічылі яго той палітычнай фігурай, з якой цалкам можна мець справу без асаблівай шкоды для сваёй рэпутацыі. З часам, расчараваўшыся, шмат хто з іх прызнае, што зрабілі не той выбар: звонку імпазантны, разважлівы ічкерыйскі лідар апынуўся простым суўдзельнікам крывавых злачынстваў. Да таго ж з гадамі ён стаў здаваць і саслаб гэтак, што напамінаў нечым кіплінгскага воўка Акелу, які спудлаваў на паляванні і чакаў штурхяля ад маладога і нахабнага канкурэнта-важака.

— Генадзь Мікалаевіч Трошаў. «Мая вайна. Чачэнскі дзённік акопнага генерала», успаміны, кніга

«Аслан Масхадаў, выходзячы з сітуацыі ў свеце, выходзячы з палітычных меркаванняў, спрабуючы даць адпачынак і перапынак людзям для аднаўлення сіл, гуляючы ў іх палітыку, уступаў у канфрантацыю з тымі, хто цвёрда настойваў на тым, каб перайсці на пазіцыю ісламу… Я вельмі шмат меў зносіны з ім… Магу сведчыць, што ён быў сапраўдным братам мусульманінам і любіў іслам», — адзначаў у сваім лісце да 4-х угодкаў абвяшчэння Імарата Каўказ Доку Умараў.

Па словах Рамзана Кадырава,

Масхадаў — небарака, стары. Яго нават крыху жаласна. А Масхадаў, па-мойму, панічна баіцца Басаева, нічога не разумее, ушчэнт заблытаўся.

— NEWSru.com//Новости России//Четверг, 6 мая 2004 г.

Спасылкі

• Аслан Масхадаў. Зварот (да Вялікай Васьмёркі) // Наша Ніва : газета. — 28 чэрвеня 2002. — № 24 (286). — С. 11. — ISSN 1819-1614.(недаступная спасылка)
• Биография Масхадова
• Георгий Дерлугьян Последний чеченский солдат советской империи
• Масхадова случайно взорвали в бункере Архівавана 29 верасня 2007.
• Чечня после Масхадова
• На смерть террориста Архівавана 7 мая 2007.
• Уничтожен Аслан Масхадов (FSB.Ru)
• Андрей Савельвев «Черная книга Чеченской войны (2000)» Архівавана 22 снежня 2012.
• Некралог з сайта «Народний оглядач»